بخشی از مقاله
چكيده
تحقيق و پژوهش دربارة خاطرهنگاشتهها، اين ضرورت را ايجاب ميكند كه به اين نوع آثار با معيارهاي عناصر سازنده خاطره نويسي بنگريم و آنها را به سمت يك اثر ادبي با ويژگيهاي زباني و آرايه هاي بياني سوق دهيم تا ماندگار شوند. در جامعة امّاري اين تحقيق، خاطرهنگاشتههاي هفت تن از شهداي خلبان شكاري هشت سال دفاع مقدّس و يك تن از خلباناني كه هماكنون در قيد حيات هستند، بر اساس مدل مفهومي شاخصههاي ادبيّات پايداري از جمله: وطندوستي، ايثار، شجاعت، پايداري و آزادگي و... تحليل توصيفي و محتوايي شدهاند .اين خاطرهنگاشتهها از منظر ساختاري و ويژگيهاي عناصر سازنده خاطره واكاوي شدهاند. يافتههاي تحقيق نشان ميدهد، عناصري چون صميميّت زبان، نثر خودماني، برجستگي حوادث، واقعگرايي، رواني و روشني، نثر غير داستاني، عدم شخصيّت پردازي، عدم تعليق و تنشهاي داستاني از ويژگيهاي عمدة اين آثار ميباشند . بنابراين بايد تأكيد كرد كه خاطرهنگاشتههاي خلبانان شكاري براي درخشيدن و قرارگرفتن در شمار ادبيّات پايداري، ميبايد فراتر از ماهيت و گسترة موضوعي تاريخ جنگ، با فنون داستاني و ادبي و شگردهاي روايت شناسي بازنويسي و در مواردي حتّي بازآفريني شوند تا موجوديت و سرشتي قابل توجّه و درخور اين آثار پيدا كنند.
-١مقدّمه
بيترديد حفظ ياد و خاطرة جانفشانيهاي سربازان هر ملّت در فرهنگ و تاريخ آن سرزمين از ويژگي و اهميّت بالايي برخوردار است و هر كشوري كه جنگ را تجربه كرده، همواره در تلاش براي زنده نگهداشتن ياد و خاطره سربازان شجاع خود بوده است. يكي از مهمترين عرصههاي ادبيّات پايداري، خاطرهنگاري جنگ است. خاطره نگاشتههايي كه تجربيات و ويژگيهاي حماسي خلبانان شكاري نيروي هوايي ا.ج.ا. ايران از جمله: وطن دوستي، ايثار، شجاعت، پايداري و آزادگي و... را به كليه نسلها منتقل ميكند، در ايجاد انگيزه و بالا بردن احساس غرور ملّي بسيار مؤثّر است. شاخصههاي ادبيّات پايداري كه در پژوهش حاضر، مبناي كار قرارگرفته است، شامل مضاميني است كه به طور مكرّر در متون پايداري، از آنها به عنوان عناصر و بن مايههاي ادبيّات پايداري ياد شده است. گفتني است، اساس كار ما مضمون شناسي است، بلكه با توجّه به پيشينهاي كه ذكر شد، صرفاً استفاده از مضامين ادبيّات پايداري در ژانر خاطرهنگاشتهها براي مستند سازي است نه آن كه به اسطورهسازي كه يكي از خصايص متون حماسي است، پرداخته شود . هشت سال دفاع مقدّس اگرچه از منظر زمان بخش بسيار كوچكي از تاريخ اين كشور بود، امّا فصل نويني از خاطره نويسي در اين سرزمين اسلامي را به خود اختصاص داد؛ خاطرات، ابزاري براي بيان برجستگيهاي اين رويداد بزرگ و مصائب جنگ و ... شدند.
1-1-بيان مسأله
يكي از مهمترين عرصههاي ادبيّات مقاومت خاطره نگاري جنگ است .اين خاطرات معمولاً از اسناد فرهنگي به جاي مانده از دوران دفاع مقدّس و يا به شكل مستقيم از طريق ضبط خاطرات راويان جنگ و يا بازخواني ،ويرايش و بازنويسي خاطرات خود رزمندگان و فرماندهان جنگ ،وصيت نامة شهدا ،مكاتبات رزمندگان و منابع ديگري از اين قبيل جمعآوري شده و در قالب زندگي نامهها ،آثار داستاني ،نمايشنامه ،سناريو ،بازنويسي و بازنمايي ميشوند .در بسياري از خاطره نگاشتهها ،گزارش مستند از چگونگي يك رويداد مهم گفته شده و ارزشمند است ،امّا از منظر ادبي براي مخاطب زياد جذّاب نيست .به كاربردن شگردهاي روايي همراه با استفاده از آرايههاي بياني و روايت پيشگريز ،كه سير منظّم زماني و منطقي در آن رعايت شده باشد ،به جذّابيّت خاطره نگاشته ميافزايد و به ادبيّت متن كمك ميكند. خاطره نگاشتههايي كه نويسندگان آن مطالعه و متن شناسي واستقراء در مصاديق و احصاء مسائل موضوعه و طرح انداموار مباحث مربوط شده توجّه دارند ،اطّلاعات كتاب شناختي و قواعد دستورزبان فارسي و آيين نگارش را دستمايههاي ضروري براي نگارشداستانخاطره ،گزارشخاطره ،زندگينامهداستان داستانوارههايِ/ زندگينامهاي / زندگينامة داستاني قرار ميدهند ،در تأثير گذاري و جذب مخاطب براي مطالعه اين گونه آثار كمك ميكنند بازجستها. و بررسيهايِ اندكشمار دربارة خاطرهنويسي و خاطرهنگاشتهها ،تاكنون عمدّتاً متوجّه و متّكي شاخصههاي تاريخي و ادبي نيز تاريخيادبيادبيّتاريخيِ/ سُنتي بوده و بر بازشناسي مصاديقِ معدود تمركز داشته است .در جريان خاطرهنگاري و بازروايي خاطرات در دو دهة اخير نشانههايي از تحوّل در خاطرهگزاري و ساختار متن خاطرات پديدار شده است كه بلوغ و گسترش آن ميتواند زمينههايِ ارتقاء و تقريب خاطرهنويسيِ صِرف به خاطراتِ مُبتني بر تحقيق و مُنضم به اطّلاعات جانبي و مُكمّل را فراهم سازد و به عرصة نوشناخته و رو به گسترش تاريخ شفاهي پيوند دهد.
به منظور احصاء مفاهيم و تحليل توصيفي و محتوايي متون مورد بررسي در جامعه امّاري اين پژوهش كه شامل خاطره نگاشتههاي هشت سال دفاع مقدّس به ويژه خود نگاشتهها و دگر نگاشتههاي خلبانان شكاري ارتش جمهوري اسلامي ايران ،از جمله هشت تن از شهداي والامقام خلبان شكاري و شش تن از خلباناني كه رشادتهاي آنان ستودني است و هم اكنون در قيد حيات هستند ،مورد پژوهش قرار گرفته استتمامي. شاخصههاي ادبيّات پايداري متون با استفاده از دادههاي كتابخانهاي و مصاحبة حضوري با پيشكسوتان وخبرگان جنگ ،دستهبندي و طبقهبندي شدهاند .مدل مفهومي براساس شاخصههاي ادبيّات پايداري از جمله :ايثار ،شجاعت ،آزادگي ،وطندوستي ،مقاومت و پايداري و ... استخراج گرديد و سپس با استفاده از تمام مراحل پژوهش ،ويژگيهاي كتب از نظر روايي و مخيل بودن مورد بررسي و تحليل قرار گرفتند .
-٢١ضرورت- و اهميّت تحقيق
بسياري ازصاحبنظران بر اين باورند كه ادبيّات پايداري چكيدة تجربة بشريت است .امروز گونه ادبي خاطره توانسته است در راستاي ديگر گونههاي ادبي خود را بنماياند و
