بخشی از مقاله
چکیده
انسان، موضوع و مرکز اصلی رمان است. رمان، قالبی است که درباره ي انسان و دغدغههاي وي سخن میگوید. انسان حاضر در رمان، شخصیت نامیده میشود. یکی از این شخصیت ها، زن است که بعد از تحولات به وجود آمده در دوران مشروطه، اجازه ي ابراز وجود مییابد.
در این مقاله به بررسی شخصیتهاي زن رمان شوهرآهوخانم می پردازیم. وجود نظریه ها و مکاتب ادبی گوناگون این امکان را به وجود می آورند که آثار ادبی از دیدگاه ها و زوایاي دید گوناگونی مورد مطالعه، تحلیل و بررسی قرار بگیرند. بررسی شخصیت هاي زن رمان مذکور بر مبناي »نظریهي ایدئولوژي« و بررسی»رئالیستی« شخصیت ها می تواند خوانشی نو از این رمان باشد.
بررسی اینکه چه شخصیت هایی در این رمان، ایدئولوژیک هستند و کدام شخصیت ها، رئالیست، و اینکه آیا زنان این داستان در جهت همراهی وهماهنگی با ایدئولوژي مردسالار حاکم گام بر می دارند یا سعی بر آن دارند که در برابر این ایدئولوژي ایستادگی کنند، سؤالهاي اصلی این مقاله است. هدف از این پژوهش در وهله ي اول بررسی شخصیت زنان اصلی داستان و سپس بررسی شخصیت هاي زن دیگر و میزان تأثیرپذیري آنان از ایدئولوژي مردسالار است. بعد از استخراج دادهها و تحلیل آن ها این نتیجه حاصل آمد که علی محمد افغانی به عنوان یک نویسنده ي مرد در این رمان پیشامدرن، بیشتر زنان را پذیراي ایدئولوژي مرد سالار می داند.
فقر، زنان ایدئولوژیک را دچار مشکلات عاطفی و کشمکش هاي روحی می نماید و در طول داستان آنان را بین زن بودن و دغدغه اقتصادي دچار تزلزل می کند.در این پژوهش نخست خلاصه اي از داستان ارائه می شود سپس به بررسی ایدئولوژي از دیدگاه آلتوسر می پردازیم و شخصیت ها در دو بعد ایدئولوژیک و رئالیست مورد بررسی قرار می گیرند.
مقدمه
شخصیت یکی از اساسیترین عناصر رمان است. "شخصیت جان رمان است. رمان بدون شخصیت همچون جهان است پیش از پیدایش انسان. جهان بدون انسان بیلطف و بیمعناست و زمان بدون شخصیت تصور ناپذیر
واژه شخصیت در معناي عام معادل - personality - انگلیسی است - - personality .، - person - به معناي یک فرد مشخص، از واژهي لاتین - persone - به معناي نقابی است که هنرپیشهها در اجراي نقش بر چهره می زدند، اخذ شده است
شخصیت تعریف جامع و واضحی ندارد و هرکس براي آن تعریف خاص به خود را ارائه میدهد. شخصیت ضمن اینکه به عنوان مهمترین عنصر رمان مطرح است، شاید بهعنوان دشوارترین مؤلفهي داستان نویسی نیز باشد. به این دلیل که شخصیتها پیوسته انواع گوناگونی دارند و شیوههاي پردازش آنان نیز متفاوت است به نمونهاي از این تعاریف اشاره میکنیم:
از دیدگاه ایبرمز، شخصیتها افرادي هستند که در یک اثر ارائه میشوند و خواننده بر اساس ادارك خود از خصوصیات روحی و روانی، اخلاقی و احساسی که در گفتوگو، گفتار، کنش و ... بروز مییابد، آنها را میشناسد
از دیدگاه سیما داد، شخصیت مؤلفهي خود ساخته شدهاي است که مانند اشخاص واقعی داراي ویژگیهایی است و این ویژگیها در داستان و نمایش باعث معرفی شخصیت میگردند
از دیدگاه مندنی پور، شخصیت آمیزهاي از کردار است، که در هر موقعیت، بخشی از این کردارها امکان امکان ظهور مییابد
میر صادقی نیر معتقد است که شخصیت، انسان ساخته شده در داستان و نمایشنامه و ... است. از نگاه وي، شخصیت، فردي است که ویژگیهاي روانی و خلقی او، در کنش، گفتار و گفتوگو خود را نشان میدهد
تعاریف ارائه شده، بیانگر تنها بخشی از ابعاد شخصیت رمانها است.
از شخصیتهاي مهم رمان، زنان هستند. زنان در طول تاریخ پیوسته در امور اجتماعی، فرهنگی، اقتصادي، ادبی، سیاسی و ...حضور داشته اند. تا جاییکه برتريهاي زنان در مسائل مختلف اجتماعی، خانوادگی، اقتصادي و... عصري را به نام عصر زنسالاري به وجود آورده بود. با این که زنان توانسته بودند برتري خود را هزاران سال، در جامعههاي ابتدایی بشر محفوظ بدارند؛ بنابردلایلی، تکیهي فعالیتها به مردان محول شد و این آغاز عصر مردسالاري بود. از آن تاریخ به بعد، زن بهعنوان جنس دوم مطرح شد و در ابعاد مختلف مورد بررسی قرار گرفت. ادامهي مردسالاري را در ادبیات نیز شاهدیم. آنان به آثار خلق شده ي زنان با دیدي فرودست نگاه میکنند و به آثار زنان نسبتهاي احساسی، رمانتیک، هوسآلود و مادي میدادند. از سوي دیگر شخصیتهاي خلقشده زن توسط نویسندهي مرد تکبعدي و یک جانبه بود.
در این مقاله سعی نمودهایم ابعاد شخصیتی زنان رمان شوهرآهوخانم - علی محمد افغانی - را با رویکرد رئالیستی و ایدئولوژیک ، مورد بررسی قرار دهیم. این رمان داراي مؤلفه هاي رئالیستی شخصیت زن است که ضمن بررسی این ابعاد، به پژوهش بُعد هستی شناختی شخصیتها نیز میپردازیم.
پیشینه ي پژوهش
در ادبیات فارسی درباره ي منشأ شخصیت و شیوه هاي آفرینش شخصیت از بعد رئالیستی-ایدئولوژیکی اثر مستقلی به چاپ نرسیده است. حسن میرعابدینی در "صدسال داستان نویسی" در لابه لاي آثار انتقادي خود جسته گریخته به بررسی شخصیت ها و روش هاي شخصیت پردازي شوهرآهوخانم پرداخته است.
شیرین دقیقیان در کتاب"منشأشخصیت در ادبیات داستانی،به جنبه هاي شخصیت از نگاه مکاتب ادبی پرداخته است.البته وي در این اثر، بیش از آنکه مبناي خود را برآثار ایرانی بگذارد به ادبیات داستانی جهان توجه دارد. مقاله ي"شخصیت پردازي قهرمان زن در رمان هاي شوهرآهوخانم و سووشون"دکتر محمدکاظم کهدویی به بررسی ساختاري مؤلفه ي شخصیت در این دو اثر پرداخته است.در "زنان در داستان" نرگس باقري، به بررسی شخصیت هاي قهرمان زن در داستان هاي زنان داستان نویس می پردازد.
دکترعلی تسلیمی در کتاب"گزاره هایی در ادبیات معاصر ایران" نیز به طور گذرا و تلویحی به شخصیت هاي زن این رمان اشاره می کند.
پژوهش حاضر از این نظر که با رهیافتی نو و متفاوت نسبت به سایر پژوهش ها، شخصیت زنان این رمان را بر اساس رویکرد هستی شناختی و رئالیستی تحلیل می کند،کاملاً بدیع و نو است.
خلاصه ي رمان »شوهرآهوخانم«
سید میران سرابی، ریاست صنف نانوایان کرمانشاه، مرد پنجاه ساله اي که صاحب همسر و چهار فرزند است، در رمضان 1313 با زنی زیبا و مطلقه به نام هما زندي آشنا میشود. این کولی زادهي بیست و یک ساله که پس از طلاق از حاجی بنا، نزد میرزا حسین خان ضربی تعلیم رقص میبیند و با راننده اي لات به نام البرز ارتباط بر قرار میکند، براي اعادهي حیثیت خود از سید میران یاري میطلبد.
سید میران به نیت بازگرداندن هما نزد همسر و فرزندان، چندین بار به منزل میرزا حسین خان که در محله اي بد نام، به سر میبرد، میرود و با هما صحبت میکند. در نهایت هما به سید میران پیشنهاد می د هد که اتاقی به او و فرزندانش اجاره دهد و حتی براي حفظ آبرو، او را به عقد موقت خود در آورد. میران که خود را دلبستهي این زن رقاص میبیند، پس از عقد موقت و پنهانی هما، او را به عنوان زنی بی سرپناه به خانه میآورد و از همسر ساده دل خویش میخواهد که از مهمان پذیرایی کند
