بخشی از مقاله
چکیده
زمان از جمله مهم ترین مولفه ها در پیشبرد اهداف سازمانی است ، به گونه ای که حیات و رشد و تکاپوی یک سازمان جز در گرو تصمیم گیری های مناسب در بستر زمان نخواهد بود. آنچه حایز اهمیت است وجود این نکته است که چه بسا تصمیمات صحیحی که در سازمان اتخاذ شوند ولی نتیجه مطلوب و مورد نظر را به دست ندهند. به همین جهت یکی از مهم ترین مباحث در فرایند تکامل سازمان ها شناخت زمان تصمیم گیری است.
در این مقاله با استفاده از رویکردی سیستمی و با تاکید بر چرخه های عمر سیستم، چرخه های عمر سیستم را مورد مداقه قرار داده و در هر مرحله با توجه به ویژگی های ساختاری و سازمانی در سیستمر در واقع زمان مناسب را برای انجام تغییر در سازمان را گوشزد نموده و راه حل مناسب را برای برون رفت از وضعیت نامطلوب و سوق سیستم به سمت وضعیت بهینه را ارایه می دهیم. به دیگر سخن هدف از ما از انجام این بررسی برقراری تناظری بین شرایط سازمان در هر یک از مراحل دوره عمر خود و شرایطی که به طور عمومی برای اتخاذ هر یک از راهبردهای اصلی اکتساب فناوری لازم است می باشد.
مقدمه
از آنجا که سازمان ها را می توان به عنوان نمونه ای از سیستم ها تلقی نمود و برای هر سیستم می توان یک چرخه عمر2 متصور شد, به همین جهت می توان گفت که سازمان ها همانند سایر موجودات زنده دارای یک چرخه عمر بوده و در نتیجه هر سازمان برای ادامه حیات خود پیش از هر چیز لازم است ادوار زیستی و دورههای حیاتی خویش را بشناسد تا در موقعیت مقتضی اقدام به حل مشکلاتش کند. بدیهی است که شناختن زمان و برهه زیستی سازمان، در حل مشکلات حادث شده در آن بسیار حائز اهمیت است.
این اصل با یک مثال، بهتر روشن میشود. هنگامی که به داروخانه می روید و طلب قرص سرماخوردگی می کنید، پزشک داروساز از شما می پرسد: »بیمار، چه سنی دارد؟« درمورد سازمان نیزهمینگونه است، اگر درصدد حل مشکلات یک سازمان برآییم، ابتدا باید بدانیم آن سازمان در چه سیکلی از دوره حیات خویش قرار دارد. ممکن است آنچه که جزو طبیعت آن دوره است و اصلاً مشکل به حساب نمیآید، برای ما مشکل قلمداد شود.
سازمانها مانند موجودات زنده دارای منحنی - دوره های - عمر و یا سیکل حیات هستند .از یک طرف در هر مرحله از مراحل این دوره ها با مشکلات خاص آن دوره مواجه هستند و از طرف دیگر در مراحل انتقالی بین دور ها با مسائل و مشکلات از نوع خاص مواجه می گردند. [5] در ادامه بحث به بررسی نظریه عمومی سیستم ها و واکاوی چرخه های عمر سازمان و ویژگی های هر کدام از این مراحل پرداخته و تاکید می کنیم که در هر مرحله از عمر سازمان جهت تکامل سازمان و رسیدن به نقطه بهینه در سازمان - نقطه تعادل - چه تصمیماتی بایستی که اتخاذ گردد.
واکاوی نظریه عمومی سیستم ها:
در یک تعریف ساده هر سازمان را می توان مجموعه افرادی دانست که در راه هدف خاصی فعالیت میکنند، از سوی دیگر سیستم نیز مجموعه ای از اجزا که دارای روابط متقابل هستند و در جهت تحقق اهداف معینی با هم همکاری و تعامل دارند، به همین جهت می توان گفت که اتومبیل ، مجموعه شمسی، بدن انسان و سازمان ها هر کدام به نوعی یک سیستم به حساب می آیند
اصطلاح عمومی سیستم ها که معنای نهفته در آن در طی چند دهه اخیر به صورت هدف متعالی برای پیروان نظریه سیستمی درآمده، ابتدا توسط برتالنفی ارایه گردید .[4] هدف اصلی در این نظریه آن است که پدیده های گوناگون جهان را از دیدگاهی واحد که همان نظریه سیستمی است تبیین نمایند. به عبارت دیگر نظریه عمومی سیستم ها تعیین اصولی است که آن اصول به طور اعم برای همه سیستم ها صادق می باشد.
یک نظام اجتماعی همانند یک ارگانیسم دارای ساخت است، این نظام های اجتماعی همانند یک ارگانیسم زنده بوجد میآید ، رشد می کند و در نهایت می میرد. از آنجا که سازمان ها به عنوان نظام های اجتماعی مورد تایید است می توان انتظار داشت که با رویکردی سیستمی بتوان با شناسایی هر مرحله از عمر آن ها ، سازمان - که خود یک نظام اجتماعی است - را در مسیر بهینه قرار داد.
در واقع می توان گفت که یک سازمان و کسب و کار مانند هر پدیده دیگری دارای یک چرخه عمر است .بدین معنی که در یک مقطعی از زمان متولد و معرفی می شود، رشد می کند، به مرحله بلوغ میرسد و سپس مرحله اشباع ونهایتاً پیری و زوال آن فرا میرسد.
بنابراین هر سازمانی باید ابتدا ادوار زیستی و دوره های حیاتی خویش را بشناسد تا در موقعیت مقتضی اقدام به حل مشکلاتش کند.
در اقتصاد و مدیریت، چرخه عمر شرکت ها و مؤسسات به مراحلی تقسیم میشود. در ادبیات این علوم برای چرخه عمر مدل هایی با چند مرحله ارائه شده است که در چارچوب این مدل ها، مؤسسات و شرکت ها با توجه به هر مرحله از حیات اقتصادی خود سیاست و خط مشی مشخصی را دنبال میکنند. بدیهی است که شناخت زمان و برهه زیستی سازمان، در حل مشکلات حادث شده در آن بسیار حائز اهمیت است. اگر درصدد حل مشکلات یک سازمان برآییم، ابتدا باید بدانیم آن سازمان در چه جایگاهی از دوره حیات خویش قرار دارد. ممکن است آنچه که جزء طبیعت آن دوره است واصلاً مشکل به حساب نمی آید، برای ما مشکل قلمداد شود.
مدل چرخه عمر سازمانها و کاربرد آن در برنامهریزی استراتژیک
یکی از مدلهای کاربردی در رابطه با تحلیل موقعیت سازمانها، روش تعیین دوره عمر سازمان است. طبق این مدل هر محصول، صنعت یا کسب و کاری دارای یک دوره عمر است. بدین معنی که در یک مقطعی از زمان متولد و معرفی میشود، رشد میکند، به مرحله بلوغ میرسد و سپس مرحله اشباع و نهایتاً پیری و زوال آن فرا میرسد. لذا پس از اینکه جایگاه هر سازمان مورد شناسایی قرار گرفت، باید به گونهای برنامهریزی نمود که همواره سازمانها در مرحله رشد و بلوغ خود باقی بمانند.
تئوری چرخه عمر در مواردی همچون محصولات، بازار، تکنولوژی و صنعت نیز کاربرد دارد و لذا از طریق تعیین جایگاه هر یک از عوامل فوق در طول منحنی میتوان تصویری واضح و دقیق نسبت به اقدامات و تمهیداتی که باید در آینده صورت گیرد، بدست آورد. لازم به ذکر است در شکلگیری هر یک از مراحل عمر سازمان عوامل متعددی از جمله ماموریت و رسالت سازمان، فنآوری، ساختار سازمانی، مالکیت سازمانی، وضعیت بازار و بسیاری موارد دیگر دخالت مستقیم خواهند داشت مراحل اصلی دوره عمر سازمانعبارتند از:
- تولد، توسعه و معرفی
- رشد
- بلوغ و اشباع
- پیری و زوال و سقوط
در منحنی دوره عمر سازمان هر چه فاصله دوره رشد و دوره بلوغ کوتاهتر باشد، نقش فعالیتهای تحقیق و توسعه - R&D - 3 بیشتر میشود و در واقع در این سازمانها R&D از جایگاه بسیار ویژهای برخوردار میشود. و بالعکس هر چه فاصله دوره رشد و دوره بلوغ طولانیتر شود، نقش R&D در این صنایع کمتر میشود. صنعت فولاد از این دسته میباشد.
نکته دیگری که در مورد منحنی چرخه عمر قابل ذکر میباشد، کاربرد وسیع آن در صنایع با تکنولوژی بالا است. براساس منحنی چرخه عمر، اگر صنعتی دارای نرخ رشد بالایی باشد، امکان نفوذ در بازار آن صنعت افزایش یافته و میتوان سهم بازار را حتیالامکان افزایش داد، بدون اینکه تاثیری بر فروش رقبا کاهش یابد، چرا که بازار کاملاً اشباع شده است.
منحنی چرخه عمر سازمان دارای دو نقطه ضعف اساسی میباشد، اولاً مدت زمان دو مرحله در منحنی دوره عمر از صنعتی به صنعت دیگر فرق داشته و تشخیص اینکه صنعت در حال حاضر در چه مرحلهای است، بسیار مشکل است. مانند تفاوت در مدت زمان دو مرحله در منحنی دوره عمر دو صنعت کامپیوتر و فولاد. ثانیاً شرکتها از طریق نوآوری میتوانند شکل منحنی دوره عمر را تغییر دهند. بعبارت دیگر قبل از رسیدن به مرحلهی اشباع مرحله تولد و رشد دیگری آغازنمایند،مانند شرکت اینتل.
نظریه چرخه عمر سازمان:
بر اساس نظریه آدیزس4 دوره عمر سازمان به ده مرحله تقسیم می شود و منحنی عمر یک سازمان سالم دارای توزیع نرمال است - شکل زیر - . اغلب رفتارها یا رفتار غالب از موقعیت فعلی سازمان روی چرخه حیات نشأت میگیرد و در صورتی که سازمان سالم باشد، انحراف استاندارد از رفتارش نیز ناچیز است. بر اساس نظریه آدیزس مراحل رشد سازمان ، شامل دور ههای زیر خواهد بود
-1ایجاد : این دوره، شامل مراحل قبل از تولد و تولد می شود . ایجاد سازمان جدید مستلزم بروز اید های جدید یا ابتکاری نو و یا نیازی جدید است که برای رفع آن نیاز به تشکیل سازمان جدید باشد .آنچه در این مرحله بسیار حائز اهمیت است.
سه عنصر بیش از همه در ایجاد یک سازمان لازم و ضروری است:
1. ایده نو - آنچه که امروزه به ارزش و تعهد تعبیر میشود -
2. رهبر و پیشاهنگ
3. منبع قدرت - که هنگام ایجاد سازمان، قدرت نیروهای انسانی یا منابع مالی هستند - البته برخی اوقات انگیزه اولیه تشکیل سازمان، ترکیبی از عناصر فوق و حتی تلفیق چند عامل دیگر خواهد بود. آنچه در این مرحله بسیار حائز اهمیت استدیدگاه غیر منفعت طلبانه بنیانگذاران سازمان است که با عناصر تعهد ترکیب شده و اساس سازمان را بنا می نهد
