بخشی از مقاله
چکیده:
با توجه به متمرکز بودن نظام آموزشی در کشور ما و اهمیتی که کتابهای درسی در شکل دادن به روش آموزش معلمان و نیز نحوه ارزشیابی از دانش آموزان دارند،یکی از عواملی که می تواند در جریان آموزش نقش اساسی بازی کند شیوه ارائه محتوا در کتابهای درسی است. پس لازم است برنامه ریزان درسی در تدوین اهداف آموزشی و طراحی کتابهای درسی این مهم را مد نظر قرار دهند و برای انجام آموزش و تدریس به صورت فعال برنامه ریزی کنند. هدف از پژوهش حاضر، تحلیل محتوای کتاب هدیه های آسمانی پایه ی چهارم ابتدایی - متن، پرسش ها و تصاویر - از منظر فعال و غیر فعال بودن بر اساس روش ویلیام رومی در سال تحصیلی 1394-1395 است.
بر اساس این تحلیل، ضریب درگیری دانش آموزان در سه مؤلفه ی »متن«، »پرسش« و» تصویر«های کتاب بر اساس چهار فرضیه مورد توجه قرار گرفته شده است. جامعه آماری تحقیق شامل تمام محتوای کتاب هدیه های آسمان پایه چهارم ابتدایی و روش نمونه گیری چند مرحلهای می باشد که به صورت طبقهای از هر 12 صفحه 2 صفحه به صورت تصادفی انتخاب شده است. روش تحقیق، از نوع تحلیلی بوده و برای بررسی داده ها و اطلاعات از ارزشهای مناسب آمار توصیفی مانند: فراوانی، درصد فراوانی، رسم جدول، محاسبه ضریب درگیری دانش آموزان با متن ، تصاویر و پرسشها استفاده شده است.
نتایج به دست آمده نشان می دهد که متن کتاب هدیه های آسمانی با ضریب درگیری0/13 متنی غیر فعال و غیر پویا است و بیشتر به بیان حقایق و ارائه اطلاعات می پردازد. پرسش های کتاب با ضریب درگیری 2/8 نشان می دهد که پرسش ها فعال و پویا هستند و زمینه را برای یادگیری فعال فراهم می کنند. اما تصاویر کتاب هدیه های آسمانی با ضریب درگیری0/66 نشان دهنده ی غیر فعال و غیر پویا بودن تصاویر است و زمینه را برای فعالیت فراهم نمی کند. بنابراین، متن و تصاویر کتاب هدیه های آسمانی پایه چهارم ابتدایی 1394-1395 به روش غیر فعال و پرسش های کتاب به روش فعال تدوین شده اند.
مقدمه
درآموزش و پرورش یکی از فاکتورهای اصلی آموزش ،کتاب های درسی هستند که به طرق مختلف برروند آموزش چه به صورت آشکار و چه به صورت پنهان تاثیر می گذارند. آموزش در دوره ابتدایی از برنامه هایی است که به عنوان یکی از مهمترین برنامه های درسی در کشورهای مختلف ارائه شده و مد نظر قرار می گیرد. استفاده از روش تحلیل محتوا درزمینه آموزش وپرورش مبتنی بر این فرض اساسی است که هروسیله ارتباط مانند کتاب، دارای پیام های نهانی وآشکاری است که خواننده را تحت تاثیر قرار می دهد. - وست برگ1، 1991 ، ص . - 74 محتوای برنامه درسی همان موضوعات درسی است که ازآن به عنوان وسیله ای برای رسیدن به اهداف استفاده می شود. - اوبری2، 1991، ص . - 303 محتوای برنامه درسی، ازنظر نقشی که درتحقق اهداف برنامه بازی می کند از اهمیتی خاص برخوردار است. - کانلی3، 1991، ص - 124
پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی واهمیت تربیت دینی درنظام اسلامی وتوجه وافر دست اندرکاران تعلیم وتربیت به آن، قطعا ازجمله عوامل تاثیرگذار درعرصه تربیت دینی و ارائه مواد آموزشی دینی درمقاطع گوناگون است. انتظار طبیعی آن است که این مواد باید، درصورتی که ازشرایط مناسب، ازقبیل، قوت متن وتناسب آن با مقطع سنی وتحصیلی و پاسخگو بودن به نیازهای دینی وشیوه های تدریس مناسب برخوردار باشد، نقش اساسی درتقویت باورهای دینی دانشآموزان داشته باشد وآنان را به احکام عملی ورفتارهای اخلاقی پایبند نماید.
پرسش این است، که آیا درنظام آموزش وپرورش ما آن گونه که بایسته است این شرایط مورد توجه قرارگرفته است یا نه؟ آیا کتاب های دینی از محتوایی پویا ومتناسب با نیازهای دینی وآموزشی دانش آموزان مقاطع مختلف برخوردار است؟ - قمصری، 1380، ص - 55 آیا کتاب هایی با حجم نسبتا زیاد وگاهی با مطالب سنگین و دشوار به ویژه درمقطع ابتدایی، تاثیر لازم را درتربیت دینی دانش آموزان میگذارند؟ - نگاه به رویدادهای آموزش وپرورش، - 1381 آیا بررسی میزان اثرگذاری وبه فعالیت واداشتن است؟ - کریمی، 1380، ص - 82
بیان مسئله
در دهه های اخیر تغییراتی مهم در برنامه ها، نظام آموزشی و به تبع آن در تهیه و تنظیم کتا ب ها و مواد آموزشی صورت گرفته است که این تغییرات برای شرکت دادن دانش آموزان درفعالیت های آموزشی بوده است. چرا که تصور می شود دانش آموزان مصرف کنندگان بی چون و چرای اصلاحات آموزشی به حساب می آیند و قطعا انجام تغییرات در کتاب های درسی و انجام اصلاحات در ابعاد گوناگون آموزشی تاثیرگذار است - ستایش، - 1385 در پژوهش حاضر که به روش تحلیل محتوای ویلیام رومی صورت گرفته به بررسی میزان فعال بودن محتوای کتاب هدیه های آسمانی ابتدایی پرداخته شده است. به طور کلی تحلیل محتوا روشی است که کمک می کند تا مفاهیم و اصول، نگرشها، باورها، و کلیه اجزای مطرح شده،
در قالب دروس کتاب، مورد بررسی علمی قرار گیرد و با اهداف برنامه درسی، مقایسه و ارزشیابی شوند. همچنین دوره ابتدایی در ایران به 6 سال اول آموزش عمومی که معروف به دبستان است گفته می شود که شامل دو دوره ی سه ساله اول و دوم می باشد. کتاب هدیه های آسمانی پایه ی چهارم کتابی است مشتمل بر 109 صفحه و در سال تحصیلی 94-95 مورد استفاده قرار می گیرد. ویلیام رومی یکی از صاحب نظران تعلیم و تربیت است اوکتاب خود را بنام - - تکنیک های پژوهشی در آموزش علوم - - در سال 1986 ارائه کرد. روش او چنانکه خود او معتقد است، یک روش تحلیل کمی است. که به توصیف عینی و منظم محتوای آشکار مطالب درسی و آزمایشگاهی می پردازد. روش تحقیق او دارای مراحل مختلفی است که در انجام تحقیق به آنها اشاره شده است.
اهمیت و ضرورت پژوهش
از آن جا که برنامه ریزی، تدوین، تغییر و روزآمد کردن کتب درسی یکی از الزامات نظام آموزشی است، تحلیل و بررسی علمی آن نیز اهمیت مضاعف دارد. در این راستا یکی از فاکتورهایی که در سال های اخیر آبستن تغییرات زیادی بوده است کتابهای درسی می باشد که هم از لحاظ متون درسی و هم از جانب تصاویر استفاده شده در این کتابها تغییرات زیادی را به خود دیده اند و باید اذعان نمود که همه این تغییرات با هدف هرچه فعال نمودن دانش آموزان درکلاس درس انجام شده است وحساسیت تحلیل محتوا زمانی بیشتر می شود که بدانیم در اکثر موارد کتب درسی نه تنها به عنوان تنها رسانه آموزشی است که در فرآیند یاددهی - یادگیری در اختیار معلم قرار می گیرد بلکه مطالب نوشتاری تدوین شده برای کودکان اعم از ادبیات، کتابهای درسی، داستانی و تصویری مهمترین منبع تقویت انگیزه پیشرفت آنهاست. - قضاوی و همکاران، - 1389
پیشینه پژوهش
پژوهش های متعددی در خصوص تحلیل محتوا صورت گرفته است دهقانی - - 1383 به بررسی میز ان فعال و غیر فعال بودن محتوای کتاب هدیه های آسمانی وکتاب کار پایه ی چهارم ابتدایی پرداخته است. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که متن وتصاویر کتاب هدیه های آسمانی و کتاب کار پایه ی چهارم ابتدایی 1383-1384با ضریب درگیری0/25و0/31 به روش غیر فعال و پرسش های هر دو با ضریب درگیری 0/57به روش فعال تدوین شده اند. ایمانی و مظفر - - 1382 به تحلیل محتوای کتا ب هدیه های آسمانی و کتاب کار پایه ی دوم دبستان سال 1381در مقایسه با تعلیمات دینی چاپ 1380پرداخته اند. نتایج این تحقیق گویای این مطلب است که ضریب درگیری دانش آموزان با متن و تصاویر در کتاب تعلیمات دینی و کتا ب هدیه های آسمانی و کتا ب کار پایین است و به درگیری دانش آموزان با متن و تصاویر منجرنمی شود. اما ضریب درگیری 1/1 در پرسش ها بیانگر این امر است که کتا ب هدیه ها ی
