بخشی از مقاله
چکیده:
کتاب درسی مهم ترین و پرکاربرد ترین رسانه آموزشی در کشور ایران است.این رسانه با اهمیت دربردارنده بخش های نوشتاری و تصویرها و تمرین هایی است که در راستای تحقق هدف های کتاب انتخاب و سازماندهی می شوند.
تحقیق حاضرکه یک تحقیق کیفی است با عنوان میزان فعال یا غیر فعال بودن محتوای کتاب هدیه های آسمانی پایه دوم ابتدایی چاپ 1395بر اساس روش ویلیام رومی - تحلیل متن و تحلیل تمرین و تحلیل تصاویر - انجام گرفت.
جامعه آماری این پژوهش کل کتاب هدیه های آسمانی پایه دوم چاپ1395می باشدو نمونه های گرفته شده تعداد20جمله از 20 صفحه که به صورت تصادفی ساده انتخاب شده است.
باتوجه به ضریب درگیری بدست آمده از این تحلیل که مقدار آن 0,012است .هنگامی که ضریب درگیری کمتر از 0/4 بیانگر این است که کتاب فقط به ارائه اطلاعات علمی می پردازد و از فراگیران می خواهد تا در پی حفظ کردن مطالب علمی ارائه شده باشند.
مقدمه
تحقیق مسئله زیبایی از دیدگاه اسلام با نظر به اینکه اسلام زیبائی را در چهار قلمرو طبیعت، ساخته های فکر و دست بشری، آرمانهای معقول و ماورای طبیعت پذیرفته است نه تنها مفید است، بلکه یک کار تحقیقی ضروری است که با متن حیات انسانها سر و کار دارد و از طرفی یکی از اساسی ترین مسائل شناخت هنر از دیدگاه اسلام بشمار میآید.
واژه ی هنر متعالی که توسط اندیشه ی اسلامی مطرح شده است به این مهم اشاره دارد و به این اصل میپردازد که هنری می تواند ارزشمند و مفید باشد که در خدمت تعالی انسان باشد و هنری می تواند از عهده ی این موضوع برآید که در خدمت اخلاق و دین باشد.و در نهایت هنری دینی است که موجد تأثیرات دینی باشد؛ انسان را یاد خدا بیندازد و موجب تعالی روح شود. چه این هنر با موضوعیت دینی پدید آمده باشد یا غیردینی
اما فهم زیبایی فوق العاده دشوار است. عموم مردم در این نکته هم داستان اند، که زیبایی در وهله اول تا آنجا که تجلیات خاص آن خوشایند هستند، ارزش به شمار میرود، و در وهله دوم چون در خور مطالعه است، امری آموزشی است. از این گذشته، چون وجه زنده ای از تکامل اجتماعی است، امری فرهنگی نیز محسوب میشود. رأی عموم براین است که زیبایی یک وجه عینی آشکار دارد، زیرا اولاً تجربه زیبایی همواره از جهتی امری شخصی است، و ثانیاً کسانی که موضوع زیبایی را مورد تأمل قرار میدهند، احتمالاً از خود چیزی بر آن میافزایند. اموجها عینی موضوعات زیبا، عمدتاً صورت معما یا راز به خود گرفته است.
با توجه به اهمیت زیبایی شناختی که از مسائل ارزشی مهم است، اهمیت آن در نظام آموزش رسمی نیز هویداست؛ و از آنجا که دوره ابتدایی یکی از مهمترین دورههای نظام آموزشی است و زیربنای تفکرات و باورهای کودکان را به خود اختصاص میدهد، توجه به آن حایز اهمیت است .محتوای یک کتاب آموزشی شامل تعاریف، نظریات، اصول، حقایق و فعالیتها و یا پیامهایی است که به صورت نوشتار یا تصویر به مخاطبان ارائه می شود. تصاویر و نقاشی ها در کتابهای دوره ابتدایی نقش بسزایی دارند بطوریکه موجب فراهم آوردن؛ کسب دانش و اطلاعات، پرورش مهارتهای ذهنی، عملی و بینش دانش آموزان را می شود.
یادگیری در دوران کودکی از حساسیت ویژه ای برخوردار است. زیرا این امر بر ساخت شخصیت فرد هم از نظر علمی و هم از نظر کیفی تاثیر دارد و این دوره و یادگیری های آن مقدمه ای برای دستیابی به ظرفیت های بعدی خواهد بود. بنابراین هرگونه تعلل در تدوین و تالیف منابع یادگیری این دوره و آموزش های خاص آن، پیامدهای سوء و شاید دائمی به همراه خواهد داشت
در این میان برای تغییر و تعدیل رفتار فراگیران، نقش اساسی ژر عهده ی آموزش و پرورش است، نظام آموزش و پرورش ایران متمرکز و برنامه، کتاب و معلم، محورهای اساسی آموزش و یادگیری اند و با توجه به آن که در بسیاری از موارد، کتاب درسی تنها رسانه ی آموزشی است که در اختیار معلم قرار دارد و فرآیند تدریس و یادگیری تنها با اتکا به محتوای برنامه ی درسی، انواع ارزشیابی های تحصیلی، آزمونها و گزینش های متعدد بر مبنای محتوای کتاب های درسی صورت می پذیرد، کتاب به منزله برنامه ی آموزشی جای تتبع فراوان دارد.
در حقیقت کتاب درسی یا محتوا در نظام های آموزشی سند مکتوب و مدوّن تعلیم و تربیت محسوب می شود که فعالیت ها و تجار یادگیرندگان بر محور آن سازماندهی می شود. بنابراین محتوای مطلوب کتاب های درسی می تواند دانش آموزان را به چالش فکری وادارد و از جمود فکری و ذهنی رها سازد و پاسخگوی نیازمندی های عصر جدید انسان ها باشد
تعیین محتوای درسی از مسائل بسیار مهم در نظام های آموزشی و درسی به شمار میرود. انتخاب محتوا به این پرسش پاسخ می دهد که چه چیزی باید آموخته شود؟ از این رو نقش کتاب درسی، فراهم کردن امکانات و شرایط مناسب برای ایجاد تغییرات مطلوب در رفتار دانش آموزان از طریق فرآیند یاددهی و یادگیری
است. دستیابی به اهداف دینی جامعه که به صورت اهداف آموزشی و در قالب کتاب های درسی و محتوای تعیین شده منعکس می شوند آرمان هر نظام آموزشی است. اگر برنامه درسی و محتوای کتاب های مربوط، هماهنگ و همسو با اهداف کلی و جزئی نظام نباشد، نمی توان نسبت به تحقق هدف های مورد انتظار امیدی داشت. موفقیت یک نظام آموزشی در گرو هماهنگی اجزای متشکله با یکدیگر و همسویی اجزا در جهت تحقق هدف ها و تناسب آن با ویژگی های خاص مخاطبان آموزشی است
اطمینان از این تناسب نیاز به بررسی و تحلیل محتوا دارد. تحلیل محتوا یک روش تحقیقی است که به صورت منظم و عینی به توصیف مقداری محتوای آشکار ارتیاطات میپردازد. در ایم روش پیام ها و یا اطلاعات به صورت منظم، کدگذاری و به خوبی طیقه بندی میشوند تا پژوهشگر بتواند به صورت کمّی تجزیه و تحلیل کند
تحلیل محتوا کاربرد روش های کمّی و کیفی، عینی و نظام دار برای توصیف رسانه های آموزشی و آگاهی از میزان تاثیرگذاری آن در فرآیند یاددهی و یادگیری، تاثیرات آشکار و پنهان در فراگیران و شناخت واقعیت های اجتماعی است و به سه نوع تقسیم می شود تحلیل محتوای توصیفی، ارتبااطی واستنیاطی
این تحلیل به برنامه ریزان ان و مؤلفان کتاب های درسی کمک می کند تا در هنگام تدوین، گزینش و انتخاب محتوای کتاب های درسی دقت بیشتر نموده تا ضمن تسهیل یادگیری، زمینه ی پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را فراهم آورند
با تحلیل محتوا، نقاط ضعف محتوا آشکارتر شده، ضرورت پیروی یا ایجاد یک برنامه استاندارد، بیشتر احساس میشود. کشورهای موفق در آزمون تیمز ، کشورهایی بوده اند که در زمینه ی تدوین استانداردهای آموزشی یا چارچوب برنامه درسی، پیشگام بوده اند
شریعتمداری - - 1387 اصول انتخاب محتوا از نظر سیلور و همکاران را این گونه بیان نموده است >>محتوا باید مفاهیم اساسی یک رشته یا موضوع درسی را مجسم کند روش های تحقیقات اجرا شده در رشته ی علمی را مشخص کند قدرت تخیل دانش آموزان را تحریک کند و آنان را به تفکر وادارد و در عین حال، قابل درک هم باشد.«
از انجا که کتاب درسی یکی از نقشها را در اهداف متعالی آموزش و پرورش ایفا میکند و تربیت دینی نیز، بخش ویژهای را به خود اختصاص داده است، پژوهشهایی در این رابطه انجام شده است. عصاره - 1382 - در گزارش پژوهش خویش یادآور می -شود، "در مقطع ابتدایی، درس دینی کمترین میزان علاقهمندی را به خود اختصاص داده است.
با توجه به پژوهشی که در رابطه با کتاب هدیههای آسمان و کتاب کار پایه دوم دبستان چاپ سال 1381 در مقایسه با تعلیمات دینی چاپ 1380 صورت گرفت.
- ایمانی و مظفر،1383 - در مقایسه تحلیلی تصاویر کتاب دینی با کتاب هدیههای آسمان و کتاب کار به این نتیجه رسیدند که هر سه کتاب، دارای تصاویر غیرپویایی هستند .طبق سند مؤسسه پژوهشی برنامه ریزی درسی و نوآوریهای آموزشی - حکیمزاده،1388 ، - پژوهشی به صورت تصادفی بر تصاویر این کتاب صورت گرفتهاست و در کل معیارهای تصویرگری کتابهای درسی دورهی آموزش ابتدایی را تدوین کرده است .
در ادبیات پژوهش خارجی، نظریهپیاژه زمینه اولیهای برای فهم رشد شناختی دینی را فراهم کردهاست. مطالعهای که گولدمن - 1964 - بر اساس تئوری پیاژه، انجام داد چگونگی دریافت کودکان و نوجوانان از برخی تصاویر مذهبی و داستانهای کتاب مقدس مورد بررسی قرار گرفت. این پاسخها سه مرحله رشد تفکر دینی را که با مراحل رشد تفکر تئوری پیاژه همخوانی دارد، مشخص میکرد: مرحله اول - تا 7 یا 8 سالگی - : تفکر مذهبی شهودی پیش عملیاتی؛ تفکر کودکان پراکنده و غیر نظامدار بود. مرحله دوم - از 7یا 8 تا 13 یا 14 سالگی - : تفکر مذهبی مبتنی بر عملیات عینی؛ تفکر کودکان در این مرحله بر جزئیات تصاویر و داستانها متمرکز بود. مرحلهسوم - از 14 سالگی تا پایان نوجوانی و بعد از آن - : تفکر مذهبی بر عملیات صوری؛ تفکر نوجوانان در این مرحله حالت انتزاعی دارد و دریافت او از مذهب یک دریافت فرضیهای است.
چرا محتوا را تحلیل میکنیم؟ یافتن نسیت بین اهداف و محتوا به منظور بهیود محتوای موجود، علت اصلی تحلیل محتواست. اما موضوع به همین جا ختم نمی شود. چنانه در تعاریف متفاوت از محتوا نیز مشاهده شده، محتوا دارای عناصر متعدد و پیچیده ای است، ضمن آن که جنیه های مختلفی را نیز در بر دارد.
