بخشی از مقاله
چکیده
طی دو دهه گذشته دامپروری ارگانیک با افزایش اقبال تولیدکنندگان، سیاست مداران و مصرف کنندگان سراسر دنیا همراه بوده است. تحقیق حاضر با هدف شناسایی و تحلیل محیط درونی و بیرونی نظام تولید شیر ارگانیک در استان اردبیل انجام گرفت. به این منظور، پرسشنامه ای بر مبنای مرور ادبیات تحقیق تدوین گردید و پس از بررسی پایایی و روایی، توسط 139 نفر از کارشناسان امور دام سازمان جهاد کشاورزی و شرکتهای خدمات مشاوره ای دامپروری استان اردبیل تکمیل شد.
پس از ورود دادهها به محیط نرم افزار SPSS نسخه 21 و انجام دادن تحلیل عاملی، متغیرهای مؤثر در عاملهای نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید شناسایی شدند؛ بطوریکه موثرترین متغیرها در عامل نقاط قوت و ضعف - محیط درونی - به ترتیب شامل فقدان باقی مانده مواد شیمیایی در شیر ارگانیک و پایین بودن بهره وری در واحدهای دامداری استان اردبیل میباشد.
همچنین در بررسی محیط بیرونی نیزمتغیرهای افزایش میزان تقاضا برای موادپروتئینی لبنی و ایجاد بازار مصرف وجذب تولیدات دامی موثرترین فرصت و نابسامانی بازار عمدهترین تهدید برای نظام تولید شیر ارگانیک در استان اردبیل شناسایی گردید. بنابراین پیشنهاد میشود که سیاست گذاران بخش تولیدات ارگانیک، انواع حمایتهای ساختاری، مالی و آموزشی از بهره بردارانی که به سمت استفاده از شیوههای ارگانیک میروند را مد نظر قرار دهند.
مقدمه
طی دو دهه گذشته دامپروری ارگانیک با افزایش اقبال تولیدکنندگان، سیاست مداران و مصرف کنندگان سراسر دنیا همراه بوده است. از جمله مهمترین دلایل این امر، منافع زیست محیطی،اجتماعی و اقتصادی و سازگاری سامانه های ارگانیک با منابع و نهادههای محلی می باشد
دامپروری ارگانیک و تولید شیر ارگانیک زیر مجموعه ای از یک سامانه کشاورزی ارگانیک است که در آن از نهادههای بیرونی کمتری استفاده میشود و بقایای آفت کش ها و آنتی بیوتیک ها را در مواد غذایی کم کرده و از آلودگی آبهای زیر زمینی و فرسایش آب و خاک جلوگیری میکند. فاکتورهای مطرح در دامپروری ارگانیک عبارتاند از: تغذیه دام، اصلاح دام، دامپزشکی و بهداشت دام، مدیریت ضایعات، آسایش و رفاه دام وحقوق کارگران
در دنیا یک تقاضای در حال افزایش برای محصولات لبنی مبتنی بر چرا و ارگانیک وجود دارد. قابل پیشبینی است که محصولات لبنی ارگانیک به واسطه پیشرفتهای تکنولوژیک که توانایی تولید محصولاتی با دوره ماندگاری طولانیتر را فراهم میکند، رشد 14/1 درصد را در سالهای 2013 الی 2019 تجربه نماید
کشورهای استرالیا و سوئد در کنار برخی کشورهای اروپائی دیگر، جزو اصلیترین تولید کنندگان شیر ارگانیک در دنیا هستند. در حال حاضر 30 درصد شیر تولیدی در کشور انگلستان به صورت ارگانیک میباشد و آمریکاییها سالیانه 20 درصد به تولید شیر ارگانیک در کشور خود میافزایند
تحقیقات گسترده ای در خصوص شناسایی محیط درونی - قوتها و ضعفها - و محیط بیرونی - فرصتها و تهدیدها - سیستم تولید شیر ارگانیک صورت گرفته است. مزیت و برتری شیر ارگانیک نسبت به شیر معمولی عمدهترین نقطه قوت سیستم تولید شیر ارگانیک میباشد و ارجحیت شیر ارگانیک نسبت به شیر معمولی به نظام تولیدی آن بستگی دارد. در یک رژیم غذایی غنی از علوفه تازه برای دام در مقایسه با علوفه سیلویی کنسانتره، میزان ویتامین E و بتا کاروتن در شیر بالاتر است
مطالعات - 2009 - Larion نیز نشان داد که ماده خشک، مواد معدنی - آهن و منیزیم - و آنتی اکسیدان ها - فنل و اسید سالسیلیک - در علوفه ارگانیک نسبت به علوفه معمولی بیشتر میباشد. شیر حاصل از نظام تولیدی دامپروری ارگانیک در مقایسه با شیر معمولی، بلحاظ ترکیب اسیدهای چرب، میزان آنتی اکسیدان ها، مواد معدنی و ویتامینها و ماندگاری تفاوتهای فاحشی دارد. به عنوان مهمترین مواد مغذی در شیرهای ارگانیک میتوان به مواردی چون وجود امگا 3، اسید لینولئیک مزدوج، ویتامینها و وجود آنتی اکسیدانها اشاره داشت. همچنین شیر ارگانیک چربی اشباع شده کمتری دارد و زمانی که تحت شرایط آب و هوایی قرار بگیردکمتر خواص مفید خود را از دست میدهد
امروزه خواسته بسیاری از مصرف کنندگان تضمین ایمنی و سلامت محصول از سوی تولیدکنندگان و اطمینان از نداشتن اثر سوء تولید و عرضه محصول بر محیط زیست است بطوریکه مطالعه دانش و نگرش نسبت به ایمنی غذایی در صنعت لبنیات کانادا نشان داد که دامداران در کانادا نگرش مثبت نسبت به ایمنی مواد غذایی دارند و نسبت به عوامل میکروبی خاص آگاهی دارند
در مطالعهی عوامل تأثیر گذار بر انگیزش مصرف کنندگان غذای ارگانیک، - 2012 - Ozguven نشان دادکه مصرف کنندگان بیشتر تمایل دارند که شیر ارگانیک خرید کنند و انگیزش مصرف کنندگان غذای ارگانیک متأثر از چهار عامل سلامتی، کیفیت، قیمت و ایمنی غذایی در محصولات ارگانیک میباشد. طی پژوهشی دیگر - 2010 - Motiee & khorasani فاکتورهایی چون دسترسی به نیروی کار خانوادگی، سطح پایین میزان ورود نهادههای کود و سم به مزرعه، شرایط طبیعی و اقلیمی مناسب برای تولید محصولات و ساختار متنوع کشاورزی را به عنوان نقاط قوت نظامهای تولیدی ارگانیک معرفی نمودند.
مطالعات در خصوص ضعفها و محدودیتهای نظام تولیدی ارگانیک نشان میدهد که عدم آگاهی و دانش کم کشاورزان نسبت به اهمیت کشاورزی ارگانیک، انگیزه و علاقه محدود آنها به کسب اطلاعات بیشتر در مورد کشاورزی ارگانیک، نبود اعتقاد و نگرش مثبت به کشاورزی ارگانیک از جمله ضعفها و محدودیتهای عمده توسعه کشاورزی ارگانیک میباشد
در یک مطالعه در اتریش، موانع تبدیل به نظام تولید ارگانیک را عواملی چون مسائل اقتصادی غیر از سود، مانند تقاضای بالای نیروی کار در تولید ارگانیک، فقدان و عدم اطمینان در مورد بازاریابی تولیدات ارگانیک شناسایی کرد. درتحقیقات انجام شده دیگر نیز تقاضای بیشتر نیروی کار و خطر مالی به عنوان مانعی برای تولید کنندگان ارگانیک در مزارع هلند و سوئیس شناسایی شد
در خصوص پایداری مزارع و واحدهای لبنی ارگانیک مطالعات - 1991 - Chadwick& McGregor نشان داد که تولید کنندگان با توجه به استانداردها و اطلاعات بدست آمده، در خصوص عملیات تغییر و تبدیل به نظام ارگانیک در سطح مزرعه دچار سردرگمی شدند و در مورد کاهش میزان محصول و فصلی شدن تولید شیر اظهار نگرانی کردند.
در یک مطالعه - 2012 - Berentsen etal، میزان ریسک در مزارع لبنی ارگانیک و رایج را مورد مقایسه قرار دادند. نتایج نشان داد که ریسک موجود در سود ناخالص به ازای هر گاو در مزارع لبنی ارگانیک به طور قابل توجهی بالاتر است واین به علت قیمت بالا و ریسکهای تولیدی میباشد. یکی دیگر از مشکلات و ضعفها در واحدهای دامداری، بالا بودن بار میکروبی شیر تولیدی میباشد
در مطالعهی وضعیت میکروبی و شیمیایی محصولات لبنی منطقه شمالغرب کشور در سال 93 نشان دادند که اکثر نمونههای آزمایش شده، بیش از حد مجاز تعیین شده استاندارد محصولات لبنی به باکتریهای کلی فرم، استافیلوکوکوس اورئوس، کپک و مخمر آلوده بودند و شمارش کلی میکروبی صورت گرفته در مورد نمونهها نشان داد که بالای 95 درصد محصولات لبنی سنتی آلودهاند و 60 درصد نمونهها به دلیل آلودگی زیاد غیر قابل شمارش بودند.
فرصتها و زمینهها جهت تولید شیر ارگانیک و توسعه یک نظام تولید ارگانیک بیش از هر چیز به سیاست گذاری در این بخش بستگی دارد؛ - 2003 - Ha¨ring در مطالعه اثرات سیاستهای مختلف شامل یک سیاست عرضه محور و یک سیاست تقاضا محور، در سودآوری و استراتژیهای توسعه مزارع نمونه لبنی ارگانیک در کشورهای اتحادیه اروپا5؛ نشان داد که مزارع لبنی ارگانیک تحت سیاست عرضه محور در دراز مدت نسبت به مزارع لبنی ارگانیک تحت سیاست تقاضا محور سودآورتر بودند.
همچنین پتانسیل بهبود در جنبههای مختلف مزارع ارگانیک عرضه محور - به عنوان مثال کاهش هزینه و یا بهره وری نیروی کار - مشاهده شد. معرفی فناوریهای جدید فرصت مناسبی درنظام تولید شیر ارگانیک میگشاید؛ طی مطالعه ای معرفی فناوریهای جدید مانند سیستمهای شیردوشی اتوماتیک - AMS - 6 به دامداران لبنی ارگانیک در دانمارک به لحاظ پویایی اقتصادی، اثرات زیست محیطی و پذیرش اجتماعی مورد ارزشیابی قرار گرفت.
شاخصهای توسعه پایدار درخصوص عملکرد اقتصادی مزرعه، انباشتگی خوراکه آب در مزرعه، تنوع زیستی در مزرعه، رفاه دام، زمان چرا، ترکیب شیر و زمان کار بررسی شد و نتایج نشان داد که در مزارع لبنی ارگانیک با استفاده از AMS، با وجود کاهش قابل توجه در زمان چرا، پتانسیل توسعه پایدار اقتصادی و زیست محیطی در طیف وسیعی از اندازه گله 157-65 - گاو در مزرعه - قابل توجه میباشد؛ بطوریکه کاهش تعداد ساعت چرا به ازای هر گاو در هر سال در مزارع AMS بر نمرات شاخص سلامت حیوان و شاخص کیفیت شیر تأثیر منفی نمیگذارد
