بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر بررسی و تحلیل میزان توجه به مادر، نقش او، ویژگیها و نحوه ی برخورد با او در کتابهای درسی دوره ی ابتدایی است روش پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی بوده که با استفاده از تکنیک های مشاهده و مطالعات کتابخانه ای تصاویر و متن صورت گرفته است. جامعه پژوهش، کتابهای هدیه آسمان و فارسی پایه اول تا ششم ابتدایی در سال 95 با مجموعاً 11 جللد می باشند. بررسی ها نشانگر این است که در پایه های اول تا سوم به تعداد دفعات بیشتر و به تفصیل بیشتر به مادر پرداخته شده است.
درحالی که در پایه های بالاتر این موضوع کم رنگ و کم رنگ تر شده تا جایی که در کتاب های فارسی پنجم و ششم تنها 1 مرتبه و بسیار مختصر به مادر توجه شده است .مادر و اهمیت او باید در تمام مراحل زندگی به ویژه دوره ی ابتدایی و برای دانش آموزان نمایانده شود و این قضیه مختص به دانش آموزان پایه های پایین تر نیست.
مقدمه
مادر در لغت به معنای مام،والده و زن فرزند دار آورده شده است که به آن الفاظ "مادر"،"مار"،"ماما" هم اطلاق می شود،ولی در اصطلاح مادر کسی است که پرورش فرزندان را در دوران بارداری و پس از آن بر عهده دارد و در انجام این وظیفه ،بدون هیچ چشم داشت مادی یا معنوی کوشاست .
اولین مدرسه انسان، کانون »خانواده« و اولین آموزگار و مربی و پرورش دهنده »مادر« است. خانواده به معنای محدود آن عبارت است از یک واحد اجتماعی ناشی از ازدواج یک زن و مرد که فرزندان آن را تکمیل می کنند ،که در تحلیل جایگاه خانوادا مادر نقش اول را داراست.او به طور فطری و طبیعی و بر اساس سرشت الهی خود در اوج عشق و علاقه و با میل و شوق تمام و در حالی که زیباترین جلوه های ایثار و فداکاری، رأفت و شفقت، مهروندی و محبت، رنج و مشقت و تلاش و کوشش مدام و وقفه ناپذیر در مراحل مختلف رشد و پرورش فرزند را به تجلی می آورد، بهشت سالم و جامع کودکان و نوجوانان را پایه گذاری نماید و به استحکام بنیان های سلامت جامعه اهتمام می ورزد.
بی شک مادر از هر جهت مقام ارزشمند و والایی در همه ادیان داشته و دارد و همگان با دید احترام به او می نگرند و به عظمت و بزرگی از وی یاد می کنند ولی اسلام بیش از دیگر ادیان به این مسئله توجه نموده و به مادر عظمت بخشیده است. در قرآن کریم - کلمه ی مادر - به اشکالل مختلف به صورت مفرد و جمع مانند »أم« »والدتی«، اُم» موسی«، والِدات«» و»امهات« و امثال آن فراوان آمده است همچنین مادر و پدر به هیئت آن »والدین« »اَبَوی« مکرر در کتاب آسمانی به کار گرفته شده است.
اگر با دقت در این موارد نگاه کنیم، می بینیم که خداوند در هر یک از آیات مورد بحث، با عظمت و بزرگی از مادر یاد کرده و به نوعی از مقام او تمجید نموده است. وحی و الهام مستقیم خدا به مادر موسی، اظهار ارادت و نیکویی عیسی به مادر، بیان زحمات و رنج های مادر در قرآن کریم و همچنین دستور حق تعالی به احسان و نیکی به پدر و مادر، همه گواه بر رفعت جایگاه مادر است
خدای تعالی در سوره های لقمان و احقاف پس از توصیه احسان به والدین، تحول رنج و زحمت های مادر را بیان می کند و می فرماید: حمله اُمه کُرهاً وضعته کُرها و حَملُهُ و فصالهُ ثلاثون شهداً حتی اذا بللغ أشده و بلغ اربعین سنه.....، - مادرش او را با ناراحتی حمل می کند و با ناراحتی بر زمین می گذارد و دوران حمل و از شیر باز گرفتنش سی ماه است، تا زمانی که به کمال و رشد برسد و به چهل سالگی بالغ گردد - . - سوره احقاف، - 15، بیان رنج و تلاش مادر با اینکه پدر نیز در اغلب سختی های تربیت فرزند شریک است، خود دلیل بر اهمیت و ارزش مادر و کار اوست. روشن است کسی نزد حق تعالی مقام بالاتری دارد که کار ارزشمندتری انجام دهد.
در احادیث هم مقام مادر گرامی داشته شده است. پیامبر اکرم - ص - در تبیین مقام مادر می فرماید »الحجه تحت اقدام الأمهات« - بهشت زیر پای مادران است - . این حدیث حاکی از این است که بدون رضایت مادر نمی توان به بهشت و نعمت های بهشتی دست یافت و اگر کسی بخواهد به درجات عاللیه جنت و رضوان نایل شود، باید به مادر احترام بگذارد و به او حرمت کند. - مادر در فرهنگ مردم ایران نیز جایگاه رفیعی دارد. پس از پدر، مادر است که کانون گرم خانواده با احساسات و عواطف ظریف مادرانه خود نسبت به فرزندان مسئولیت اداره امور زندگی و پرورش و تربیت فرزندان را عهده دار است و اوست که شادی های زندگی را تنها در شادابی چهره پدر خانواده و فرزندان دلبند خویش لمس می کند و در مشکلات و دشواری های زندگی بار همه ی اندوه و مصائب را به جان و دل می خرد تا باز هم نقش شادابی را در چهره آنان مجسم نماید.
از آنجا که کتاب درسی، در نظام آموزشی متمرکز ایران از اهمیت ویژه ای برخوردار است* به طوری که اغلب فعالیت های آموزشی-پرورشی در چارچوب کتاب درسی و محتوای آن انجام می شود، گنجاندن محتوای مناسب و مربوط در این زمینه - مادر - می تواند مؤثر واقع گردد.
در محتوای کتاب های فارسی و هدیه آسمانی دوره ی ابتدایی به مفاهیمی همچون بهداشت، دانایی و هوشیاری، وطن دوستی، اصول دین، احکام و سنت به خوبی پرداخته شده است و در همین راستا بررسی هایی نیز بر روی کتب این دوره صورت گرفته است که از جمله ی آنها می توان تحلیل محتوای کتاب های هدیه آسمانی و فارسی مقطع ابتدایی از نظر توجه به مهدویت نوشته ی دکتر محمد امینی، تحلیل محتوایی کتاب های درسی دوره ی ابتدایی از منظر توجه به دیگری نوشته ی - بهبود یاری حتی، سید احمد حسینی، صادق صیادی، - 1395/10/13 اشاره کرد.
این در حالی است که تا به حال بررسی و تحلیل خاصی روی محتوای کتاب های ابتدایی از منظر توجه به مادر و اهمیت او صورت نگرفته است.
در پژوهش حاضر به دنبال بررسی این موضوع هستیم که:
- در محتوای کتابهای درسی دوره ی ابتدایی - به ویژه کتابهای فارسی و هدیه آسمان - به چه میزان به مادر و اهمیت والای او توجه شده است؟
- آیا این مقدار پرداختن به مادر کفایت می کند؟
روش و یافته ها
بدین منظور کتابهای فارسی و هدیه آسمان پایه های اول تا ششم ابتدایی با روش تحلیل محتوای کمی و رویکردی تحلیلی-اکتشافی مورد بررسی قرار گرفت و در آنها تعداد دفعاتی که به مادر، نقش او، حفظ حرمت او و ... اشاره یا پرداخته شده است، شمرده شد.
شرح ساخته ها به صورت زیر است:
میدگلی و اندرمان - 2003 - اهمیت محتوایی دروس - کتابها - را در انتقال مفاهیم و ارزشها بسیار مهم توصیف نموده اند. کتابهای درسی، از بهترین مراجعی هستند که مفاهیم و پیام های مختلف مثل نقش و - میدگلی و اندرمان - 2003 - اهمیت محتوایی دروس - کتابها - را در انتقال مفاهیم و ارزشها بسیار مهم توصیف نموده اند. کتابهای درسی، از بهترین مراجعی هستند که مفاهیم و پیام های مختلف مثل نقش و جایگاه مادر و احترام به او را به نسل حاضر و آینده منتقل می کنند. این محتوا می تواند در دوره ی ابتدایی به دلیل شکل گیری شخصیت دانش آموزان تأثیر بیشتری بر جای گذارد.
دوره ی ابتدایی از نظر شکل گیری شخصیت، تربیت حواس، تربیت تخیل، شناخت استعدادها و رغبت های خودی دانش آموزان، پرورش فضایل اخلاقی و معنوی، افزایش تجارب و سطوحات عمومی برای بهتر زیستن در جامعه و رشد تفکر علمی اهمیت ویژه دارد
