بخشی از مقاله
چکیده
هدف این پژوهش تحلیل محتوای کتاب های هدیه های آسمان در دوره ابتدایی در سال 1395-96 بر اساس رعایت اصول روانشناسی رنگها در تصاویر این کتاب بود. از روش تحلیل محتوا به شکل تجزیه و تحلیل کیفی و کمی استفاده شد. جامعه ی آماری پژوهش شامل تمام کتاب های هدیه های آسمان در سال تحصیلی 1395-1396 می باشد و در این پژوهش حجم نمونه برابر با جامعه ی مورد مطالعه انتخاب گردیده است. طبقه بندی از نوع انباشتی و واحد زمینه، تصویر و واحد ثبت نیز رنگ است، جمع آوری اطلاعات پس از رمزگذاری واحد ثبت در واحد زمینه با استفاده از نرم افزار تحلیل کیفی maxqda انجام گرفت و در پایان اطلاعات با استفاده از روش های تحلیلی مورد تجزیه و تحلیل کیفی قرار گرفت، که نتایج آن عبارتند از:
-1 در مجموع اگر این پنج کتاب را مجموعه ای در امتداد هم قلمداد کنیم سیر جریان رنگها در تصاویر آن، از قانون و قائده خاصی پیروی نمیکند و به نظر میرسد از بعد روانی رنگها که یکی از شاخص های ارزیابی کتاب به خصوص هدیه های آسمانی می باشد به تصاویر و رنگها توجه چندانی نشده است.
-2 رنگهایی که به نسبت زیادتری به کار رفته اند شامل: رنگ های قرمز، سبز، آبی، سفید وزرد می باشند که از نظر روانشناسی دارای نتایج منفی بر دانش آموزان نیستند و برای آموزش بهتر مناسب می باشند.
مقدمه
محتوای برنامه درسی1، وسیله ای برای رسیدن به اهداف آموزشی می باشد - اوبری،. - 1991 محتوای برنامه درسی از نظر نقشی که در تحقق اهداف برنامه درسی بازی می کند از اهمیت خاصی برخوردار است - کانلی،. - 1991 هر محتوا برای ارائه به دیگران نیازمند ابزار و وسایلی است،این ابزار و وسایل را رسانه می نامند - جعفری هرندی، . - 1391 یکی از پر کاربردترین و مهمترین رسانه های آموزشی در نظام های آموزشی کشورهای مختلف جهان، کتاب درسی است. اما متاسفانه کتابهای درسی به اندازه ی اهمیت و نقش آن در فرایند یاددهی– یادگیری مورد توجه قرار نگرفته است.
همان گونه که گود - 1993 - از عدم توجه جدی معلمان به تجزیه و تحلیل کتابهای درسی انتقاد کرده و می گوید» به نظر می رسد معلم بیشترین وقت کلاسش را به کار با کتاب درسی اختصاص می دهد، ولی به ندرت اقدام به تجزیه و تحلیل مواد درسی می نماید، در حالی که این کاری ضروری است
محتوای یک کتاب آموزشی شامل تعاریف، نظریات، اصول، حقایق و فعالی تها و یا پیام هایی است که به صورت نوشتار یا تصویر به مخاطبان ارائه می شود. تصاویر و نقاشی ها در کتابهای دوره ابتدایی نقش بسزایی دارند بطوریکه موجب فراهم آوردن؛ کسب دانش و اطلاعات، پرورش مهارتهای ذهنی، عملی و بینش دانش آموزان را میشود.
بهره گیری از تصویر، ضمن تحریک حس بینایی، موجب بروز انگیزه ی بیشتر برای یادگیری و عینی کردن پدیده ها و فرایندها و نیز سبب تسریع در یادگیری می شود. از آنجا که بخش وسیعی از تربیت دینی مدارس ابتدایی از طریق آموزش کتاب "هدیههای آسمان" - تعلیم و تربیت اسلامی - است، که از پایهی دوم تا پنجم دبستان تدریس میشود. در پژوهش حاضر تحلیل تصاویر این کتاب مدنظر بوده و مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفتهاست. ادبیات دارای اهمیت می باشد. انسان موجودی بصری بوده و بخش مهمی از پردازش اطلاعات در مغز، تجسم اطلاعات پیرامونی اوست.
در کنار تصویر، تصویرسازی از یک فرآیند ذهنی صرف تا نمونه های ملموس و مشهود موجود در تولیدات هنری، قابل تعریف است. تصویرگری کتاب کودک نیز، گرایشی مستقل درهنر است که جنبه ای کاملا هدفمند و مخاطب شناسانه را، در امتداد ادبیات کودک و نوجوان در بر می گیرد. تصویر آموزشی نیز، بیان موضوعات، مفاهیم، توصیفات، ارتباطات، ارزش ها، اشیا و شخصیت ها به صورت دو یا سه بعدی است. تصاویر ممکن است به صورت عکس، نقاشی، نقشه، عکس - نقشه، طرح، جدول، نمودار و کلاژ درکتاب های آموزشی آورده شوند
یکی از راهکارهای تربیت دینی در پایه آموزشی دبستان، کتاب "هدیههای آسمان" - تعلیم و تربیت اسلامی - است، که ازپایه ی دوم تا پنجم تدریس میشود. ساختار کتاب، شامل - عنوان، متن، تصویر، فعالیت، برای خواندن، کتاب کار - میباشد. اصول تصویری کتاب هدیههای آسمان اینطور تعریف شدهاست: جذاب بودن، ارائه ی پیام درس به صورت غیرمستقیم، هدفمند بودن، توجه به اصول کتاب کودک - تصویرگری و روانشناسی رنگها - و در کنار آن کارکرد تصویر بیانگر: مکمل تدریس، ایجاد انگیزه، زیباسازی کتاب، شروع تدریس با تصویر، نتیجه گیری درس، تحریک خلاقیت و نوآوری است.
چگونگی تاثیر پذیری انسان از رنگها اهمیت کاملا روانی دارد وبه طور مستقیم در هنجارها وواکنشها در رفتارهای فرد موثر است .هر عاملی که روان انسان را تحریک کند در واقع تحریکی برگیرنده های عصبی او است. هر رنگی به مقتضای خاصیتش به نوعی بر روان انسان تاثیر می گذارد،که این اثر بی ربط با رفتارهای اجتماعی و روانی آنها نیست.هر کس به رنگ خاصی توجه و علاقه مخصوصی نشان می دهد واز رنگ دیگر ابراز تنفر می کند.عشق و تنفر به رنگها دقیقا به حالات روانی افراد مربوط می شود
واقعیت فیزیولوژیک مغز همان چیزی است که ایتن آنرا اثر رنگ مینامد. او میافزاید عامل رنگ و اثر رنگ فقط در مورد چند مایگیهای هماهنگ قابل انطباق هستند . در تمامی موارد دیگر عاملیت رنگ تبدیل به یک اثر جدید میشود. درباره یک اثر هنری مانند نقاشی یا یک عکس رنگی باید گفت که اهمیت روانی رنگ معمولاً کمتر آشکار است زیرا عوامل بیشمار دیگری نظیر موضوع، تعادل شکل یا فرم، تعادل میان رنگها، میزان تحصیل و تخصص تماشاگر و درک زیباییشناسی او دستاندر کارند. یعنی به طور کلی وقتی رنگهای متعدد برای خلق یک اثر بکار رفتهاند، در این صورت فقط داوری زیبایی شناسی است که تمام اثر را ارزیابی کرده و بجای این که واکنش روانی ما نسبت به رنگهای خاصی را بسنجد تعیین میکند که آیا ما آن اثر را دوست داریم یا نه
تاریخ تحول لباس فوکلور ،حجاریهای دیواری و مذاهب نشان میدهند که رنگها برای مشخص کردن شرایط و کیفیت های خاصی مورد استفاده قرار گرفته اند.به نظربایستید - - bastidقسمت عمده ای از معانی نمادین رنگ به سنتها و محیطهای اجتماعی که درآن زندگی می کنیم بستگی دارد.یک رنگ در یک نظام اجتماعی مشخص،ممکن است دارای مفهومی باشد و در نظامی دیگر معنی متضاد آن را بدهد.به طور مثال در بعضی قبایل موزامبیک،سیاه رنگ خوش و شادی است. رنگ قرمز تقریبا در همه جا،معنی قدرت را القا میکند،زیرا با خون که نماد زنگی است همرنگ است
دریک مثال،روسو - rousseau - نقل قول می کند که یکی به نام فریارز سیاه در لندن وجود داشت که تعداد خود کشی از روی آن زیاد بود ورنگ این این یکی سیاه بود ولی از هنگامی که آنرا به رنگ سبز روشن درآوردند،تعداد خود کشی پایه یک سوم کاهش یافته است.در دنیایکودکان زرد مطلوب ترین رنگهاست.انتخاب رنگ در نقاشی کودکان نشان دهنده حالات روانی آنهاست - رمضان عرب،. - 1388 لذا توجه به رنگ به عنوان ابزاری در خدمت تعلیم وتربیت کودکان،امری ضروری و الزامی است.
واقعیت است که تاثیر انسان از رنگ ،ماهیت کاملا روانی داشته وبه طور غیرمستقیم در هنجارها،واکنش ها ورفتار های فرد موثر است.اما با ید توجه داست،وقتی که از رنگ ها واثرات جسمی و روحی آن بحث میکنیم،نباید انتظار اثرات شدید و قابل احساسی برای همه داشت،بلکه اثراتی جزئی است زیرا در طول مدت طولانی روی هم انباشته می شود آثار ونتایج گسترده ای را در زندگی انسان بر جای میگذارد
رنگها آنچنان بر روح و روان آدمی تاثیر میگذارند که موجب تغییر رفتار می شوند که به تغییر وتحول در خصوصیات و شخصیت افراد منجر میگردد.بنابراین روانشناسی رنگها اهمیت فراوانی دارد.
دقیق ترین تعریف علمی رنگ این است که:رنگ یک انعکاس مرئی است که در اثر عبور یا انتشار یابازتاب ترکیب رنگ یا توسط اشیا به وجود می آید - حجتی، . - 1383 مفهوم رنگ دامنه گسترده ای دارد،برخی از تاثیرات رنگها دارای معنی یگانه ای در سراسر جهان هستند.رنگها هایی که در طیف رنگه در ناحیه قرمز دارند به عنوان رنگهای گرم شناخته می شوند که این دامنه اش از احساسات گرم و صمیمانه تا احساس خشم و عصبانیت متغیراست
پس از آزمایش معروف روشاخ در زمینه شناخت شخصیت انسان از طریق لکههای رنگین جوهر، آزمایش لوشر و دستآوردهای سرشار از کامیابی آن به حدی بوده است که اینک آزمایش مزبور علاوه بر استفاده در روانکاوی و روانشناسی، در سیستمهای استخدامی نیز بکار گرفته میشود.
برای شناخت هر چه بهتر از تاثیر رنگها باید از ریشه آنها و چگونگی تاثیر آنها بر بشر در طول اعصار و دورههای مختلف اطلاع پیدا کرد. به عنوان مثال در زندگی بشر اولیه عامل شب و روز و تاریکی و روشنی از مسائل تعیین کننده زندگی او بوده است انسان ابتدایی ناچار بوده که شب هنگام را به علت تاریکی به پناه گرفتن در مکانی امن و استراحت بپردازد و رنگهای مرتبط با این هنگام که عبارت از آبی متمایل به تیرهی آسمان شب و رنگهای بنفش و کبود و غیره به همراه خود آرامش برای استراحت و بیحرکتی و کاهش عمومی سوخت و ساز و فعالیت جسمانی را داشته است.
این در حالی است که رنگهای هنگام طلوع آفتاب که نوید کاروکوشش برای تهیهی آذوقه را به بشر میداده است دارای ویژگیهای متفاوتی نسبت به رنگهای غروب و شب هنگام بودهاند. این رنگها که شامل زرد روشن و رنگهای گرم بوده است پر انرژی و منشاء ایجاد فعالیت و شور و هیجان در بشر بودهاند. این رنگها نشانگر محیطهای شب و روز میباشند از این رو عوامل کنترل کنندهی انسانند یعنی بر انسان احاطه دارند و در کنترل بشر نیستند، به این جهت به آنها رنگهای »غیرمستقل« اطلاق میشود یعنی رنگهایی که مستقلاً در طبیعت تنظیم میشوند
از آنجایی که مشخص گردید رنگها نقش بسیار گسترده ای در یادگیری و روان کودکان دارند بنابر این ضرورت دارد تا در تدوین کتب درسی این کودکان حداکثر تلاش به ثمر آید تا بتوان رنگهایی را متناسب با ذوق و سلیقه روانی این کودکان به کار برد.
