بخشی از مقاله
چکیده
اخلاق یکی از نیازهای بزرگ جوامع بشری است. آموزش و پرورش نقش بسیار مهمی را در تربیت اخلاق مدار در دوران کودکی و بعد از آن ایفا می کند و باعث بهبود شخصیت دانش آموزان، نگرش، و نیز آگاهی آنان میشود.
هدف تحقیق این است تا با بررسی و تحلیل کتاب هدیه های آسمان پایه ی پنجم ابتدایی، یک برنامه ی درسی را که بتواند کلیه ی نیازهای ضروری تربیت اخلاقی را در خود جای دهد، پیشنهاد نماید؟ در این تحقیق روش توصیفی، تحلیلی، استنتاجی مورد استفاده قرار گرفت. تعداد صفحات کتاب هدیه های آسمان پایه ی پنجم ابتدایی در سال تحصیلی 96-97با 8 مولفه ی اصلی و 28 مولفه ی فرعی مورد بررسی قرار گرفت و فراوانی و درصد نسبی هر یک از مولفه ها و زیرمولفه ها به دست آمد.
تحلیل محتوای کتاب هدیه های آسمان پنجم ابتدایی از منظر توجه به مولفه های تربیت اخلاقی نشان داد که مولفه ی مربوط به تفکر و تعقل با 56 مورد، بیشترین فراوانی را به خود اختصاص داده است و کمترین مقدار مربوط به مولفه های صداقت و نظم و انضباط بدون فراوانی است؟در محتوای کتاب درسی هدیه های آسمان پنجم ابتدایی به برخی مولفه های تربیت اخلاقی کمتر و یا اصلا توجهی نشده است، به عبارتی دیگر کتاب هدیه های آسمان پایه ی پنجم ابتدایی، مولفه های تربیت اخلاقی را به یک نسبت پوشش نداده است. در حالی که تربیت اخلاقی یکی از مهمترین عوامل پیشرفت جامعه است.
مقدمه
اخلاق یکی از نیاز های بزرگ جوامع بشری است. شوربختی و نیک بختی حیات انسان ها در جوامع گوناگون بستگی زیادی به بود و نبود این عنصر دارد. از این رو از گذشته های دور تا کنون اخلاق مورد توجه و تاکید پیامبران الهی، مصلحان، اندیشمندان و فیلسوفان بوده است. در عصر حاضر یعنی عصر تغییرات و توسعه ی شتابان فناوری ها و آسودگی انسان ها از بسیاری از محدودیت های طبیعی، اخلاق از نیاز های حیاتی جامعه است. حجم عظیم بحث ها و مقالات و کتاب ها درباره ی اخلاق نشان از توجه و نیاز عمیق انسان امروزی به اخلاق، است.
به دلیل نقش محوری اخلاق، در عرصه حیات اجتماعی انسان، اخلاق در کنار دین مهم ترین جایگاه را در زندگی بشر به خود اختصاص داده است. سلامت روحی، آرامش و شادابی انسان در زندگی فردی و خانوادگی و حتی سلامت و امنیت اجتماع، بیش از حد هر چیز در گرو رعایت هنجارهای اخلاقی است.
شاید به دلیل نقش بی بدیل اخلاق در سعادت فردی و اجتماعی است که خداوند نیز تهذیب اخلاقی را یکی از اهداف اساسی بعثت پیامبران قرار داده است تا انسان به واسطه طهارت درونی و سلامت نفس در مسیر کمال حقیقی خود قرار می گیرد. مقوله اخلاق و تربیت اخلاقی به ویژه در دوران معاصر که انسان ها بیش از پیش غرق امور مادی هستند و زمینه غفلت از بعد متعالی و گسترش ناهنجاریهای اخلاقی و اجتماعی بیش از هر زمان دیگری برای آنها فراهم شده است، اهمیتی دو چندان میابد. از این رو، تربیت اخلاقی و اخلاق مند شدن نسل های جدید از نگرانی های مهم اندیشمندان و متفکران تربیتی جوامع است
تربیت در جریان زندگی نقش مهم، اساسی و حیاتی دارد. هر کسی به نحوی از آن برخوردار است و کم و بیش از ویژگی های آن بهره مند است. از این رو بحث تربیت مورد توجه دانشمندان، فیلسوفان، روشنفکران و مصلحان اجتماعی و حتی شعرا و نویسندگان بوده است، اما آنچه که بیشتر نمایان گشته این است که از واژه تربیت هر کسی استنباطی دارد، چرا که هر کسی با توجه به تجربیات و نگرشهای خویش درباره ماهیت، نقش و اهمیت آن به بحث پرداخته اند، لذا برای آنکه از دچار شدن به خطاهای گذشتگان پرهیز کنیم، باید به مطالعه ی تربیت به طور همه جانبه بپردازیم تا به شناختی عمیق تر در مورد ماهیت آن برسیم تا از آثار نامطلوبی که بر اثر عدم درک صحیح تربیت عارض می شود جلوگیری نماییم
معنای تربیت در یک عبارت اینست: روش رفتاری و گفتاری دادن به غیر، طوری که این روش، ملکه ذهن او شود. کسی را تربیت کردن یعنی این که روش رفتاری و گفتاری به وی یاد داده شود. تربیت در بُعد اخلاقی این است و اگر ملکه ذهن شد، بدین معنی است که هر وقت کاری انجام دهد، بر اساس روش رفتاری و گفتاری میباشد که مربی به وی آموزش داده است.
تربیت در کل به معنای فراهم آوردن زمینه ها و عوامل به فعلیت رساندن یا شکوفا ساختن شخص در جهت رشد و تکامل اختیاری او به سوی هدف های مطلوب و بر اساس برنامه ای سنجیده شده و ایجاد تغییرات مطلوب در انسان و به عبارت دیگر ایجاد تحولات ثمر بخش در محیط زندگی انسان به منظور ساختن و شکوفایی استعدادهای آدمی. از دیدگاهی دیگر تربیت عبارت است از پروردن قوای جسمی و روحی انسان برای وصول به کمال مطلوب و انتقال طرز تفکر و احساس و عمل یک جامعه به آیندگان. در اهمیت تربیت همین بس که بگوییم وجود این همه اهداف بلند، فضیلت ها و رذیلت ها، خیرخواهی ها و بدخواهی ها زاییده ی تربیت است.
اخلاق، ملکه و حالتی مداوم از نفس آدمی است که از آن، فعل یا صفتی، به سهولت و بی درنگ صادر میشود. و علم اخلاق شاخهای از علوم انسانی است که موضوع آن شناخت مصادیق ارزشها و بیانگر راههای کسب فضائل و ترک رذائل اخلاقی است.
شهید مطهری می نویسد: اخلاق عبارت است از علم زیستن، یا علم چگونه باید زیست. در حقیقت، چگونه زیستن دو شعبه دارد: شعبه چگونه رفتار کردن و شعبه چگونه بودن. چگونه رفتار کردن، مربوط می شود به اعمال انسان - که البته شامل گفتار هم می شود - که چگونه باید باشد و چگونه بودن، مربوط میشود به خوی ها و ملکات انسان که چگونه و به چه کیفیت باشد. بنابراین می توان گفت: اخلاق مجموعه صفات روحی و باطنی انسان است.
با توجه به مطالب گفته شده تربیت اخلاقی عبارت است از فرایند درونی شدن ارزش های اخلاقی و شکل گیری پایدار شخصیت انسان براساس ویژگی های انسان کامل. به بیان دیگر اگر بخواهیم به هدف غایی تربیت اخلاقی اشاره کنیم، تربیت اخلاقی تحقق عینی مکارم اخلاق و تجلی بارز همه آموزه هایی است که دانش اخلاق بدان فرا می خواند
همچنین مقصود از تربیت اخلاقی تنها به معنای به کارگیری شیوه ها و روش های تربیتی اعم از خود سازی و یا تربیت افراد نیست، زیرا در فرایند اخلاق نیز شیوه تخلق به اخلاق سخن به میان می آید اما آنچه درباره ماهیت و تعریف تربیت اخلاقی می توان گفت این است که تربیت اخلاقی یکی از اقسام تربیت است و به حوزه و قلمرو خاصی از تربیت مربوط است یکی از اقسام تربیت است.
تربیت اخلاقی از مهمترین ساحت های فرایند تربیت است؛ زیرا ارتباط تربیت و اخلاق، بسیار عمیق و گسترده است و درهم تنیدگی این دو، چنان ژرف است که در گذشته مرز مشخصی میان آنها تصور نمی شد و فرایند تربیت، با اخلاق همسان پنداشته می شد؛ حتی گاه اخلاقی بودن به مثابه تربیت یافتگی، و تربیت کردن فرد، با متخلق کردن او به اخلاق خوب یکی دانسته می شد.
ضرورت انجام پژوهش
جامعه ی امروز بشر دچار بحران هویت معنویت و اخلاق شده است. از این رو، امروزه نیاز بشر به تزکیه و پرورش، به مراتب بیش از نیاز او به تعلیم و آموزش است. بی شک یکی از اهداف تأسیس آموزشگاههای رسمی - مدارس - کشور ، تربیت اخلاقی دانش آموزان است.
آنچه که در امر اخلاق و ارزش ها مهم است، علاوه بر تأکید بر ضرورت توجه به اخلاقیات و ارزش ها، توجه به روش ها و رویکردهای درست آموزش اخلاقی و ارزشی است. بسیاری از تردیدها و ابهاماتی که نسبت به اخلاق و ارزش ها وجود دارد ، نه لزوما به خاطر تردید درضرورت ، بلکه به خاطر تردید نسبت به روشهای آموزش و تربیت اخلاقی درمدارس و دیگر نهادهای مربوط است. این تردید نیز خود ناشی از فقدان مدل خاص و روشن تربیت اخلاقی و ارزشی است. بنابراین،تبیین و ارزیابی روش ها و رویکردهای مؤثر تربیت اخلاقی می تواند گام مؤثری در جهت حل معضلات مربوط به تربیت اخلاقی وارزشی به حساب آید
نشر فرهنگ اسلامی و نهادینه سازی ارزش ها و باورهای دینی در ضمیر افراد از جمله مهمترین وظایف نظام تعلیم و تربیت است. برای انجام این امر خطیر نظام آموزشی کشور بیش از هر چیز نیازمند توجه دقیق و علمی به محتوای کتاب های درسی،خصوصاً کتاب های درسی هدیه های آسمانی است. کتب درسی و محتوای آنها یکی از عناصر مهم آموزش و پرورش، به ویژه در نظام های آموزشی متمرکز، که کشور ما نیز در آن رده جای دارد، قرارگرفته است.
باورها و ارزش های اخلاقی و رفتاری از جمله اموری هستند که معلول ساختار و محتوای نظام آموزشی اند، لذا فقدان طرح ها و مدل های روشن برای رویکردها و روشهای تربیت اخلاقی از یک سو به اصل و ضرورت تربیت اخلاقی خدشه وارد می کنند و از سوی دیگر امکان تحقق واقعی و سودمندانه آنها را زیر سؤال می برد. کتاب های درسی محملی برای درگیری دانش آموزان با مفاهیم و موضوعات ارزشی و اخلاقی است. نشر فرهنگ اسلامی و نهادینه سازی ارزش ها و باورهای دینی در ضمیر افراد از جمله مهمترین وظایف نظام تعلیم و تربیت است.
