بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش درصدد آن است که محتوای کتاب علوم سوم دبستان، سال 1394 را به روش ویلیام رومی تحلیل نماید. تا میزان استفاده از شیوه ارائه فعال در تدوین و تالیف کتاب علوم تجربی پایه سوم ابتدایی را تعیین کند. روش نمونهگیری در این پروژه، نمونهگیری تصادفی ساده است. روش پژوهش، تحلیل محتوا با تکنیک تجزیه و تحلیل کمی کتب درسی میباشد. در این پژوهش از تکنیک ویلیام رومی به عنوان ابزار جمعآوری اطلاعات استفاده شده است.
متن کتاب علوم سوم دبستان از ضریب درگیری مطلوبی برخوردار میباشدکه برابر است با 1 و نشانگر ارائه فعال میباشد. ضریب درگیری تصاویر کتاب برابر است با .0/28 تصاویر بیشتر یک موضوع را تشریح می کند و دانشآموزان را به فعالیت درگیر نمیکند. ضریب درگیری پرسشهای مطرح شده در کتاب برابر است با 2/33 و از نوع پرسشهای غیرفعال میباشد. زیرا فعالیت زیادی میطلبد در حالیکه به اطلاعات کافی و شرایط فراگیر توجه نمیشود. بر این اساس بازنگری و تجدیدنظر در چگونگی ارائه تصاویر و سوالات ضروری به نظر میرسد.
مقدمه
نظام آموزشی فعلی کشور، یک نظام متمرکز و برنامه درسی آن منحصر به کتاب درسی است که در کل کشور استفاده میشود - مشایخ، . - 1375 این در حالی است که با توجه به وسعت کشور، تنوع و تعدد اقوام و مشکلات ناشی از آن - مثل دو زبانه بودن شاگردان - ، رشد سریع علوم و فناوری، تغییر سریع در هنجارها و ارزشهای اجتماعی، ضرورت دارد که کتابهای درسی با دقت کافی و در حد امکان، عاری از هر عیب و نقص و مطابق با اهداف تعیین شده و اصول علمی تألیف شوند همچنین، به دلایل ساختار آموزشی و برنامه درسی حاکم بر آموزش و پرورش کشور، کتابهای درسی به عنوان رسانهای مهم و پرکاربرد در ساختار آموزشی کشور مطرح میباشند.
کتابهای درسی، رسانهای هستند که همه روزه معلمان و شاگردان از آن استفاده میکنند، لذا گاهی اوقات به عنوان تمام برنامه درسی، معلم بر آن تاکید میکند. این رسانه با اهمیت دربردارنده بخشهای نوشتاری، تصویرها و تمرینهایی است که در راستای تحقق هدفهای کتاب، تهیه و سازماندهی میشوند. چگونگی تنظیم محتوای کتب درسی عامل مهمی در تعیین چگونگی یادگیری است. گاهی عدم کارایی و نامناسب بودن محتوا و عدم تناسب آن با توانایی درک و فهم دانشآموزان، یادگیری را مشکل میکند یا نتیجهای کمتر از انتظار به بار میآورد. بنابراین، در تهیه کتاب درسی مؤثر و اثربخش، فعالیتهای آموزشی و تجارب یادگیری باید به گونهای تنظیم شوند که یکدیگر را تقویت کنند و فعالیتهای یادگیری با تواناییهای دانشآموزان منطبق باشند، تا بتوانند الگوی رفتاری مورد نظر را در یادگیرنده به وجود بیاورند. در این راستا میتوان از تحلیل محتوای کتب بهره زیادی برد.
اهمیت آموزش علوم تجربی در مقطع ابتدایی
فراگیری این آموزش در اوایل دوران کودکی از دو نظر اهمیت دارد، یکی آن که کودکان در مییابند که عقایدی صحیح است که مستدل باشد و دوم این که احتمال پذیرش نظریات غیرمستدلی که با مفاهیم علمی در تضاد مستقیم است کم میشود. آنچه مهم است این است که بررسیهای متعدد نشان داده که هر چه طول مدت زمانی که فرد عقیدهی غلطی را کسب کرده زیادتر باشد امکان تغییر آن مشکلتر است در عمل دیدهایم فرایند تغییرنظر دانشآموزان دبیرستانی هنگامی که نظر غیرعلمی را پذیرفتهاند بسیار مشکلتر از این فرایند در دانشآموز ابتدایی است. بزرگسالان در مقابل تغییر عقیده مقاومت میکنند و این خود مانعی بزرگ در آموزش علوم به دانشآموزان بزرگسال است.
به این دلیل اگر آموزش علوم در دورهی دبستان مسیر منطقی خود را طی کند، مانع پیدایش بحران در دورهی دبیرستان خواهد شد. هنگامی که دانشآموز دبستانی یاد میگیرد پذیرش نظریهای مثل»بستن در قابلمهی آبی که روی شعله است باعث می شود آب در دمای کم تری بجوشد« باید با آزمایش کردن همراه باشد، و زمانی که آزمایش این نظریه را رد کرد او به سادگی قبول میکند که باید انعطافپذیر باشد و اشتباهات را بپذیرد. به این دلیل این دانشآموز در دورهی دبیرستان در دروس علوم تجربی نظریات غیرعلمی خود را سادهتر کنار میگذارد.
اهمیت و ارزش کتاب درسی
کتابهای درسی به خاطر اهمیت زیادی که در تعیین محتوا و خطمشی آموزشی دارند، کانون توجه دستاندرکاران آموزشوپرورش میباشند. اهمیت کتابهای درسی در نظامهای آموزشی متمرکز مانند ایران کهتقریباً تمام عوامل آموزشی بر اساس محتوای آن تعیین و اجرا میشود بیش از سایر انواع نظامهای آموزشی است، و به خاطر همین اهمیت بیش از اندازه است که صرف وقت نیروهای متخصص در ارزشیابی و تحلیل کتابهای درسی میتواند راهگشای حل بسیاری از مشکلات جاری آموزش باشد. در حال حاضر کتابهای درسی یکی از مهمترین مراجع و منابع برای یادگیری به شمار میآیند. چراکه بیشتر فعالیتهای آموزشی در چارچوب این رسانه صورت میپذیرد.
موارد زیر از جمله دلایلی میباشند که اهمیت این رسانه را در کشور ما نشان میدهند:
· متمرکز بودن فعالیتهای معلمان بر اساس کتاب درسی.
· محدود بودن امتحان و ارزشیابی به مطالب و محتوای کتاب درسی.
· تحقق بخشیدن به بیشتر اهداف آموزش و پرورش از طریق این رسانه.
· ملزم بودن دانشآموزان به خواندن کتابهایی که از سوی دفتر برنامهریزی تدوین و معرفی شدهاند.
· وجود نظامی متمرکز که برای تمام کشور، یک برنامه، یک کتاب و یک ارزشیابی دارد.
· نامناسب بودن شرایط آموزشی و کمبود امکانات، که این خود منجر به عدم استفاده از سایر رسانهها و روشهای تدریس میشود.
· عدم مهارت کافی معلمان در شناخت هدفهای آموزشی و کاربرد شیوههای مناسب تدریس و متکی بودن آنها به کتاب درسی.
هر جامعهای بر اساس نظام ارزشی حاکم بر آن در صدد تعلیم و تربیت افرادی است که آرمانهای خود را در وجود آن متبلور سازد. در جوامع مختلف برای رسیدن به این مهم، از ابزارها و رسانههای مختلفی استفاده میکنند. یکی از این ابزارها،مخصوصاً در کشور ما به دلیل غالب بودن و ندادن بهای زیاد به دیگر روشهای آموزشی، کتابهای درسی هستند. مواردی که در ادامه بیان میشوند، ارزشهایی میباشند که یک کتاب درسی میتواند در جریان آموزش و یادگیری به ارمغان آورد:
· مشخص نمودن محدوده فعالیت یاددهنده و یادگیرنده در طول فرآیند آموزشی.
· ارائه دادن اطلاعات مهم در یک رشته یا حوزه معین به صورت منسجم و منظم.
· از آنجایی که بیشتر کتابها دارای تصاویر، آمارها، پرسشها، نمودار و... میباشند، میتوانند در درک بهتر مطالب به فراگیران خود کمک کنند.
· موجب صرفه جویی در وقت معلم و یادگیرنده میشوند.
· امکان بحث و گفتگو در مورد مسائل مشترک و همچنین ایجاد هماهنگی بین فراگیران یک رشته، یک کلاس یا ماده درسی.
· معلم را از بحثهای اضافی فارغ میکند.
· یادگیرندگان را به مطالعه عادت میدهد.
· محتوا و خط مشیهای آموزش را مشخص مینماید.
· از پراکندگی مطالب و متمرکز شدن فراگیر بر موضوعی واحد جلوگیری میکند و به فعالیتهای معلم و دانش آموز نظم میدهد - معاونت پژوهش، . - 1382
نقش تحلیل محتوا در فرآیند آموزش و طراحی کتابهای درسی برای دست یافتن به این ارزشها یا هر نوع اهداف و رسالت دیگری که آموزش یک کشور برای خود در قالب استفاده از رسانه کتاب در نظر میگیرد، کتاب باید دارای معیارها، اصول و ضوابط خاصی باشد که وجود آنها در فرآیند طراحی کتابهای درسی ضروری است. چراکه باید دانشآموزان را به اهدافی که مدنظر است و شورای عالی برای آن مدون کرده است، برسانند.
