بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی و تحلیل محتوای کتاب درسی مطالعات اجتماعی پایه ی سوم دوره ی ابتدایی تحصیلی بر اساس روش های تحلیل محتوای ویلیام رومی، تعیین سطح خوانایی گانینگ و تحلیل مفهومی بر پایه ی مهارتهای اجتماعی و عناصر و مقوله های آن انجام شد. جامعه ی آماری در این پژوهش، کل کتاب مطالعات اجتماعی سوم ابتدایی شامل متن، تصاویر و پرسش های کتاب بود.
نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که ضریب فعال بودن متن این کتاب 0/68، پرسش ها و سوالات0/66 و تصاویر کتاب 0/28 می باشد که نشان دهنده ی فعال بودن متن و سوالات کتاب و غیر فعال بودن تصاویر موجود در کتاب می باشد. همچنین پس از تحلیل به روش تعیین سطح خوانایی گانینگ، مشخص شد که دشواری متن این کتاب از نظر خوانایی بالاتر از سطح دانش آموزان پایه سوم و در سطح دانش آموزان پایه ی پنجم می باشد.
هم چنین پس از محاسبه ی ضریب خی دو که برابر با عدد 13/25 به دست آمد، مشخص شد که محتوای کتاب نسبت به پرداختن به مقوله های مختلف مهارتهای اجتماعی به صورت یکسان عمل نکرده است؛ به این معنا که به مهارتهای ارتباطی، همکاری، درک اجتماعی و آشنایی با قوانین اجتماعی بیشتر از مهارت های جرات ورزی، مقابله ای و خودگردانی پرداخته شده است.
مقدمه و بیان مساله
نظام آموزش و پروش هر کشور مجموعه تدابیر سازمان یافته ای است که امکانات بالقوه ی آدمیان را تحقق می بخشد و شرایط مناسبی را در قالب برنامه ها و فرصت های آموزشی در اختیار فراگیران قرار می دهد تا بتوانند با سرمایه های فرهنگی و تجربه های پیشینیان آشنا شوند
آموزش و پرورش دارای مفهوم و کاربرد گسترده و پیچیده و در نتیجه مبهمی است. در تعریف این مفهوم نه تنها میان مردم عادی بلکه میان صاحب نظران هم اختلاف نظر وجود دارد. هم چنین مفاهیمی مانند سواد آموزی، کارآموزی، بار آوردن، پروردن، تادیب، اجتماعی کردن و... نیز جزئی از آموزش و پرورش محسوب می شوند یا با آن همپوشی دارند
درباره ی مفهوم آموزش و پرورش باید در نظر داشت که آموزش و پرورش منحصر به افراد، زمان، مکان یا عمل خاصی نیست. یعنی به طور مشخص منحصر به مدرسه، کودکان یا آموزش دروس خاصی نیست بلکه برای همه و در هر زمانی و هر مکانی است
اجتماعی کردن صحیح کودکان و آموزش مهارت های لازم به آنان ، همواره یکی از اهداف عالی نظام تعلیم و تربیت به شمار می آید ، زیرا رشد و اعتلای اجتماعی در سایه ی اجتماعی شدن به دست می آید و موجب سازگاری و ایجاد ارتباط سالم و صحیح کودکان و نوجوانان با اطرافیان می شود و از این رهگذر آنان خواهند توانست توانایی های بالقوه ی خود را شکوفا کنند. آموزش و پرورش وظیفه دارد تا نسل جدید را برای جامعه ی امروز آماده کند. این مهم در سطح آموزش عمومی شامل مهارتهای اولیه ی زندگی و جنبه های حرفه ای آن است تا افرادی که می خواهند در جامعه زندگی کنند را با اصول ، قواعد ، ارزش ها و هنجارهای اجتماع آشنا کند و شهروندان خوبی تحویل جامعه دهد
پیش از هر نوع برنامه ریزی برای ارتقای رشد اجتماعی دانش آموزان ، لازم است تا اطلاعات وسیع و کاملی از وضعیت فعلی مدارس و محتوای کتاب های درسی به دست آوریم تا بتوانیم اقدامات بعدی را بر اساس موقعیت کنونی برنامه ریزی کنیم . مدارس در قبال فرهنگ جامعه ، نقشهایی دارند که یکی از مهم ترین آن ها جامعه پذیر ساختن کودکان است . مدارس از طریق برنامه های درسی رسمی و غیر رسمی یا پنهان ، نقش خود را ایفا می کنند
هدف اصلی آموزش تعلیمات اجتماعی در دوره ی ابتدایی این است که دانش آموزان توانایی لازم را برای انجام دادن وظایف در مقابل خانواده ، دوستان و همسایگان به دست آورند ، به آموزگاران و معلمان و اولیا و مسئولان مدرسه احترام بگذارند ، بتوانند به مقررات مدرسه پایبند باشند ، به پرورش مهارت های اجتماعی توجه بیشتری داشته باشند و علاقه به سرزمین و محیط زندگی در آنها افزایش پیدا کند.
انتظار عموم از آموزش و پرورش در مرحله ی اول این است تا دانش آموزانی تربیت کند که بتوانند مناسبت های اجتماعیشان را درست سازماندهی کنند از آنجا که بسیاری از مشکلات و دشواری های زندگی امروز، اجتناب ناپذیر هستند و افراد جامعه همواره با آن ها تعامل دارند، بنابراین ایجاد و تقویت توانایی ها و مهارتهایی که در شرایط دشوار ضامن سلامت روحی افراد باشد ضروری است. باید به دانش آموزان آموزش دهیم که هیجان های خود را کنترل کنند. آموزش و پرورش باید برای ایجاد و پرورش مهارتهای اجتماعی برنامه داشته باشد
مهارت های اجتماعی به طور کلی به مهارت هایی گفته می شود که شالوده ی ارتباطات موفق و رویاروی را تشکیل میدهد. هارجی و همکاران ضمن بیان تعریف خود از مهارت های اجتماعی بر شش نکته تاکید میکنند: رفتارهای اجتماعی هدفمند هستند، ماهرانه و به هم مرتبطند، با موقعیت متناسبند، واحدهای رفتاری مجزا به شمار می آیند، آموختنی اند و افراد بر آنها کنترل شناختی دارند؛ یعنی نه تنها یادگیری مهارتها اهمیت دارد بلکه استفاده از آنها در زمان مناسب یکی از جنبه های مهم کنترل شناختی به شمار می آید
آموزش مهارت های اجتماعی به هر جهت در تمامی شیوه هایی که افراد به طور طبیعی آن ها را به کار می گیرند، به طور نظام دار به افراد یاری می دهد تا با بهره گیری از راهبردهای گوناگون موقعیت های مختلف را تجربه کنند و در پاسخگویی به دیگران سهم موثری داشته باشند
عوامل متعددی در اجتماعی شدن فرد تاثیر دارندکه به طور کلی عبارتند از : خانواده، مدرسه و نظام آموزشی، همسالان و هم بازی ها و وسایل ارتباط جمعی. یکی از عناصر اصلی اجتماعی شدن در تمام فرهنگ ها کسب مهارت های اجتماعی است. بیشتر ما میل شدیدی برای برقراری ارتباط ثمربخش داریم، اما اغلب در برخوردهایمان با دیگران ناتوان هستیم. یکی از دلایل اصلی این امر آن است که مردم سدها و موانع ارتباطی را به طور ناآگاهانه در گفت و گوی خود وارد می کنند
کتاب های درسی از سنتی ترین رسانه های آموزشی به شمار می روند که از طریق آن ها برنامه های درسی به صورت کتبی ارائه می شوند بنا براین برنامه ی درسی و محتوای آن بهترین ابزار برا تحقق یافتن تعهد اجتماعی دانش آموزان ، ایجاد روحیه ی مدتی و جامعه پذیر ساختن آنان است . در این میان درس های تعلیمات اجتماعی ، نقش موثر و مهم تری دارند . در کشور ما با وجود تلاش های فراوانی که دست اندر کاران تدوین و تالیف کتاب های درسی داشته اند ، این سوال مهم مطرح است که آیا برنامه های درسی بر اساس مهارت ها و حقوق اجتماعی تدوین شده اند یا خیر ؟
در این راستا کتاب های درس انعکاس هایی از تغییرات برنامه ی درسی و ارزش های جامعه را در بر می گیرد ؛ از حدود اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی، کتاب های درسی در جهت واکنش های اجتماعی و موقعیت های متغیر اقتصادی تغییر کرده اند
کتاب های درسی در نظام آموزشی متمرکز و امتحانات هماهنگ اهمیت خاصی دارند ، زیرا در این نوع نظام آموزشی ، فراگیران باید تمامی مطالب و محتوای موجود در لا به لای کتاب های درسی را مطالعه کنند و یاد بگیرند تا بتوانند به موفقیت آموزشی دست یابند
درنتیجه محتوای برنامه و کتاب های درسی باید مورد تحلیل و ارزیابی قرار بگیرد. ارزیابی محتوای کتاب های درسی علاوه بر کمک به افزایش کارایی و اثربخشی آنها می تواند تحقق مطلوب اهداف آموزشی را به دنبال داشته باشد. شناخت نقاط قوت و ضعف متون و محتوای کتاب ها در سیستم متمرکز آموزشی کشور ما که حدود 13 میلیون دانش آموز در مقاطع مختلف آن مشغول به تحصیل هستند، مطابق شاخص ها و تکنیک های علمی و تجربی و مبادرت به اصلاح، تعدیل، تکمیل، تجدید نظر، و طراحی مجدد ساختار آن ها، نقش اساسی در فرایند سیستماتیک آموزش و یادگیری و تسهیل، تعمیق و تسریع آن برای فراگیران و معلمین خواهد داشت. از طرف دیگر توجه به کارایی شاخص ها، ارزیابی ضمنی، اثربخشی و دادن اعتبار و درجه ی قابل قبول به آن ها و استاندارد سازی برای تعمیم و نهادینه کردن معیارها برای قضاوت درمورد محتوای درسی یک ضرورت اجتناب ناپذیر است
