بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با هدف تحلیل محتوای کتاب های علوم پایه چهارم ابتدایی از نظر میزان تأکید بر هر یک از سطوح یادگیری، ارتباط با مهارت های زندگی و ارتباط با فن آوری های نوین در سال تحصیلی 1393-94انجام شده است. در این پژوهش از روش تحلیل محتوا استفاده شده است. جامعه ی آماری پژوهش، کتاب های درسی علوم تجربی پایه ی چهارم ابتدایی سال تحصیلی 1393-94 بود که کل جامعه به روش سرشماری به عنوان نمونه انتخاب شده است.
با توجه به این که هدف پژوهش حاضر تحلیل محتوای کتاب های علوم پایه چهارم ابتدایی از نظر میزان تأکید بر هر یک از سطوح یادگیری، ارتباط با مهارت های زندگی و ارتباط با فن آوری های نوین بوده است؛ لذا به منظور گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه ای و با استفاده از منابعی همچون کتاب ها، مقالات و منابع اینترنتی موجود در این زمینه و نیز از چک لیست محقق ساخته استفاده شده است، و پایایی و روایی آن به تأیید متخصصان علوم تربیتی رسیده است. واحد تحلیل، جملات مندرج در متن کتاب درسی بود. بنابراین بیشترین تأکید بر سطوح یادگیری و کم ترین تأکید بر فن آوری های نوین شده است.
مقدمه
با جهانی شدن علوم، فن آوری و اقتصاد، آماده سازی دانش آموزان برای راهبری دنیای جدید، از الزامات اساسی است. بدون شک دانش آموزان آیینه آینده هستند و خلق و به کار گیری فن آوری های متمرکز بر فضای یادگیری و ایجاد آموزش مناسب را برای پرورش موفق آن ها، با تنوع تخصصی و توانمندی های لازم، نباید از نظر دور داشت. در این عصر، آموزش دانش آموزان و تأمین دسترسی آن ها به پیشرفت های علوم و فن آوری، نیازمند آماده سازی آنان در حد و ظرفیت های مرزهای ملی است و ارتقا فرایندیاددهی- یادگیری، توانمند سازی دانش آموزان در علم آموزی، پرورش فراگیران خودآموز، خلاق و توانا در حل مسئله، از مأموریت های اصلی آموزش و پرورش در هر جامعه ی فناوری گر است.
نیاز واقعی تدوین مهارت های زندگی از این جا ناشی می شود که به دنبال صنعتی شدن جوامع، گسترش تکنولوژی پیشرفته، توسعه اقتصاد و ایجاد رفاه اجتماعی و ارتقاء سطح مادی زندگی جوامع، افراد از آموزش های ویژه و مهارت های لازم برای روبرو شدن با تعارضات مختلف زندگی اجتماعی محروم ماندند و متأسفانه به مهارت های لازم برای زندگی در این شرایط و با وجود این پیچیدگی ها، دست نیافتند و در معرض انواع آسیب های روانی و اجتماعی قرار گرفتند افزایش آمار خودکشی و طلاق، فرار از خانه و یا پناه بردن به الکل و مواد مخدر بیان گر آن است که مبتلایان به آن ها توانایی مقابله سازگارانه با مشکلات را نداشته اند.
در جامعه روبه رشد ما اگر چه ارزش های اعتقادی و سنتی در طیف وسیعی از افراد باعث کم رنگ تر شدن آسیب روانی می شود، ولی برای گروه های دیگر که متأثر از تغییرات ایجاد شده فرهنگ جهانی هستند، این خلاء به شکل چشم گیری دیده می شود لذا ضرورت آموزش مهارت های زندگی در سطح وسیع جامعه ما هر روز مملوس تر از گذشته احساس می شود. آموزش مهارت های زندگی برای مقابله و سازگاری صحیح با مسائل و مشکلات روزمره و بهبود زندگی فردی و اجتماعی نیاز انسان امروز است، و بخش مهمی از برنامه درسی اکثر نظام های آموزشی دنیا می باشد که خوشبختانه در چند سال اخیر در کشور ما نیز آغاز گردیده است.
روش پژوهش
از لحاظ ماهیت از نوع تحقیق توصیفی است و با توجه به اینکه هدف پزوهش حاضر این بوده است که با تحلیل واحدهای گوناگون کتاب علوم پایه ی چهارم ابتدایی، میزان تأکید بر هر یک از سطوح یادگیری، ارتباط با مهارت های زندگی و ارتباط با فن آوری های نوین در شکل گیری محتوای این کتاب ها مورد سنجش واقع گردد؛ لذا، روش انجام این پژوهش از نوع تحلیل محتوا بوده است، جامعه ی آماری پژوهش، کتاب علوم پایه ی چهارم ابتدایی در این پژوهش از روش سرشماری استفاده شده و به طور کلی، تعداد صفحات کتاب درسی علوم تجربی چهارم ابتدایی که مورد تحلیل محتوا قرار گرفته ، شامل 94 صفحه بوده است. واحدهای تحلیل به صورت جمله در نظر گرفته شده اند. نمونه ی آماری تمامی جملات، مفاهیم، مضامین، اعم از اشکال، تصاویر، جداول، نمودارها و سؤالات کتبی موجود در کتاب علوم تجربی چهارم ابتدایی بوده است. واحدهای تحلیل به صورت جمله در نظر گرفته شده اند.
به منظور گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه ای و با استفاده از منابعی همچون کتاب ها، مقالات و منابع اینترنتی موجود در این زمینه و نیز از چک لیست محقق ساخته استفاده شده است.
در این تحقیق به منظور تحلیل محتوای کتاب علوم پایه ی چهارم ابتدایی از نظر میزان تأکید بر هر یک از سطوح یادگیری، ارتباط با مهارت های زندگی و ارتباط با فن آوری های نوین، پس از جمع آوری نمونه های آماری، به خلاصه کردن، کدبندی و دسته بندی آن ها مبادرت شد و در نهایت مورد پردازش قرار گرفته اند تا بدین وسیله زمینه ی برقراری انواع تحلیل ها و ارتباط ها بین این داده ها به منظور آزمون سؤالات پژوهش، فراهم آید. در این فرایند، ابتدا به توصیف یافته ها اقدام شده است و جداول توزیع فراوانی و درصد و نمودارهای آمار توصیفی به منظور توصیف متغیرها مورد استفاده قرار گرفته اند، به عبارت دیگر، به منظور نمایش تصویری داده ها، از نمودارهای ستونی - میله ای - و خطی استفاده شده است.
-3 بحث و نتیجه گیری
به منظور فراهم آوردن شرایط جهت دستیابی به نتایج و ارائه تبیین مطلوب پژوهش، لازم بود سوالات پژوهش به تفکیک مورد بررسی قرار گیرد. بنابراین، یافته های این پژوهش با یافته های حاصل از پژوهش های دیگران، مقایسه و نتایج برگرفته از مقایسه، مورد تبیین و تفسیر قرار گرفته اند.
- سؤال پژوهشی :1 بررسی میزان تاکید کتاب علوم تجربی چهارم
مؤلفه های فرعی - واحد تحلیل - دانش فهم و درک کاربستن
- تجزیه و تحلیل ترکیب ارزشیابی
- خودآگاهی- همدلی ارتباط- روابط میان فردی تصمیم گیری- حل مسئله تفکر خلاق- تفکر انتقادی
- مهار کردن هیجانات- مقابله بااسترس
- فناوری های اطلاعاتی علوم رایانه فناوری نانوزیست فناوری
- علم سلول های بنیادی انرژی هسته ای
دبستان بر سطوح یادگیری دانش آموزان چگونه خواهد بود؟ یافته های حاصل از تحلیل محتوای کتاب علوم تجربی چهارم نشان داد که از میان کل واحدهای مورد تحلیل در کتاب درسی مذکور، ، در 51 مورد - - %20/81 از واحدهای مورد تحلیل در کتاب علوم تجربی چهارم دبستان به سطح دانش، 32 مورد - - %13/06 به سطح فهم و درک، 35 مورد - - %14/28 به سطح کاربستن، 46 مورد - - %18/77 به سطح تجزیه و تحلیل، 45 مورد - - %18/36 به سطح ترکیب و 36 مورد - - %14/69 به سطح ارزشیابی توجه شده است
. این یافته تا حدودی به نتیجه ی پژوهش سیدی - - 1389 و فتحی واجارگاه - - 1372 اشاره نمود. زیرا وی در بررسی خود به این نتیجه رسیده است که تمام سطوح رفتاری حیطه شناختی بلوم در محتوای کتاب علوم گنجانده شده، اما از نظر میزان پوشش بر روی سطوح مختلف، از توازن مناسبی برخوردار نمی باشد.
✓ در تبیین این یافته ی پژوهشی می توان گفت که منظور از سطوح یادگیری در این پژوهش حیطه شناختی بلوم می باشد. این حیطه شش سطح دارد، هدفها از ساده ترین سطح شناخت یعنی حفظ و یاد آوری به پیچیده ترین فعالیت های ذهنی تنظیم شده اند به گونه ای که اهداف هر سطح، پایه ای است برای اهداف سطوح بالاتر. به عبارت دیگر در صورتی فراگیر می تواند به سطوح بالای این حیطه دست یابد که در سطوح قبلی به اندازه کافی تسلط یافته باشد.
پایین ترین سطح آن دانش میباشد سپس فهم و درک، کاربستن، تجزیه و تحلیل، ترکیب و ارزشیابی می باشد. با توجه به یافته های پژوهش کتاب علوم تجربی چهارم دبستان نیاز به بازنگری دارد چون از نظر میزان پوشش بر روی سطوح حیطهی شناختی بلوم از توازن مناسبی برخوردار نمیباشد و به بعضی از سطوح بیشتر توجه شده است. بنابراین ضروری است تا مؤلفان و کارشناسان تهیه و تدوین کتاب های درسی دبستان بیشتر از گذشته به این نکته توجه داشته باشند.
✓ سؤال پژوهشی :
2 بررسی میزان تاکید کتاب علوم تجربی چهارم دبستان بر مهارتهای زندگی دانش آموزان چگونه خواهد بود؟
یافته های حاصل از تحلیل محتوای کتاب علوم تجربی چهارم نشان داد که از میان کل واحدهای مورد تحلیل در کتاب درسی مذکور، در 16 مورد - - %30/18 از واحدهای مورد تحلیل در کتاب علوم تجربی چهارم دبستان به مقوله ارتباط- روابط میان فردی، 23 مورد - - %34/84 به مقوله تصمیم گیری- حل مسئله، 21 مورد - - %31/81 به مقوله تفکر خلاق- تفکر انتقادی، 4 مورد - - %6/06 به مقوله مهار کردن هیحانات- مقابله با استرس توجه شده است.
این یافته تا حدودی به نتیجه ی پژوهش محمد الحسینی - - 1389 نزدیک می باشد. زیرا وی در بررسی کتاب بخوانیم پایه ی چهارم ابتدایی به این نتیجه رسیده است که مهارت ارتباطی بالاتر از همه مهارت ها با درصد 30/98 و بعد از آن به مهارت خود آگاهی با درصد فراوانی 22/56 و سپس مهارت های مقابله با هیجانات و استرس و بین فردی با درصد های به ترتیب 13/28 و 11/50 پرداخته شده است.
در تبیین این یافته ی پژوهشی می توان گفت که کتاب علوم تجربی چهارم دبستان توانسته است، مهارت های ارتباط- روابط میان فردی، تصمیم گیری- حل مسئله و تفکر خلاق- تفکر انتقادی را به طور مطلوبی در دانش آموزان تقویت کند. اما پیشنهاد می شود به سایر مهارت ها به خصوص مهارت خود آگاهی-همدلی که اصلاً توجهی به آن نشده است و بعد از آن مهارت مهار کردن هیجانات و مقابله با استرس که به میزان بسیار نا چیزی به آن توجه شده است و از مهارت های ضروری برای جوانان و نوجوانان در مواجهه با مسائل در زندگی آینده می باشد، اهمیت بیشتری دهند.
✓ سؤال پژوهشی :
3 بررسی میزان تاکید کتاب علوم تجربی چهارم دبستان با فن آوری نوین به چه میزان خواهد بود؟
نتایج حاصل از تحلیل محتوای کتاب علوم تجربی چهارم نشان داد
که از میان کل واحدهای مورد تحلیل در این کتاب درسی، در 18 مورد - - %78/26 از واحدهای مورد تحلیل در کتاب علوم تجربی چهارم دبستان به مقوله زیست فناوری، 5 مورد - - %21/73 به مقوله فناوری نانو توجه شده است.نتایج تحقیق او نشان می دهد محتوای درسی علوم در ایران، با توسعه ی علوم و فناوری، متحول نشده است.در تبیین این یافته ی پژوهشی می توان گفت که در کتاب علوم تجربی چهارم دبستان به مقوله های زیست فناوری و فناوری نانو بسیار کم توجه شده است، و به مقوله های فناوری اطلاعات، علوم رایانه، سلول های بنیادی و انرژی هسته ای اصلاً توجه نشده است.
بنابراین با توجه به ویژگی های عصر کنونی که انسان با انفجار اطلاعات و توسعه فناوری مواجه است، نظام آموزش و پرورش وظیفه دارد برنامه های آموزشی و درسی علوم را به نحوی ساماندهی کند که همه توانایی های شناختی و شخصیتی دانش آموزان رشد کرده و با بهره گیری از مزایای علوم و فناوری، توانمندی های لازم را برای رویارویی با تحولات جدید کسب نمایند. با توجه به ویژگیهای عصر کنونی که انسان با انفجار اطلاعات و توسعه فناوری مواجه است، نظام آموزش و پرورش وظیفه دارد برنامههای آموزشی و درسی علوم را به نحوی ساماندهی کند که همه ی توانایی های شناختی و شخصیتی دانش آموزان رشد کرده و با بهره گیری از مزایای علوم و فناوری، توانمندی های لازم را برای رویارویی با تحولات جدید کسب نمایند
✓ سؤال اصلی پژوهش: تحلیل محتوای کتاب علوم پایهی چهارم ابتدائی از نظر میزان تاکید بر هر یک از سطوح یادگیری، مهارتهای زندگی و ارتباط با فن نوین چگونه خواهد بود؟
