بخشی از مقاله
چکیده
هدف اصلی این پژوهش تحلیل محتوای کتاب فارسی مهارتهای خوانداری پایه دوم ابتدایی در سال تحصیلی 95-96 براساس مؤلفه های آموزش سلامت ازقبیل ورزش واحرک بدنی،آب وهوا ومحیط سالم، موادمخدروسیگار،تغذیه سالم،نشاط وشادابی،بهداشت دهان ودندان وبهداشت پوست است.این پژوهش ازنوع تحلیل محتوا به روش - کمی-کیفی - میباشد کهجامعه آماری شامل کتاب فارسی مهارتهای خوانداری پایه دوم ابتدایی است وحجم نمونه برابر با حجم جامعه است،واحد ثبت نیزجملات متن،تمرین هاوپرسش ها است.
نتایج تجزیه وتحلیل با استفاده ازنرم افزار MAXQDA 12 وآمار توصیفی نشان می دهد که در کل فراوانی مقوله های آموزش سلامت درکتاب فارسی مهارتهای خوانداری پایه دوم ابتدایی 35 مورد می باشد که ازاین تعداد فراوانی ، مقوله توجه به بیماری و عوامل آن با فراوانی 10 مورد، بیشترین فراوانی را در بین مقوله های هشت گانه دارد و مقوله های بهداشت دهان و دندان ، مواد مخدر و سیگار و ورزش وتحرک بدنی با فراوانی صفر مورد، کمترین فراوانی را در بین مقوله ها دارد،ضمن این که هریک ازمقوله های مذکور به صورت متوازن مورد توجه قرار نگرفته وکتاب به یک نسبت این مقوله ها را پوشش نداده است.به طور کلی می توان گفت که کتاب به برخی مقوله های آموزش سلامت کمتر یا اصلا توجهی نکرده است در حالی که سلامت مهمترین عامل پیشرفت یک جامعه است.
-1 مقدمه وبیان مسئله
یکی از نعمت بی هایکران الهی که بر انسان ارزانی شده است، نعمت سلامتی و تندرستی است و او در حفظ سلامتی خود مسؤول است .
- 1 - توسعه ی عادات بهداشتی باید از ابتدای زندگی شروع شود و در مدرسه تکوین یابد . در اینجا رسالت آموزش و پرورش در تکوین ابعاد شخصیتی کودکان و نوجوانان به عنوان دومین رکن اساسی بعد از خانواده مطرح می شود -
- 2 حلم سرشت و دل پیشه نیز معتقدند که کودکان و نوجوانان محصل حق و نیاز دارند که درباره ی چگونگی مراقبت از خود و در امان ماندن از تهاجم عوامل بیماری زا، تأمین سلامت خود، آگاهی و بالاتر از آن، فن و مهارت پیدا کنند . این دانش و مهارت اساسی باید در دوران تحصیل در دسترس آنان قرار گیرد -
. یونیسف، آموزش سلامت را شامل برقراری ارتباط بین فردی، آموزش ایدز، بهداشت جسمانی، آموزش پیشگیری از مصرف مواد مخدر - شامل تصمیم گیری ، توانایی نه گفتن ، مهارت حل مسئله و جرأتمندی - می داند
صاحب نظران و مؤلفان تعاریف مختلفی از »آموزش سلامت« ارائه کرده اند. اساس گزارش فنی سازمان بهداشت جهانی این است که آموزش سلامت همانند آموزش عمومی علاقه مند به تغییر آگاهی، احساسات و رفتار مردم است، و در بیشتر موارد بر ایجاد آن گونه رفتارهای بهداشتی تأکید دارد که تصور می شود بیشترین حد ممکن بهزیستی را به ارمغان می آورند
از دیدگاه سازمان بهداشت جهانی - - 2003، مولفه های آموزش سلامت شامل تغذیه سالم و آب آشامیدنی سالم، داشتن ارتباط سالم با دیگران و پیشگیری از ایدز با ارائه آموزش مسایل جنسی - تولید مثل، شناسایی افراد، حفاظت از خود دربرابر بیماری ها - است.
به نظرمحسنی - - 1363، آموزش بهداشت و سلامت در سطح فردی و اجتماعی برای پیشبرد هرنوع برنامه سلامت عمومی بسیار اساسی است و به ایجاد تحولی بنیادی در فرد و اجتماع می انجامد. جمالیان - - 1369 نیز درستی این نگاه را تأیید کرده و سلامت افرادجامعه را بزرگترین پشتوانه یک کشور دانسته است؛ به گونه ای که برای داشتن یک جامعه سالم، سلامت افراد را به عنوان یک ضرورت مطرح می کند ، ضمن این که آموزش سلامت و بهداشت را حق دانش آموزان می داند تا بدین وسیله آن ها را به چگونگی مراقبت ازخود و در امان ماندن ازعوامل بیماری زا، تأمین سلامت خود، آگاهی از آن و،مهمتر،کسب فن و مهارت آگاه کند - حلم سرشت ودل پیشه،. - 1386 به نظر او این دانش ومهارت باید دردوران تحصیل در دسترس دانش آموزان قرارگیرد.
با توجه به اهمیت و نقشی که سلامت در زندگی هر یک از ما دارد و ازآنجا که به عنوان یک منبع مهم در توسعه ی اقتصادی، اجتماعی و فردی مطرح می شود، توجه به این امر خطیر از وظایف مهم هردولتی به شمار می رود و ما نیز برای دستیابی به این هدف ارزشمند، یعنی کسب سلامت، نیازمند آموزش هستیم؛ آموزش هایی در زمینه ایجاد رفتار، بهداشت وسلامت که در کشورهای گوناگون ،به ویژه درکشور ما، مدارس و محتوای دروس بهترین پایگاه عملیاتی کردن آنها هستند. در این راستا، این پژوهش قصد دارد محتوای کتاب فارسی مهارتهای خوانداری پایه دوم ابتدایی را براساس مؤلفه های آموزش سلامت از جمله بهداشت پوست، دهان و دندان، تغذیه، ورزش و وتحرک بدنی،،شادابی ، بیماری ها ، مسئله سیگار و مواد مخدر ، محیط و آب وهوای سالم و میزان و حضور هریک از این مفاهیم را محتوای کتاب فارسی مهارتهای خوانداری پایه دوم ابتدایی بررسی کند.
-2 ملاحضات نظری و پیشینه تحقیق
اقلیبوس اولین کسی بودکه برای سلامت بیماران اقداماتی کرد - حلم سرشت و دل پیشه،. - 1377 به نظر پارک - 1372 - عوامل متعددی بر سلامت یک فرد تأثیر می گذارند. این عوامل هم دردرون شخص وهم بیرون او؛ یعنی، در جامعه ای که فرد در آن زندگی می کند، وجود دارد. برای رسیدن به فهم آموزش سلامت، مطالعات مختلف بیانگر نگرش های متفاوت به موضوع سلامت و آموزش های مرتبط با آن هستند. در این رابطه، وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی - - 1384 چهارنگرش اصلی را مطرح کرده است.
این نگرش ها عبارت اند از: سلامت به عنوان حق، مراقبت های سلامت به عنوان حق، سلامت به عنوان کالای مصرفی و سلامت به عنوان سرمایه گذاری. برنامه ریزی موفق برای آموزش وارتقای سلامت نیز نیازمند الگویی اندیشمندانه است. در این رابطه سالیوان - - 1973 به الگوی جامع آموزش سلامت که شش مرحله دارد اشاره کرده است - 1: مشارکت دادن مردم؛ - 2 تعیین اهداف - 3 تعریف مشکلات ؛ - 4 طراحی برنامه ؛ - 5 فعالیت های اجرایی ؛ - 6 ارزشیابی نتایج.
درارتباط با آموزش سلامت، مدارس وبرنامه های درسی عاملی پایه ای و مهم محسوب می شوند. به باور تونز وهمکاران - 1371 - ، مدارس یک بستر اساسی در انتقال گسترده آموزش سلامت فراهم می کنند. مولوی - 1372 - پیشنهاد می کند که درآموزش سلامت، برحسب مقتضیات محل، وظیفه و وضعیت اجتماعی، از وسایل گوناگون استفاده شود. در ایران به گفته سکندری - - 1384، ازسال1302 به مسئله سلامت و بهداشت در برنامه های درسی دوره ابتدایی توجه شده است. بدیهی است که هر قدر دانش آموزان نیرومندتر و سالم تر باشند،
چرخ های اقتصادی و تولیدی جامعه درآینده با سرعت و شتاب بیشتری می چرخد - آزرمی،. - 1371 به طورکلی، بهداشت وسلامت مطلوب، پایه و اساس پیشرفت های اجتماعی است و افراد سالم وتندرست یک جامعه می توانند با اقدامات خود زندگی ارزشمندی برای خود بسازند؛ به گونه ای که سطح بهداشت وسلامت آن ها بالا برود ؛ افزایش سطح سلامت نیز بر شادمانی افراد آن جامعه می افزاید
Tuوهمکاران در تحقیقی مشترک به بررسی وضعیت سلامت و تغذیه ی کودکان ابتدایی پرداختند . - 6 - همچنین ،پژوهشهای صورت گرفته توسطGeorgia department of human resources division of public health به تهیه گزارشی ازسلامتی دانش آموزان Georgia پرداخت که به نوعی همگی بیانگر اهمیت و چرایی سلامت می با شند - Jamison . - 7طی مطالعه ای بیان نمود که بین نیم تا دو سوم از مدارس مورد بررسی، برنامه های آموزش سلامت را اجرا کرده اند و مدارس زیادی آموزش سلامت و بهداشت را به عنوان واحد درسی ارایه داده اند
دپارتمان خدمات انسانی و سلامت در مطالعه ای برنامه ها و خط مشی های سلامت مدارس نتیجه می گیری می کند که 69/3 درصد از مدارس ابتدایی، 83/9 درصد از مدارس متوسطه و 95/2 درصد از مدارس عالی نیازمند آموزش سلامت و تربیت بدنی در مدارس می باشند . همچنین 3/8 درصد از مدارس ابتدایی، 7/9درصد از مدارس متوسطه و2/1 از مدارس عالی روزانه؛ آموزش سلامت و تربیت بدنی را برای دانش آموزانشان فراهم می کنند . - 9-10 - در همین راستا این پژوهش به تحلیل محتوای کتاب فارسی مهارتهای خوانداری پایه دوم ابتدایی بر اساس های آموزش سلامت پرداخته و میزان و حضور هر یک از مفاهیم مذکور را در این کتاب درسی بررسی کرده است.
پاول - - 2002از تحقیقی با عنوان» بررسی ماهیت و گستره آموزش سلامت: فرصت های فعالیت جسمی برای نوجوانان مینسوتا « نتیجه می گیرد که بین مشارکت در انجام دادن فعالیت های جسمانی و بهبود سلامت جسمانی، مثلا"، سلامت ماهیچه ها ،... وسلامت روانی همبستگی مثبت وجود دارد.جامیسون - 1993 - طی مطالعه ای، به سیاست ها و خط مشی های آموزش سلامت در مدارس انگلستان اشاره کرده و یادآور می شود که برنامه های آموزش سلامت در نیم تا دو سوم مدارس مورد بررسی اجرا می شود و مدارس زیادی آموزش سلامت و بهداشت را به عنوان واحد درسی ارائه کرده اند.
در تحقیقی دیگرتای هانگ وهمکاران - - 2002 با بررسی وضعیت سلامت وتغذیه کودکان ابتداییی به این نتیجه رسیدند که بین توزیع سنی دختران وپسران، نژاد، سطح تحصیلات والدین دانش آموزان درارتباط با نرخ مشارکت تفاوت ناچیزی وجوددارد. آکرمن - - 1983 نیز در مطالعه ای با عنوان »آموزش سلامت درمدارس پایتخت استرالیا« آموزش سلامت در جهان غرب بیشتر با مسئله کیفیت زندگی، هم درسطح فردی وهم اجتماعی، مربوط است.
مرکزسلامت ملی انگلستان - - 2001 درتحقیقی بررسی وضعیت سلامت ملی درزمینه بهداشت دهان و دندان دانش آموزان پنج ساله منطقه شمال غرب کشور انگلستان را بررسی کرد. نتایج این تحقیق نشان داد که 50درصد دانش آموزان شمال غرب انگلستان، یک دندان یا بیشتر ازیک دندان پوسیده دارند و دیگر اینکه عوامل گوناگونی برپیشگیری ازپوسیدگی دندان اثرمی گذارند.
گزارش سلامت دانش آموزان جرجیا پژوهش دیگری است که اداره منابع انسانی جرجیا - 2003 - انجام داده است. این پژوهش به بررسی رفتارهای مخرب سلامت وآسیب زا ومسایل مرتبط با آن میان جوانان جرجیا پرداخته است. خلاصه نتایج این مطالعه درمدارس متوسطه در ارتباط با مؤلفه های مورد بررسی بدین شرح است: 75 درصد هنگام دوچرخه سواری از کلاه ایمنی استفاده نمی کنند ،90درصد درصد ماهی یک بسته - یا بیشتر - سیگار می کشند ،34 درصدهمیشه الکل می نوشند ، 11درصد همیشه ماری جوآنا مصرف می کنند، 14 درصد اضافه وزن دارند، 68 درصد برای کاهش وزن یا حفظ وزن ایده آ ل تلاش می کنند،44 درصد با کمبود غذا و کالری - سوءتغذیه - مواجه هستند ، 29درصد روزانه آموزش تربیت بدنی دریافت می کنند و 76درصد درمدرسه به ایدز فکر می کنند.
درایران نیزاخیرا محققان، مستقیم و غیرمستقیم، به تحقیق درباره آموزش پیشگیری از ایدز پرداخته اند. شیخ زاده - 85:1387 - با توجه به مفاهیم جهانی شدن که شامل شهروندی، صلح، برابری، سلامت است، محتوای کتاب های دینی، مدنی، فارسی - بخوانیم - را تحلیل کرده است.
