بخشی از مقاله
چکیده
پرداختن به مسائل تأثیر گذار بر کیفیت زندگی شهری و شناخت ابعاد روانی و ذهنی افراد جامعه در طراحی فضای مناسب شهری در محله ها اهمیت ویژه ای دارد. عواملی که کیفیت زندگی را شکل میدهند با جذب جمعیت و ایجاد جذابیت در فضاهای شهری ارتباط مستقیم دارد... از آنجا که نوسازی کردن بافت های فرسوده در تمام شهرها از مقولات مهم به شمار می آید لذا ما در این پژوهش قصد داریم تا با استفاده از تعریف معانی و نظریات مرتبط با بافت فرسوده و نوسازی آن و تأثیر آن بر کیفیت زندگی و با بررسی رابطه ی بین این دو متغیر به تأثیر گذار بودن یا نبودن نوساز کردن بافت ها ی فرسوده بر کیفیت زندگی در محله خانلق شهرستان شیروان را بررسی و مشخص سازیم. حجم نمونه آماری مورد مطالعه تحقیق 150 نفر در نظر گرفته شده است که انتخاب نمونه ها در این تحقیق به طور تصادفی از خود محله انتخاب شده اند. تحقیق از لحاظ جمع آوری اطلاعات و گرد آوری آنها به صورت توصیفی / کاربردی می باشد. و برای تحلیل ان از روش تحلیل swot استفاده شده است و پس از استخراج شاخص های مرتبط با نوسازی بافت فرسوده و کیفیت زندگی ؛ با استفاده از ابزار پرسشنامه و تحلیل نتایج آن و مشاهدات میدانی ؛ محله ی خانلق را از نظر تأثیر نوسازی بافت های فرسوده بر کیفیت زندگی مورد بررسی و مطالعه قرار داده ایم ، نتایج تحلیل همبستگی ها حاکی از این است که نوسازی بافت ها با متغیر وابسته ؛کیفیت زندگی ، ارتباط دارد. پس میتوان دریافت که نوساز کردن بافت های فرسوده بر میزان کیفیت زندگی در محله تأثیر دارد.
واژه های کلیدی
افت فرسوده- نوسازی- نوسازی بافت فرسوده- کیفیت زندگی-کیفیت زندگی شهری
مقدمه
کیفیت زندگی از مسائل چند بعدی است که مؤلفه های بسیاری در سنجش آن نقش دارند ؛ که نوسازی بافت های فرسوده یکی از این مؤلفه هاست ،همچنین از جمله اهداف مهم طراحی شهری میتوان به بهبود کیفیت استفاده از فضاهای شهری و محله ها برای همگان اشاره کرد. توجه به مسائل روانشناسی تأثیر گذار بر کیفیت زندگی شهری و شناخت ابعاد روانی و ذهنی افراد جامعه در طراحی فضای مناسب شهری در محله ها اهمیت ویژه ای دارد .[1] بافت فرسوده - به مفهوم فرسودگی کالبدی و اجتماعی- محصول تأثیر گذار متقابل فرایند های اجتماعی و فضای جغرافیایی است. بدین سبب موضوع بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهری، از مسائل و چالش های مهم شهرهای امروزی است و ارتقای کیفیت محیط زندگی برای انسان ها از اهداف اساسی آن به شمار می آید.[2] بافت های فرسوده و بهسازی و نوسازی آنها صرفأ به مسائل کالبدی محدود نمیشود و مستلزم پرداختن به مسائلی هستند که مؤلفه های زندگی را از لحاظ کیفی به شدت تحت تأثیر قرار میدهند.
-2ضرورت و هدف تحقیق:
عوامل زیر انجام این تحقیق را ضروری ساخته است:
از آنجا که نوسازی کردن بافت های فرسوده از مسائل مهم و اسا سی در شهرها است ؛ از طرفی کیفیت نیز که یک متغیر وابسته به این مسئله است ، یکی از مقوله های مهم در زندگی شهری و زندگی اجتماعی به شمار می آید. لذا ما در این پژوهش قصد داریم با بررسی رابطه ی بین این دو متغیر به تأثیر گذار بودن یا نبودن نوساز کردن بافت فرسوده بر کیفیت زندگی را مورد بررسی قرار دهیم.
چون محله خانلق که در گذشته به عنوان هسته ی اولیه ی شهر بوده و از لحاظ اهمیت این محله در جایگاه بالایی قرار دارد، لذا کیفیت زندگی در این محله با توجه به وجود بافت های قدیمی آن مقوله ای بسیار مهمی است ؛ اما در این محله هیچ پژوهشی در رابطه با بررسی نوسازی بافت فرسوده و تأثیر آن برکیفیت زندگی صورت نگرفته ، به همین خاطر بررسی این محله با توجه به موضوع و متغیرهای گفته شده خالی از لطف نمی باشد.
-3فرضیات تحقیق
فرضیه اصلی تحقیق:
✓ نوساز کردن بافت فرسوده بر کیفیت زندگی شهری تأثیر گذار است.
سایر فرضیه ها:
✓ نوساز کردن بافت ها نباید به یکباره و به سرعت صورت گیرد.
✓ برای نوساز کردن بافت های فرسوده محله خانلق میتوان از سایر شهرها الگو گرفت.
✓ در نوسازی بافت های فرسوده ارگان های دولتی بیشترین نقش را دارد.
-4سابقه ی تحقیق
درباره ی تأثیر نوسازی بافت های فرسوده بر کیفیت زندگی در محله خانلق شیوان تاکنون بررسی خاصی در رابطه با این موضوع صورت نگرفته است. اما کتب و مقالاتی که در رابطه با بافت فرسوده و کیفیت زندگی و مسا ئل مرتبط با آن نوشته شده و تحقیقاتی در شهر های دیگر نیز صورت گرفته که از نمونه ی این تحقیقات میتوان به بررسی »امنیت و کیفیت محیط و زندگی در بافت فرسوده ی تاریخی امام زاده یحیی «منتشر شده در نشریه ی اینترنتی نوسازی توسط مارال احمدی در مهرماه 1392 اشاره کرد ؛ وی در این بررسی به این نتیجه رسید ، که میان فضاهای شهری ، نحوه ی استفاده از آنها ، میزان امنیت موجود در آنها و کیفیت محیط زندگی ، ارتباط معنا داری وجود دارد و فضاهای شهری و محله های امن می توانند ابزار و معیار مناسبی برای ارتقاء و سنجش میزان کیفیت محیط زندگی در جامعه به شمار آیند. نتیجه تحقیقات وی این بود که ساکنان محله امامزاده یحیی - ع - از میزان کیفیت زندگی و میزان امنیت آن رضایت ندارند و محله خود را محله ای با کیفیت زندگی نازل و نسبتأ نا امن می دانند.
✓ در خرداد ماه 1392 مجتبی رقیعیان و زهرا عسگری زاده، مقاله ای را با عنوان :"استفاده از روش های ارزیابی چند متغیره - تحلیل عاملی - در سنجش کیفیت زندگی در بافت های فرسوده بازسازی شده شهری :" در نشریه ی اینترنتی نوسازی منتشر ساختند که در این تحقیق از روش تحلیل عاملی برای تعیین مدل ساختاری ارزیابی ساکنان از میزان کیفیت زندگی محل سکونتشان استفاده کرده اند ؛ این مقاله با هدف شناسایی ساختارهای نهفته در مؤلفه های سازنده کیفیت زندگی از دید ساکنان بافت های فرسوده ، پس از انجام مداخله در آنها ، با استفاده از روش تحلیل عاملی اکتشافی انجام شد. نتایج به دست آمده از این روش نشان داد که مؤلفه های اصلی تأثیر گذار بر کیفیت زندگی عبارت اند از : واحد های مسکونی، احساس تعلق نسبت به محله ، روابط همسایگی ، امنیت و ایمنی، امکانات تفریحی و فضای سبز ، وضیعیت بهداشتی و آلودگی صوتی و هوا.
مقاله ی منتشر شده در پاییز و زمستان 86 توسط افشین کوکبی در نشریه ی هویت شهر با عنوان ""معیار های ارزیابی کیفیت زندگی شهری در مراکز فرسوده شهری"" ؛ با هدف سنجش و ارزیابی کیفیت زندگی در مراکز فرسوده شهر ی به مطالعه ی موردی مرکز خرم آباد و تعیین سطح کیفیت زندگی در آن پرداخته. به همین منظور با تدوین معیارهایی در عرصه های مختلف - کالبدی و زیر ساختی ، اقتصادی و اجتماعی ، زیبا شناختی و . . . - که متأثر از شرایط و اوضاع فرهنگی و اجتماعی محدوده مطالعه است به آزمون و ارزیابی در مرکز این شهر اقدام کرده . این مقاله به طور کلی در صدد ارائه ی ماتریس ساده ، پویا ، انعطاف پذیر و نظام مند جهت سنجش کیفیت زندگی در مراکز شهری با ویژگی های متفاوت است که در ارزیابی کیفیت زندگی در مرکز فرسوده خرم آباد مورد استفاده قرار گرفته است . نتایج مطالعه و ارزیابی بیانگر قرار داشتن مرکز فرسوده شهر خرم آباد در رده مراکز شهری با کیفیت زندگی شهری پایین بوده است.
-5مبانی نظری بافت :
بافت گسترده ای هم پیوند است که از بناها ، راهها ، مجموعه ها ، فضاها ، تاسیسات وتجهیزات شهری ویا ترکیبی از آنها تشکیل شده است. - قوانین شورای عالی معماری و شهرسازی -
بافت فرسوده:
بافت فرسوده : به مفهوم فرسودگی کالبدی و اجتماعی- محصول تأثیر گذار متقابل فرایند های اجتماعی و فضای جغرافیایی است. بدین سبب موضوع بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهری، از مسائل و چالش های مهم شهرهای امروزی است و ارتقای کیفیت محیط زندگی برای انسان ها از اهداف اساسی آن به شمار می آید [2]بافت های فرسوده و بهسازی و نوسازی آنها سرفأ به مسائل کالبدی محدود نمیشود و مستلزم پرداختن به مسائلی هستند که مؤلفه های زندگی را از لحاظ کیفی به شدت تحت تأثیر قرار میدهند.
ویژگی های بافت های فرسوده
به عرصه هایی از محدوده ی قانونی اطلاق میگردد که به دلیل فرسودگی کالبدی و برخوردار نبودن از خدمات شهری آسیب پذیر شده اند و ارزش مکانی-محیطی و اقتصادی نازلی را دارند. [3]
نوسازی - : - Renovation
دراین نوع مداخله حد وفاداری به گذشته ازانعطاف پذیری بیشتری برخوردار است وبرحسب مورد ازمداخله اندک تا تغییر را می تواند شامل گردد . فعالیت نوسازی باهدف افزایش کارآیی وبهره وری ، بازگرداندن حیات شهری به بافت می باشد و ازطریق نوکردن - Renewal - ، توان بخشی - - Rehabilitation ، تجدید حیات - Revitalization - ، انطباق - - Adaptation ، دگرگونی - Conversion - صورت می پذیرد - اساسنامه شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران - .
نوسازی بافت فرسوده
نوسازی بافت فرسوده یک امر چهار وجهی است که عبارتند از :
1 تدوین ضوابط و مقررات شهرسازی که به نوعی تسهیل کننده و مشوق بحث نوسازی است.
2 ایجاد ظرفیت های محرک توسعه با ارتقاء سطح کیفیت خدمات شهری و تأمین سرانه ها در قالب استاندارد های کلانشهرهای توسعه یافته است.
3 توانمندسازی اقتصادی و حمایت های مالی ساکنان بافت های فرسوده از طریق ارائه تسهیلات بانکی ارزان قیمت است.
4 مدیریت عرضه و تقاضای مسکن با کاهش هزینه های تولید و اصلاح ساختار موجود، در این میان دو بخش نخست برعهده شهرداری و دو وجه دیگر بر عهده دولت است؛ ؛ همجنین ضروری است دستگاه های متولی در مواجهه با مسئله ای استراتژیک همچون مسئله فرسودگی بافت های شهری با رویکردی یکپارچه وارد عمل شوند و با توجه به نامعلوم بودن زمان وقوع زلزله در بجنورد، می بایست در مواجهه با حل مسئله فرسودگی از یک استراتژی تهاجمی استفاده نمود تا این تهدید بزرگ را به فرصتی بی نظیر تبدیل نمائیم - قوانین شورای عالی معماری و شهرسازی - .
انواع بافت ها
بافت های فرسوده به سه دسته :
الف - بافت های دارای میراث فرهنگی ب - بافت های شهری - فاقد میراث فرهنگی -ج - بافت های حاشیه ای - سکونتگاههای غیررسمی - تقسیم می گردند .
الف - بافت های دارای میراث های شهری بافت های دارای میراث های شهری بافت هایی هستند که دربرگیرنده آثار بجای مانده از گذشته وجایگزین ناپذیری هستند که می توانند در آگاهی جوامع از ارزشهای فرهنگی وگذشته خود کمک کند . حفظ آنها علاوه بر، برانگیختن غرور ملی و ایجاد حس هویت ، بر کیفیت زندگی نیز می افزاید . این آثار که به یکی ازسه دوره باستان ، دوره تاریخی و یا معاصر تعلق دارد ، یا به ثبت آثارملی رسیده اند و یا درلیست میراث های با ارزش سازمان میراث فرهنگی وگردشگری قرار می گیرند .
ب - بافت های شهری - فاقد میراث شهری - بافت های شهری - فاقد میراث شهری - بافت هایی هستند که درمحدوده قانونی قرار دارند ، دارای مالکیت رسمی وقانونی اند . اما ازنظر برخورداری ازامینی ، استحکام وخدمات شهری دچار کمبود هستند .
ج - بافت های حاشیه ای - سکونتگاههای غیررسمی -
بافت های حاشیه ای - سکونتگاههای غیررسمی - ، بافتهایی هستند که دربیشتر درحاشیه شهرها وکلان شهرهای کشور قراردارند و خارج ازبرنامه رسمی توسعه شکل گرفته اند . ساکنین این بافت ها را گروه های کم درآمد ومهاجران روستایی وتهیدست شهری تشکیل می دهند . این بافت های خودرو که با سرعت ساخته شده اند فاقد ایمنی ، استحکام ، امنیت اجتماعی ، خدمات و زیرساخت های شهری می باشند - قوانین شورای عالی معماری و شهرسازی -
کیفیت
کیفیت از دیدگاه سازمان استاندارد جهانی ISO ، در سال 1994 میلادی در استاندارد ایزو 8402 به صورت ذیل تعریف گردیده :
" تمام ویژگی های یک مقوله که در توانایی آن برای برآورده کردن نیازهای تصریحی یا تلویحی، موثر است "
و پس از آن در استاندارد بین المللی ایزو 9000:2000 کیفیت به صورت ذیل بیان شده است:
میزانی که مجموعه ای از ویژگیهای ماهیتی ، الزامات و یا خواسته ها را برآورده می سازد[4] کیفیت، مفهومی چند وجهی است که از طریق " واقعیت فیزیکی موجود" مانند "زیبایی محیط و اجزای آن " و " پاسخگویی به نیاز انسانها"، در ذهن و روان آدمی شکل می گیرد و تبدیل به تجربه ای مطلوب و خوشایند می گردد. " کیفیت فضای شهری" یعنی " ترکیب بندی فضاهای باز و بسته" ، بگونه ای که از نظر" عملکرد و زیبایی"، رضایت بخش باشد. [5]
کیفیت زندگی
یک مفهوم کلی هست که تمام جنبه های زیستی را ،شامل رضایت مادی، نیازهای حیاتی، به علاوه جنبه های انتقالی زندگی نظیر توسعه ی فردی، خودشناسی و بهداشت اکوسیستم را پوشش می دهد.
تعریف همه جنبه تر از کیفیت زندگی را به صورت زیر ارائه داد:
این مفهومی است که اشاره به افراد دارد، ولی همانند امیال و آرزوها ،به وسیله ی ارتباط متقبل پویا بین یک فرد، جامعه ی او و عادات او مشخص میگردد.از آنجا که این مفهوم به وسیله ی ارصای امایل و آرزوها مشخص میشود، بایستی حدالقل توسط همان تعداد از ابعادی که فضای انسانی را میسازند؛مورد تحلیل قرار گیرد...تعداد ابعاد فضای انسانی، به وسیله ی حدالقل تعداد نیازهایی مسقل همراه با مجموعه ی ویژه ای از امیال هر فرد مشخص میگردد..[6 ]
کیفیت محیط و زندگی در بافت فرسوده شهری فرسودگی عاملی ست که عدم سازماندهی،تعادل تناسب،بی قوارگی وناسازگاری های دیگر را به وجود می آورد.فرسودگی بافت ناسی از نارسایی های متعدد و متنوعی است که بر شرایط کالبدی،کارکردی و فعالیت زندگی جمعی تأثیر جدی دارد.بخش عمده ای از بافت فرسوده عبارت اند از:-1فرسودگی کالبد،-2عدم دسترسی به درون بافت،-3فقدان تأسیسات زیربنایی مناسب،-4فقدان جاذبه ی اقتصادی برای سرمایه گذاریی،-5مشکلات و مسائل زیست محیطی،-6کمبود امکانات گذراندن اوقات فراقت،-7فقر و محرومیت،-8دم پاسخگویی به الگوی مصرف تغییر یافته،9 -مسائل و مشکلات بناهای مسکونی،-10تراکم جمعیتی بالا،- 11تراکم ساختمان
های کم دوام،-12جایگزینی افراد فقیر به جای ساکنان بومی این بافتهابه مرور زمان،-13نا امنی و مؤضلات اجتماعی . [7]
