مقاله تحلیل معماری منظر در باغ سازی ایرانی

بخشی از مقاله

تحلیل معماری منظر در باغ سازی ایرانی 

چکیده

عناصر معماری منظر سرشار از رویکردهای متفاوت معمارانه است. تناسبات ، تضادها ، تقارن ها ،تعالی و دیگر پارامترهای زیبایی شناسی نیز در آثار معماری منظر همچون سایر هنرها چشمگیر است. اما رویکرد های کارکردی عناصر معماری منظر در بسیاری موارد دیده نشده است. از طرفی لذت بردن ازچشم اندازهای طبیعت ویژگی منحصر به فرد انسان است بدین معنا که انسان ذاتاً به طبیعت تمایل دارد و در کنار آن آرامش خاطر پیدا می کند.و از طرف دیگر به وضوح می توان دریافت که معماری منظر فقط در راستای زیباسازی محیط گام برنمی دارد بلکه منظر و عناصر طبیعی را به گونه ای طراحی می کند که بر روان فرد تاثیر مثبت داشته باشد. باغسازی ایرانی به عنوان یکی از اصلی ترین پدیده ها در ساختار شکل دهنده به معماری و ساخت محوطه ها و فضاهای باز در تاریخ ایران و تمام سرزمین های تحت نفوذ آن حضور داشته است. به واسطه این حضور ، ایرانیان در تمام شئون زندگی فردی و جمعی خود ، ارتباط نزدیکی با این سنت و پدیده کهن داشته اند .با توجه به بررسی خواهیم دید که باغ ایرانی با داشتن تمامی خصوصیات معماری منظریکی از شاخص ترین معماری های منظر می باشد. از این رو می توان باغسازی ایرانی را به عنوان یکی از اصلی ترین پدیده ها در ساختار شکل دهنده به منظر و به طور عام طراحی محیط مصنوع در گذشته تاریخی ایران نام برد. روش تحقیق در این پژوهش از نوع توصیفی - تحلیلی و جمع آوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای و میدانی بوده است . که نتایج حاصل از آن بیانگر دارا بودن تمامی خصوصیات معماری منظر در باغ ایرانی است.

کلید واژه ها :

معماری منظر ، باغسازی ایرانی ، چشم انداز ، محوطه ، محیط

مقدمه

طبیعت کلیت و مظهر تجلی وجود است مقام خاص و مقدسی دارد در باغ و در آن همه چیز در حال نظم و تعادل قرار دارد در باغ طبیعت از پیش اندیشیده شده، رابطه انسان و طبیعت را در نهایت هماهنگی نشان می دهد. باغ به کمک اشکال منظم هندسی رابطه میان طبیعت و دنیای درون به تصویر می کشد. در این میان معماری منظر ایرانی مفهوم عرفانی و مذهبی طبیعت و نظم جهانی را منعکس و مفاهیم فضاها را مطرح می کند معماری منظر ایرانی آن فضای سبز و منظم در واقع الگویی ابتدایی و قدیمی است که پیچیده ترین نیازهای انسان را بر آورده می کند و علایم بیرونی و قابل رویت از شکوهی درونی و غیر قابل رویت را عرضه می کند و نظم و معنایی ابدی در تلاطم بحران دنیوی زندگی جاودانی علی رغم آرامش و هیاهو را وعده می دهد.

این مقاله با هدف تحلیل نظام های ساختاری و شکلی حاکم بر معماری منظر ایرانی و بسط و توسعه فرایند تاثیرپذیری ساختار شکلی و مفهومی معماری منظر در ایران از مفاهیم مذهبی و غالب ادیان توحیدی ایران شامل زرتشت و اسلام، به منظور ارتقا کیفی مصادیق معماری منظر تنظیم گشته است . روش تحقیق از نوع تحلیلی - توصیفی و انتخاب پنج نمونه موردی از مصادیق باغ های ایرانی و روش جمع آوری اطلاعات از نوع کتابخانه ای و میدانی توسط مشاهده نمونه های باقی مانده از مناظر ایرانی از دوره زرتشت و اسلامی می باشد. پس از تجزیه و تحلیل نظام های ساختاری و شکلی حاکم بر معماری مناظر ایرانی در نهایت چنین نتیجه می شود که کیفیت تاثیرپذیری محیط مصنوع زیست بشر از مفاهیم مذهبی، به دلیل غنای آموزه های هر مسلک توحیدی و تاثیر شگرفی که این تاثیرپذیری می تواند بر افزایش کیفیت محیطی بگذارد، ضرورت بررسی پژوهشی این جستار را به منظور تعیین فاکتورها و عواملی که توجه به آن ها می تواند سبب ارتقای کیفی محیط در طرح ها و پروژه های دوران حاضر گردد، مشخص می نماید.

واژه شناسی معماری منظر؛ چیستی و چگونگی شکل گیری آن

معماری منظر شاخه ای از معماری است که با سازماندهی زمین و ساختمان ها برای استفاده و بهره مندی انسان سروکار دارد و به فضای بیرونی چه از دیدگاه محیط زیست و طبیعت، چه از دیدگاه رابطه آن با زندگی انسان و چه از دیدگاه هنر و زیبایی شناسی- می پردازد. این دانش سعی در درک ارزش ها و زیبایی های طبیعت و سرزمین ها و تفاوت ها و قابلیت های محیط دارد تا در قالب طرح و نگرشی نو، راهکارهای استفاده بهینه از آن و چگونگی تجدید حیات محیط را در مقیاس خرد و کلان جستجو کند. معماری منظر هنر برنامه ریزی، طراحی، مدیریت، نگهداری، احیاگری زمین و طراحی دست ساخته های بشری است. حوزه این حرفه در بر گیرنده حرفه ها و مباحثی چون معماری، طراحی سایت ها، توسعه حوزه های مسکونی، اصلاح و احیاء محیط زیست، برنامه ریزی و طراحی شهری، طراحی پارک ها و مراکز تفریحی، طراحی منطقه ای و نگهداری از سایت های تاریخی می باشد.

معماری منظر ترجمه ترکیبی از دو کلمه Architecture و Landscape می باشد هر چند هر یک از این دو کلمه در لغت نامه های موجود دارای ترجمه بعضاًو تعاریف خاص خود می باشد لکن جمع آن ها فاقد تعریف خاصی در لغت نامه های موجود فارسی است .لذا در این جا به منظور دست یابی به یک مفهوم صحیح و مشترک از بین تعاریف و مستندات موجود به برخی از آن ها اشاره می نماییم.

در فرهنگ انگلیسی-فارسی آریانپور واژه landscape چنین معنی گردیده :بخشی از زمین که چشم دریک نگاه به آن نظاره می کند .این عبارت که در یک کلمه ما آن را به عنوان منظر می شناسیم در لغت نامه دهخدا به معنی جای نگریستن و هر چیزی که آن را می نگرند، خواه خوش آیند باشد خواه بد نما، و هرچیزی که دیده می شود .وهمچنین محل نگریستن واقع می گردد، آمده است .همین کلمه در فرهنگ معین نیز به معنی آن چه برابر چشم واقع شود، دور نما و چشم انداز بیان گردیده است . کلمه Architecture همین طور که آن را به معنی معماری می شناسیم در لغت نامه دهخدا به معنی آبادانی و آباد سازی از آن یاد شده است .اما همان گونه که پیداست به نظر می رسد ترکیب این دوکلمه یعنی معماری منظر به عنوان یک حرفه که امروزه با آن رو به رو هستیم، می بایست دارای تعریفی فراتر از آن چه در لغت نامه ها از آن می توان برداشت کرد، به عنوان یک مفهوم جامع درخود باشد.

اسفند یاری در مورد این مفهوم می گوید :معماری منظررا می توان عنوان پیچیده ای تلقی کرد چرا که واژه معماری و منظر از نظر لغوی با یکدیگر مغایر هستند . واژه منظر از پویایی و تغییر و واژه معماری از ایستایی و محدودیت نشان دارد .از این رو برای مدت زیادی افرادی که به این کار اشتغال داشتند در آغاز از نظر حرفه ای دارای جایگاه مشخصی نبودند .به مرور زمان مسئولیت هایی ازقبیل طراحی شهری، برنامه ریزی سایت و برنامه ریزی زیست محیطی به وظایف معماران منظر افزوده شد ( .( 8

یک معمار منظر باید رابطه میان ساختمان و محیط اطراف آن را در نظر بگیرد ، یعنی نقشه برداری ، دیوارها ، جاده ها و گلکاری اطراف ساختمان بسایر مهم هستند. وی باید از تاثیر آب و هوا و رابطه زمین ، گیاهان ، آب و مواد ساختمانی آگاه باشد تا بتواند یک منظری معماری متناسب با محیط طبیعی و ساخته شده به دست انسان خلق کند ( . ( 2 معماری منظر هنر و دانش جدیدی است که از همنشینی رشته های مختلف علم و هنر پدید آمده است. معماری منظر در تولید محصولات خود وامدار هنرهای تجسمی ، گیاهشناسی ، جامعه و روانشناسی ، تاریخ هنر ، عمران و محیط زیست و تخصص های دیگری است که حول محور طراحی فضای بیرون وارد عمل می شود. اهداف اصلی معماری منظر در سه زمینه زیباشناسی ، کارکردی و خواناسازی محیط و فرهنگی - هویتی جمع بندی شده است ( . ( 3

قرن ها پیش رومن ها از معماری منظر در مقیاسی وسیع بهره برده بودند و هم اکنون در این باب نوشته های ویتروویوس (vitruvius) و دیگر باقی مانده ها از لایه های شهرها، نشان و دلیلی بر وجود معماری منظر در آن ایام است.پس از قرون وسطی و چند قرن دشمنی با طبیعت، می توان گفت که منظر یا Landscape ابداعی تصویری بوده که از اواخر قرن 15 به وجود آمده است و به گفته آلن راجر فیلسوف فرانسوی، آغاز کاربرد واژه منظر به عصر رنسانس باز می گردد. ( ( 3

پیش از قرن 18 میلادی، طراحی چشم اندازها به شدت متکی بر هنر و نظریه آرمان گرایی بود و به طور مثال طبیعت را به صورت آرمانی و کمال گرای آن تصور می کردند ولی در اواخر قرن 18 میلادی، طبیعت معنای جهان طبیعی را به خود گرفت و در نتیجه تقلید از طبیعت برای شکل دادن به آن مسخره آمیز گردید ( .( 4

در قرن 19 میلادی برنامه ریزی شهری مهم تر شده و در نیمه دوم قرن، شروع رسمی حرفه معماری منظر را می توان به فردریک لا المستد نسب داد. وی نهضت پارک (park movement)را در آمریکا پایه گذاری کرد و یک سری از پروژه های پارک هایی را که تاکنون تأثیر بسیاری بر آموخته های معماری منظر داشته اند را به پایان رساند. نمونه هایی از آنها، پارک مرکزی نیویورک، پارک جستجو در بروکلین و ...

می باشند.کاربرد کلمه معمار منظر بعد از بنیان گذاری جامعه معماران منظر آمریکا (ASLA)در سال 1899 و اتحادیه بین المللی معماران منظر (IFLA) در سال 1948شایع گردید.

در ادامه، از آغاز قرن 20 میلادی، چشم انداز به عنوان مکانی که منتج از فرآیندها و عوامل شکل دهنده متفاوت است، مطرح شد و در اوائل دهه 1900 طبیعتی که المستد و دیگران زمانی آن را در تقابل با شهر و به عنوان درمانی برای نارسایی های شهری می دانستند، به صورت یکی از اجزای شهری در آینده و به عنوان جایگاهی برای شکل گیری ویژگی های شهری، چه آزاد و چه نظام یافته، مطرح شد ( .( 5

بنابراین باید بدانیم که زیبایی طبیعت بکر، همانند آنچه که امروز آن را می شناسیم و تحسین می کنیم، تا پیش از قرن 18 مطرح نبوده است ( . ( 6 و بر این اساس اهداف کارکردی معماری منظر که توجه به خواناسازی یا شفاف سازی محیط برای کاربران و ایجاد محیطی آرام و شناخته برای مردم است، بر خلاف تصور عامیانه، تنها زیباسازی محیطی نیست و رویکردی چند بعدی دارد ( . ( 3 و هم اکنون به عنوان یک نظم و فرآیند، توسعه و ادامه یافته و عهده دار بسیاری از حرکات طراحی و معماری در قرن بیستم می باشد.

در یک جمع بندی کلی می توان گفت که معماری منظر؛ هنر و علم تحلیل، برنامه ریزی، طراحی، مدیریت، محافظت و ترمیم زمین است. طراحی منظر و محیط، فرآیند آگاهانه سازماندهی، برنامه ریزی و ایجاد تغییرات فیزیکی در محیط و منظر است. این فرآیند شامل سازماندهی فیزیکی محیط و منظر و طراحی مکان هاست.

واژه شناسی باغ ؛ چیستی و چگونگی آن

باغ فضایی عملکردی است که علاوه بر آنکه مردم در آن می آسایند و تفریح می کنند ؛ با توجه به فرهنگ و آداب و رسوم هر سرزمین مفهوم و نمونه ای نو از معماری را تداعی می کند.

واژه باغ معادل پردیس است که از کلمه » پایری د آزا ) « به معنی محوطه محصور و مدور باغ ) از بوستان پیشه گرفته است که معرب آن» فردوس « است . علامه دهخدا درباره معنی واژه پردیس می نویسد : پردیس لغتی است ماخوذ از زبان مادی به معنی باغ وبوستان که این واژه در پهلوی ، پالیز شده و در فارسی دری هم به کار رفته است. باغ هم واژه ای فارسی که در پهلوی هم به همین شکلبه کار رفته است .

هنر باغسازی (پردیس سازی) یکی از هنرهای کهن ایران است . قرآن کریم در آیه های متعددی ، خوشی های بهشت را توصیف می کند و شادی و لذت عمیق کسانی را که به خدای خویش ایمان آوردند و سرانجام آرامش ، برکت و آسایش یافتند و برای همیشه در باغهایی جای گرفتند که آب از زیرآنها جاری است . در سایه های خنک و برای همیشه ، اراسته به چشمه های سرشار، باغ ایرانی نه تنها جای امن و آرام که در عین حال جایی است برای تفکر آرام یا مذاکرات فلسفی . جایی است برای تأمل و تحقیق ، جایی که روح خسته آدمی می تواند تازه شود و آرامش یابد و منظره هایی تازه بر او مشکوف گردد . نیلوفر آبی در سراسر اعصار و در تمامی آسیا یک نماد مقدس آسمانی بود . آرایش معماری در سراسر اعصار ، منحصر به گل و گیاه بوده و می باشد .

هزاران سال پیش وقتی که آریائی ها از کوهستان های قفقاز به فلاتی که بعدها به پارس موسوم شد آمدند، خود را با سرزمینی که شرایط اقلیمی عجیب داشت مواجه دیدند، هر گوشه این سرزمین آب و هوائی کاملاً مخصوص به خود داشت. آریائیها برای رفع گرسنگی کشت وکار می کردند و بیشتر از گیاهانی که به صورت دیم پرورش می یافت استفاده می نمودند. وقتی مردم به رفاه بیشتر رسیدند و از قحطی و گرسنگی

بیمی نداشتند باغ سازی و احداث باغ های تفریحی رونق گرفت.

×

×

آیین و کیش قدیم ایرانیان به کشاورزی و باغ سازی اهمیت خاصی داده و آن را ستایش کرده است ،چنانکه در وندیداد ( فرگرد سوم، فقره ( 33 می خوانیم که » زرتشت « به » اهورا « می گوید : "ای آفرینندهجهان مادی، چهارمین کسی که زمین را به منتهی درجه وجد آورد کیست؟" اهورامزدا پاسخ می دهد : آن کس که بیشترین مقدار گندم کشت کند و بیشترین سبزی ها بکارد و بیشترین درخت ها بنشاند. کسی که زمین خشک را آب دهد و زمین خیس (باتلاق) را بخشکاند و زیر کشت برد" ]نصر، . [ 23 -25 :1384

در قرون بعد در کشورهای مختلف جهان، با غهای متعدد به تأثیر پذیری از شیوه با غسازی ایرانی احداث شد به گونه ای که می توان، فضایی محصور با دیوارهایی بلند، تقسیم فضا به چهار قسمت، استفاده از یک نهر اصلی، وجود کوشک یا قصر در مرکز فضا، انتخاب قطعه زمینی که به طور طبیعی سراشیب بوده و یا ایجاد یک تپه مصنوعی به منظور جریان و حرکت آب و همچنین باغ های انگور، با غهای میوه و یا با غهایی که به منظور تفرجگاه ساخته می شود را از شاخصه های معماری آنها برشمرد]ویلبر ، .[ 1388

عناصر و اجزای تشکیل دهنده معماری منظر و خصوصیات آن

نقش اجتماعی معماری منظر؛ افزایش کیفیت زندگی، کاهش تنش و توجه به سلامت و رفاه انسان و بوم است و در این راستا دو مفهوم "پایداری" و "مکان" را مطرح می سازد که اولی به توانایی محیط و منظر برای زنده ماندن، جلوگیری از نابودی محیط و منظر و کاهش کیفیت منابع و دومی به توانایی یک فضا برای برانگیختن تصاویر ذهنی مطلوب و به خاطر سپردن آنها در دوره های طولانی زمان اطلاق می شود.

اهداف این رشته بر سه زمینه زیبایی شناسی، کارکردی و خواناسازی محیط بر اساس فرهنگ و هویت افراد و جامعه شناخته می شود ( .( 3 بنابراین با توجه به اهمیت آن از لحاظ هویت بخشی و زیبا سازی به محیط آدمیان، می توان ریشه آن را در قرن ها قبل جستجو کرد .

در باب توجه انسان به طبیعت نکات بی شماری را می توان برشمرد، این توجه همواره تا حدی بوده که در تمامی ادیان نیز می توانیم رد پای ضرورت پرداختن به آن را جستجو کنیم چه ادیان یکتا پرست الهی و چه سایر ادیانی که تا مرحله پرستش طبیعت نیز پیش رفته وجلوه هایی از آن را به عنوان تابوی خود قرار داده اند .

منظر سازی شامل عناصر هنر و علم برای گسترش کاربردی ، زیبایی شناسانه ، خوش آیند زندگی داخل خانه به بیرون می شود . چرا که یک هدف اصلی طراحی منظر آمیختن تکنولوژی بشری ( خانه و ساختمان ) با محیط طبیعی است . در این حال افراد دیگری نیز درباره معماری منظر و تعریف آن نظرات متفاوتی دارند که بعضی از آنها در ذیل آمده است.

1. ائتلاف و یکپارچگی مردم و محیط بیرونی به ترتیبی که برای هردو سودمندی به ارمغان آورد ( .) booth,1983
2. برنامه ریزی و طراحی زمین و آب برای استفاده جامعه بر مبنای فهم و درک نظام سیستم آنها ( .) laurie , 1988
3. نتیجه تعامل و تاثیرگذاری متقابل بین شاخص های فیزیکی ، زیست شناسی و انسانی است که شخصیت و کارکرد سطح زمین را تعیین می نماید و یا نتیجه تعامل بین فاکتورهای فیزیکی ( بی جان ) ، طبیعی ( جاندار ) و انسانی ( فرهنگی ) است که الگوهای قابل ادراک در اطراف ما بوجود می آورد .
4. شاخه ای از معماری که با ترتیبات زمین و ساختمانها برای استفاده و لذت انسانها سرو کار دارد ( تعریف پرینستون وردنت از معماری منظر ) .
5. گسترش و کار با گیاهان تزئینی در باغها ، حیاط ها ، پارکها و سایر فضاهای سبز خارجی ( بریتانیکا آن لاین ) .
6. دانش و هنر تغییر دادن مناطق مختلف زمین توسط عناصر سازماندهی طبیعی ، کاشته شده یا ساخته شده ( - (encarata MSN تعریف معماری منظر ) .
7. موفقیت آینده در ازای برآوردهآندسته از نیازهایی است کهدانش مبارزه با تخریب محیط زیست و به هدر رفتن منابع آن را باعث شده و مهارتها و تجارب نهفته در آن سیستمهای طبیعی ، و فرآیندهای طبیعی را با روابط انسانی مرتبط می سازند . این اهداف در حرفه معماری منظر تحقق می یابد ( IFLA) فدراسیون بین المللی معماران منظر - تعریف معماری منظر ) .

8. معماری منظر بر روی تمام انواع فضاهای خارجی کار می کند که شامل فضاهای بزرگ و کوچک ، شهری و روستایی ، با استفاده از مواد سخت و نرم می شد ( موسسه منظر انگستان - تعریف معماری منظر ).

عناصر و اجزای تشکیل دهنده باغ ایرانی و خصوصیات آن

باغ ایرانی مجموعه ای هماهنگ و زیبا از آب و گیاه، سایه روشن،رنگ،فضا، معماری و نقوش بر پایه هندسه ای متین و آرام است]نعیما ،.[1386

در باغ ایرانی نظاممعماریِ باغ، انتظام دهنده، نظامهای کارکردی،کالبدی (آب، کاشت، استقرار ابنیه) و نظامهای معنایی است .(19) همچنین نظام منظر، نظام سایه و نظام آواها ، منتج ازکیفیت تلفیق و آمیختگی نظام های کالبدی یاد شده بوده و مختص باغ ایرانی است. اغلب پژوهشگران تأکید می کنند" درباغ ایرانی نهایت مادی به بی نهایت معنوی ارتقاء مییابد .باغ تا آن جا که ممکن است ساده و روشن شکل می گیرد و ابهامی" مادی"در رابطه انسان وفضا باقی نمی گذارد) "( 10میرفندرسکی، 1383. در واقع چنین بیان می شود ،که"باغ ایرانی میا ن کنش میان شکل و سطح است و فضایی پاک، غرق آرامش وخالی از هرتنش و }محیطی { تفکرانگیز پدید میآورد اردلان و بختیار، (1383 )و میتوان گفت که کیفیت آرامش، آسایش و" محلی برای غور، اندیشه"، تفکر، تأمل و"تخیل ، " خلاق" ، به وسیله عدد، هندسه، رنگ و ماده یعنی عناصرکالبدی به حیطه حواس انسانی درآمده است . چرا که تمامی این کیفیات در"فرآینداستنباطِ ذهنیات ازعینیات قرارمی گیرد و زمینه درک و فهم باغ ایرانی فراهم می شود " (میرفندرسکی ، 1383 ،ص( 10

باغ ایرانی مانند معماری ، شعر ، نقاشی ، موسیقی و سایر آثار هنری ایران ، در چهارچوب سنت و اصول از بدایع و ظرایفی برخوردار است و بر قله کمال وحدت در تنوع و تنوع در وحدت ایستاده است. در باغ ایرانی مانند معماری ایرانی هیچ چیزی بی مورد ( یا فقط برای زیبایی) وجود ندارد. آنچه مفید و لازم است زیبا عرضه می شود و جلوه ای در کمال و جمال دارد.

باغ ایرانی مزین به نظم و تناسب ، برخوردار از حرمت و محرمیت ، منزه از بیهودگی و افراط و تفریط ، موظف به کارآیی و سوددهی ، مساعد با قناعت و صرفه جویی و مجهز به پایداری است . با وجود این اوصاف ، چنان طرح موجه و هماهنگی را داراست که اصول و ضوابط خود را در نقاط خوش آب و هوا و حتی مرطوب نیز توصیه کرده و بهترین نتایج دست یافته است . ابعاد متعادل جماد ، نبات ، آب و رعایت مقیاس انسانی یکی از ویژگیهای برتر باغ های ایرانی است . این خصیصه حاصل حاکمیت منطق عقلایی ، نتیجه عنایت و تجارب و شرایط زیست محیطی و مرهون رعایت تناسبات و پیمون است . در باغسازی ایرانی سرسبزی درخت و گیاه ، تنوع دراز مدت گلهای الوان ، پویایی و بروز و حضور شادمانه آب ، گردش ماهی و بازی نغز آبزیان ، صدای دلکش پرندگان ، لطافت هوای مطبوع ، عطر آگینی فضا ، زیبایی و چشمنوازی سیما ، نهایت صرفه جویی و غایت کارآیی با تمامی ابعاد منظور است. طرح باغ ایرانی براساس توجه و کاربرد خاص مربع در ترکیب کلی و اجزا آن استوار است و این خصیصه متمایز باغ ایرانی است که از دیرباز مورد توجه دیگران بوده است.

در باغ ایرانی طراح با به کارگیری فرم های چهارگوش ، خلوص و سادگی را با ساده ترین اشکال به منظور خلق فضایی آرام به تصویر کشیده است. عدد چهار، گویای چهار جهت آسمان است و نیز چهار فصل سال ، و به این دلیل عددی کیهانی و نمادین در ادیان آسمانی به حساب می آید.

عناصراصلی که شامل چهار عنصر ( زمین ، آب ، گیاه و فضا ) هستند وقتی در منظومه فکری معماری ایرانی و با چهارچوب مفهوم و ایده باغ در کنار هم قرار می گیرند ( باغ ) را شکل می بخشند . در رابطه با زمین که یکی از عناصر اصلی باغ است به جزء شکل موقعیت های کلی ، ویژگی های دیگری همچون جنس خاک شیب و اختلاف سطح ، قابلیت آبیاری و حاصلخیزی نیز اهمیت دارد . باغ ایرانی ممکن است

در یک سطح با شیب ملایم و یا زیاد ساخته شود و در صورت قرارگیری در زمینی با شیب زیاد ، معمولاً شکل باغ تحت تأثیر شکل زمین قرار گرفته و در چند سطح ساخته می شود . در این حاالت امکان ایجاد آبشره و آبشار میسر خواهد بود . آب نیز که از عناصر اصلی باغ ایرانی است دست کم از سه جنبه مفهومی ، کارکردی و زیباشناختی در باغ حضور دارد. در بیشتر موارد قناتها و یا چشمه ها منبع اصلی تأمین آب باغ بوده اند و در بسیاری از موارد میزان آب و نحوه مدیریت و تقسیم آن در گذشته که معمولاً نیز بسیار دقیق صورت می پذیرفته تعیین کننده مساحت باغ بوده است . علاقه وافر ایرانیان در به کارگیری آب در باغ باعث شده تا آنها آب را به شیوه های گوناگون در باغ به حرکت در آورده و بر زیبایی و لطافت آن بیفزایند . گیاهان در باغ ایرانی گذشته از جنس و گونه از نظر محل قرارگیری ، طرح کاشت ، زیبایی و سودمندی بسیار قابل ملاحظه است . گیاهان در باغ ایرانی با اهداف متفاوتی از جمله سایه اندازی ، محصول دهی و تزئین باغ و ... به کار می روند و از آنجا که سودمندی یکی از اصلی ترین ویژگی های باغ سازی ایرانی است با بیشترین حجم گیاهان باغ ، درختان میوه و پس از آن درختان سایه افکن تشکیل می دادند . به همین نسبت گیاهان تزئینی به میزان کمتری در باغ به چشم می آیند و آخرین حلقه از عناصر چهار گانه باغ ایرانی فضا یا فضای معمارانه است .در باغ ایرانی بناها ( فضای بسته ) و فضای باز با هم تلفیق گردیده و جدای از یکدیگر نیستند و حتی شاهد آنیم که آب نیز حضور و جریان خود را در میانه بناها اعلام می نماید . در میان عناصر چهارگانه ای که باغ را شکل می بخشد فضا عنصری معمارانه است که وظیفه دارد تا محیطی انسانی را ایجاد کند . در تقسیم بندی و بر اساس مقیاس می توان فضاهای باغ را به گروه هایی همچون فضاهایی اصلی مانند سر درخانه ، کوشک ، شاه نشین و یا بالاخانه و فضاهای فرعی که مجموعه فضاهایی کم اهمیت تر باغ همچون حمام ، فضاهای جنبی ، خلوتها و ... را شامل می گردند تقسیم کرد. فضاهای اصلی در هماهنگی با ساختار هندسی همواره در نقاط مهمی که هندسه باغ مشخص می نماید قرار می گیرند . از نظر ویژگی های کالبدی نیز می توان فضاهای باغ را تقسیم بندی کرد . این تقسیم بندی مبتنی بر فضاهای باز ، نیمه باز و بسته بوده و بر اساس آن می توان ساختار فضایی و کالبدی باغ را باز شناخت و در عین حال به این دلیل که

بسیاری از تغییرات که در طول زمان در فضا باغ حادث می گردد حاصل تغییرات جانبی و جداره های باغ است .

نتیجه کیری :

باغ ایرانی کلیتی در معماری منظر

با توجه به بررسی عناصر و خصوصیات باغ ایرانی و اشتراک این خصوصیات با معماری منظر ؛ می توان اینگونه باغ را به عنوان نمونه ای شاخص از معماری منظر برشمرد.

معماری منظر به عنوان مکان

مکان بخشی از فضای طبیعی یا ساخته شده است که به لحاظ مفهومی یا مادی دارای محدوده ای مشخص باشد و معمولاً نتیجه رابطه متقابل و عکس العمل بین سه عامل رفتار انسانی ، مفاهیم و مشخصات مربوط به آن است مکان. زمینه ای از فعالیتها است و عموماً دارای یک هویت شناختی است . ماهیت مکان ، نه از محل استقرار ، نه از کارکردهای ضعیف ، نه از اشغال آن به وسیله جامعه و نه از تجربیات مادی
انسان نشات می گیرد ، بلکه همه عوامل فوق ضرورتاً چهره و ماهیت مکان را شکل می دهند .