بخشی از مقاله
چکیده
اگرچه مکانیابی مناطق صنعتی به دلیل اثرات اجتماعی، اقتصادی یکی از فاکتورهای اساسی در برنامهریزیهای منطقهای میباشد، اما اگر تعیین این نوع مکان با در نظر گرفتن پارامترهای مناسب انجام نگیرد، پیامدهای جبرانناپذیری را بر محیطزیست به دنبال دارد. همانطور که برنامهریزی اصولی نواحی صنعتی میتواند با هدایت منابع از نظر مکان استقرار، منجر به تشویق به صنعتی شدن شده و دستیبابی به اهداف موردنظر را تسریع نماید، اما برنامهریزی غیراصولی باعث محدودشدن برنامه توسعه میگردد.
به همین منظور برنامهریزی برای انتخاب مکان مناسب فعالیتهای صنعتی، باید طیف گستردهای از پارامترها را در نظر بگیرد که در این بین در نظر گرفتن پارامترهای محیطزیستی نظیر شرایط اقلیمی، جهت باد، گسل و زلزلهخیزی، منابع آب سطحی و زیرزمینی، محیط بیولوژیکی، کاربری اراضی و فاصله از مناطق حفاظت شده، به منظور کاهش انتشار آلودگی از صنایع و جلوگیری از تخریب محیطزیست، ضمن افزایش مزیتهای اجتماعی و اقتصادی مناطق صنعتی، میتواند موجب حفاظت از محیطزیست گردد که این امر علاوه بر کاهش مصرف منابع و هدررفتن انرژی، از آسیب به محیطزیست نیز جلوگیری مینماید.
مقدمه
شهرنشینی سریع در سراسر جهان در ارتباط با استفاده فزاینده از منابع و مصرف انرژی، تولید زباله و تخریب محیطزیست، خواستار گذار به سمت مدلهای پایدارتر از توسعه شهری است .[10, 25, 9] با وجودی که شهرها به رفاه اقتصادی، بهبود شرایط زندگی و پیشرفت اجتماعی کمک زیادی کردهاند، اما رشد شهرها همچنین چالشهای مهمی را برای سیستمهای بیوفیزیکی ایجاد کرده است که به طور بالقوه سلامت انسان و توسعه را در بلند مدت تهدید میکند .اما با این حال، اغلب اثرات محیطی و تاثیرات آن بر سلامت انسان به نفع نگرانیهای اقتصادی محروم می شود
با توجه به غلظت مشکلات محیطی نواحی صنعتی در یک فضای کوچک، آنها دارای خطر محیطزیستی هستند .[7] جهت توسعه صنعتی باید به سوی یک توسعه کارآمد، تمیز و سازگار با محیطزیست حرکت کرد .لذا مکان صنعتی باید به درستی برنامهریزی شود. به همین منظور ابزارهای برنامهریزی زمین و محیطزیست بایستی در مراحل اولیه توسعه مناطق صنعتی به منظور کاهش اثرات ادغام گردد
هدف اصلی در ارزیابی جغرافیای محیطی انتخاب مکان صنعتی، کمک به سیاستگذاران، برنامهریزان و توسعه دهندگان در برنامهریزی توسعه مطلوب منطقه صنعتی و در عین حال حفظ محیطزیست است
اگر چه مکانیابی نواحی صنعتی به دلیل اثرات مختلفی که بر هر منطقه دارد یکی از فاکتورهای اساسی در برنامهریزیهای منطقهای تلقی میشود، اما از آنجا که نواحی صنعتی منجر به تمرکز تعداد زیادی از واحدهای اقتصادی در یک ناحیه کوچک شده، میتوانند این نواحی را با عدم تعادلهای محیطزیستی یک مکان مواجه نمایند
جهت تعیین مکان مناسب باید طیف گستردهای از عوامل را برای هماهنگ کردن منافع اجتماعی و اقتصادی و پایداری محیطزیست مدنظر قرار داد . این سازماندهی متأثر از عواملی مانند رشد جمعیت، اشتغال،محدودیت زمین، حفاظت و توسعه محیطزیست و تعیین کاربری زمینهای صنعتی میباشد. بدین ترتیب از رشد بی رویه صنعت در برخی از نواحی و مناطق مختلف بویژه از آلودگی محیطزیست جلوگیری میشود
از دیدگاه محیطزیستی، با احداث مناطق صنعتی و پدید آمدن همجواری صنعتی، بنگاههای مستقر در منطقه میتوانند با استفاده از مواد زائد و محصولات فرعی یکدیگر به عنوان مواد اولیه در تولیدات خود، به کاهش استفاده از منابع، کاهش هزینهها، کاهش زباله و مواد زائد و افزایش انرژی کمک نمایند
مواد و روشها
تحقیق حاضر که از نوع توصیفی- تحلیلی میباشد، معیارهای مؤثر در مکانیابی مناطق صنعتی را مورد بررسی قرار داده است. بر این اساس با استفاده از مطالعات کتابخانهای و مرور مقالات مرتبط با موضوع تحقیق، پارامترهای مؤثر در مکانیابی مناطق صنعتی تعیین شده و معیارهای مؤثر در هر پارامتر مورد بررسی قرار گرفت.
شکل .1 مدل مفهومی پژوهش
الف - پارامترهای محیطزیستی
.1 شرایط اقلیمی: میزان بارندگی منطقه که تأثیر آن در ساخت و ساز و ایجاد امکانات خواهد بود؛ بدین صورت که هر چه میزان بارندگی منطقه کمتر باشد، امتیاز بیشتری را به منطقه مورد نظر میدهد
.2 جهت باد: جهت باد میتواند آلودگی آلایندههای شهرک صنعتی را به سایر نقاط جمعیتی برده و خطراتی را برای ساکنین ایجاد نماید
.3 توپوگرافی: توپوگرافی یا شکل زمین عامل مهمی در جهت ساخت و ساز میباشد. مناطق موجود در ارتفاعهای بسیار زیاد میتواند دارای خصوصیاتی از جمله شیب زیاد و سنگهای آذرین باشد که نمایانگر عمق کم خاک و فرسایش زیاد در این مناطق است. لذا مناطق مسطح شیب کمتری داشته و هزینه آمادهسازی آن کمتراست.
.4 گسل و زلزله خیزی: شکستگیهای حاصل از گسل میتواند در جهات مختلف تأثیرات زیادی در رسوبات و
سنگهای منطقه داشته باشد.
.5 منابع آبی - آبهای سطحی و زیر زمینی - : دسترسی به منابع آب سطحی یکی از معیارهای مهم در مکانیابی مناطق صنعتی است. اما در خصوص آبهای زیرزمینی هر چقدر عمق آبهای زیرزمینی در منطقه بیشتر باشد، تأثیر حاصل از آلودگیهای صنایع بر آبها بسیار کمتر خواهد بود.
.6 محیط بیولوژیکی: تراکم پوشش گیاهی مانعی در برابر فرسایش خاک میباشد و نقش مؤثری در فرایند خاکسازی و کاهش فرسایش خاک دارد.
.7 کاربری اراضی: وضعیت حاصل از کاربریهای مختلف هم میتواند از لحاظ احداث صنایع و هم از لحاظ تأثیرات محیطزیستی مورد نظر می باشد. اراضی جنگلی و کشاورزی نباید به کاربری صنعتی اختصاص یابد و همچنین توسعه در واحدهایی ازسرزمین باید صورت پذیرد که در فرآیند آن حداقل آسیب به پوشش گیاهی برسد
.8 فاصله از مناطق حفاظت شده: حیات وحش یک منطقه از نیازهای اکولوژیک منطقه به شمار میآیند و حفاظت از آنها حفاظت از اکوسیستم منطقه است. لذا آلودگی و سروصدای حاصل از صنایع و حمل و نقل حاصل از آن در منطقه باعث مهاجرت حیات وحش از منطقه و یا باعث نابودی آنها میگردد.
ب - پارامترهای اقتصادی و اجتماعی
.1 نیروی انسانی و ترکیب آن به لحاظ سنی و جنسی، تخصص و مهارت در منطقه
.2 دسترسی به شبکه ارتباطی: وجود راههای ارتباطی برای دسترسی سریعتر و آسان تر به مرکز استان و سایر نقاط
کشور و بخصوص مبادی تبادلات کالا از بنادر و گمرگات در تعیین مکان مناطق صنعتی بسیار حائز اهمیت است.
ج - ساختارهای زیر بنایی
از ملزومات لازم برای احداث مناطق صنعتی وجود ساختارهای زیربنایی میباشد. نزدیکی مناطق به زیرساختهایی نظیر آب، برق، گاز، تلفن و... در واحد سرزمین از عوامل مؤثر در امکانسنجی مناطق صنعتی است.
نتایج و بحث
مناطق صنعتی بخش مهمی از استراتژی اقتصادی در بسیاری از کشورها، به ویژه در کشورهای توسعه یافته هستند که برنامهریزی و ترویج این مناطق نقش اساسی در برنامهریزی شهری ایفا میکند. هرچند که نزدیکی به بازارها، زیرساختهای ارتباطی یا دسترسی به نیروی انسانی هنوز عامل اصلی انتخاب مکانهای صنعتی است اما مدل جدید توسعه نیازمند به حداقل رساندن اثرات بر محیطزیست است
