بخشی از مقاله
چکیده
شهر و روستا در طی قرن ها تحولاتی را پذیرا شده اند که موجب شکل گیری آنها به صورت کنونی شده است شهر و روستا و ارتباط آنها سنتی شروع شده و امروزه شکل مدن و گسترده ای بخود گرفته است که عوامل مختلفی در شکل گیری این گستردگی و ایجاد روابط بین آنها موثر بوده است . نحوه و دامنه روابط موجود میان شهر و روستا به صورت های گوناگون برشکل پذیری رشد و توسعه ی اقتصادی و روابط درونی و بیرونی آنها اثر می گذارد.
با توجه به نقش این روابط درفرایند تحولات و توسعه ی کانون های شهری وروستایی علاوه بربررسی انواع وعلل روابط شناخت آثار و پیامدهای اقتصادی واجتماعی و فرهنگی برشهر و روستا و تلاش برای کاهش اثرات منفی این روابط درراستای ساماندهی انها زمینه ساز توسعه ی پایدار نواحی روستایی و شهری خواهد بود. در این مقاله ابتدا بحثی را در مورد روابط شهر و روستا ، سپس عوامل موثر آن در ایران و در نهایت انواع مدل هایی که روابط شهر و روستا را با آن ها مورد بررسی قرار می دهند مطرح می گردد.
-1 مقدمه
پیوندهای گوناگونی بر حسب شرایط و بسترهای اقتصادی و اجتماعی بین روستاها و شهرها برقرار است که این پیوندها می تواند اثرات توسعه ای و یا تو سعه نیافتگی برای هرکدام از فضاهای شهری و یا روستایی - بویژه روستاها - را به دنبال داشته باشد. روابط متقابل و پیوند میان شهر ها و نواحی روستایی به طور گستره ای به عنوان عامل اصلی در فرایند تغییرات اجتماعی و فرهنگی مطرح می باشد. علیرغم این واقعیت، بیشتر نظریه های توسعه و رویه های اجرایی به دوگانگی جمعیت و فعالیت های نواحی شهری و روستایی تاکید دارند.
پیوندهای روستا- شهری قسمتی از واقعیتهای زندگی روزانه یک خانوار ساکن نواحی روستایی است. از این رو پیوندهای روستایی شهری در تنظیم و بیان سیاستهای توسعه با هدف کاهش فقر و حمایت از نقش مثبت مراکز شهری در توسعه نواحی روستایی پیرامونی مورد تاکید کارشناسان توسعه قرار دارد.
مطالعه و بررسی روابط شهر و روستا به منظور درک مسائل شهرگرایی و پیدایش راه حل های مناسب جهت برقراری یک روند توسعه ی متعادل شهری و روستایی ضروری به نظر می رسد. در پیدایش و شکل گیری شهرهای شرقی در خاورمیانه به طور عام و ایران به طور خاص عوامل متعددی مانند عوامل سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی با اتکاء به شرایط مساعد محیط طبیعی و حوزه های نفوذ شهری که عمدتا روستاها هستند، نقش موثری داشته است
روابط و مناسبات بین سکونتگاهها و بویژه بین شهر و روستا که خود را عمدتا به شکل جریان های جمعیت، کالا، سرمایه، عقاید، اطلاعات، و نوآوری نشان می دهد، پدیده ای فضایی- مکانی و جغرافیایی بوده و شناخت، تبیین، و کشف قانونمندی های کلی حاکم بر آن، در چارچوب روابط متقابل انسان و محیط صورت می گیرد، و از اهمیت نظری و کاربردی ویژه ای برخوردار است
همچنین با توجه به نقش این روابط در فرایند تحولات و توسعه ی کانونهای شهری و روستایی، علاوه بر بررسی انواع و علل روابط، شناخت آثار و پیامدهای اقتصادی، اجتماعی - فرهنگی، و فضایی - کالبدی بر شهر و روستا و تلاش برای کاهش اثرات منفی این روابط در راستای ساماندهی آنها، زمینه ساز توسعه ی پایدار نواحی روستایی و شهری خواهد بود. در غالب بررسی های مربوط به روابط شهر و روستا معمولا شهر به عنوان جزء تعیین کننده در نظر گرفته می شود، برنامه ریزان شهری با تمرکز بر گروههای شهری توجه ی اندکی به کشاورزی و برنامه ریزی با جهت گیری به سمت نواحی روستایی داشته اند. در حالی برنامه ریزان توسعه روستایی نیز با تاکید بر روستا و اراضی کشاورزی کمتر به فضای شهری و تاثیر آن در توسعه ی روستایی پرداخته اند. به همین دلیل است که مفاهیمی چون شهرنشینی، حاشیه نشینی شهری بیشتر مطرح می شود تا روستانشینی، اشتغال روستایی، و واپسماندگی روستایی
-2بیان مساله
ازعوامل موثر در برقراری روابط شهر و روستا عامل اقتصادی می باشد. منابع اقتصادی وثروتی درکشور موجب اختلاف درچشم اندازهای شهری وروستایی شده ودراین رابطه هریک ازروستاها بافت اقتصادی خاص منطقه ای خود را گرفته و نقش و عملکرد خود را از همان شرایط بازیافته است. علاوه برمساله اقتصاد نقش بازار نیز در ایجاد ارتباط بین شهر و روستا حایز اهمیت است.گرچه بازاردرشهرهای بزرگ مانند گذشته بطور مستقیم با روستاها در رابطه نیست لیکن کالاهای مورد نیاز روستاها را تامین میکند.
-3 پیشینه تحقیق
مطالعات مربوط به روابط شهر و روستا در سطح جهان مربوط به قرن اخیر است که توسط دانشمندانی امثال هانس بوبک، کریستالر، انگلیش، بناین، اهلرس، فریدمن، مارسل بازن، ویرث و دیگران انجام شده است. ولی در ایران مطالعه روابط متقابل شهر و روستا سابقه کمتری دارد. برخی از عمده ترین منابع مرتبط با موضوع پژوهش در زیر آمده است.
جدول شماره : 1 برخی از منابع مرتبط با تحلیل روابط شهر و روستا
توضیحات - اثر علمی -
- نتایج نشان داد که دریافت بهره مالکان از زمین های روستایی ، پیش خرید تولیدات روستایی و روابط تجاری نا برابر اهرم های عمده ای هستند که مازاد تولید روستایی را به شهر انتقال می دهند.
- نتایج نشان داد میزان رابطه شهر و روستا در پارهای از متغیرها سبب بروز تغییرات عمیق اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و مکانی- فضایی با جهتگیری همبستگی مثبت در مناطق روستایی شده است.
- نتایج نشان داد که مرودشت با ارائه خدمات به روستاهای حوزه نفوذ ضمن فراهم نمودن شرایط و پویایی روستاها موجب ایجاد تغییرات کالبدی- فضایی در آن ها شده است. از سوی دیگر ساکنین روستاها هم زمینه های پویایی و رشد مرودشت را فراهم نموده اند.
- یافته های تحقیق نشان می دهد که روابط متقابل روستا و شهر، بیشتر در بروز تغییرات غیر ارگانیک در مراکز روستایی استان قزوین موثر بوده اند.
- نتایج این تحقیق که از طریق تجزیه و تحلیل آماری بدست آمده، نشان می دهد که در ارتباط با روابط شهر و روستا، تغییرات عمده ای در شاخص های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نواحی روستایی بوجود آمده است.
- نتایج تحقیق نشان داد که بدلیل بروز تحولات اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و فضایی -کالبدی و شکل گیری کارکردهای جدید در نواحی روستایی اطراف تهران به ضورت خودجوش بوده است، آثار و پیامدهای نامطلوبی هم بر شهر تهران و هم بر نواحی اطراف آن بر جای گذاشته است.
این مقاله ، دادههای جمع آوری شده را بر اساس تحلیل "ارتباطات فضایی" مورد تجزیه و تحلیل قرار میدهد و نتیجه میگیرد که: در این ناحیه مورد مطالعه زندگی روستایی مبتنی بر تولید کشاورزی، قدمت و پویایی لازم را ندارد، در آمد حاصله از صادرات نفت بدلیل موقعیت حاشیهای ناحیه، در آنجا سرمایهگذاری نشده است.
نتایج کلی تحقیقات نشان می دهد که رابطه مرکز- پیرامون با شدت هر چه تمام در محدوده مورد مطالعه در جریان است. روابط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در این ناحیه در یک حلقه وابستگی و رابطه ای نابرابر به نفع شهر و به ضرر مراکز روستایی مشاهده می شود.
-4 مبانی نظری تحقیق عوامل تاثیر گذار بر روابط شهر و روستا در ایران
شهر و روستا بهعنوان یک فضای جغرافیایی، از در هم تنیدگی عناصر کالبدی و فضایی بهوجود آمده اند. با وجود تشابه متعدد در حوزههای شهری و روستایی که با عناصر فضایی چون فعالیتها، انسانها و پدیدههای انسان ساخت همراه می شوند، اما کارکردهای فضایی شهر و روستا از تفاوتهای معناداری برخوردار هستند که حاصل ماهیت مکان و روح حاکم بر فضای آنهاست.
