بخشی از مقاله
چکیده
این مقاله سعی دارد تا در چهارچوب نشانه شناسی کاربردی به نقد و تحلیل روانکاوانه پرچم داعش بپردازد. پرچمی که خود نشانه ای نمادین - به بیان پیرس- است و متنی گویا به بیان سوسور. به این معنی که اگر پرچم این گروه تروریستی به مثابه متنی لحاظ شود که خود از نشانه های زبانی تشکیل شده است، تحلیل آن می تواند خواننده و بیننده را به جنبه هایی از فلسفه و ماهیت هستی شناختی این گروه رهنمون سازد.
بخش تحلیل داده های این نوشته بر این نکته مصر است که رنگ سیاه در زمینه پرچم نماد جنبه های هراسناک وجود و روان ادمی و تناقض و تضاد روان انسانهایی است که در خود به طور همزمان دو هویت را می یابند: هویتی دایمی که دین به انها بخشیده است و هویتی موقت و گذرا که ارمغان مدرنیسم است. در عین حال ، تقابل این رنگ با نوشته های سفید که گویی برای رهنمایی از دل ظلمت سر براورده اند نیز مورد بحث قرار می گیرد. در بخش نهایی نیز با تحلیل نوشته های روی پرچم تفکر فاشیستی که در مورد این گروه با تمسک جستن به دین به خود مشروعیت می بخشد، مورد تحلیل و نقد قرار می گیرد.
-1× مقدمه
-2× مبانی نظری
-1-2× نشانه شناسی
نشانه شناسی علمی است که هدف خود را شناخت و تحلیل نشانه ها و نمادها چه آنها که به صورت زبان گفتاری یا نوشتاری در آمدهاند و چه آنهایی که صورت های غیر زبانی دارند، اعم از نشانه های فیزیولوژیک، بیولوژیک، نظام های معنایی، نظام های ارزشی، نمادهای نمادین، جهان بینی های گوناگون و حتی همه اشکال حرکتی، حالتی، موقعیتی خودآگاه یا ناخودآگاه ،تاکتیکی ، استراتژیک ، فکر شده یا نشده و ... اعلام می کند - فکوهی ، . - 299-1383 به طور کلی هدف و مقصود نشانه شناسی مطالعه نظام های نشانهای مانند زبان ها، رمزها، نمادها، نشانه های علامتی و مواردی از این دست است. نشانه شناسی یکی از بهترین روش های کارآمدی است که با ایجاد معنی و یا به تعبیر رولان بارت با »فرایند معنی دار شدن« سر و کار دارد - استرتیناتی،1388، . - 153
-2 -2× ارتباط زبان شناسی و نشانه شناسی
ارتباط نزدیک و تنگاتنگ زبان شناسی و نشانه شناسی از این روست که مبانی نظری نشانه شناسی ابتدا از نقطه نظر زبانشناسان مطرح شده اند و آنها نیز به نوبه خود فراگیرترین نوع نشانه ها را نشانه های زبانی مطرح نموده اند. در ذیل بخش مروری بر پیشینه مطالعات به تفصیل در این باره سخن خواهیم گفت.
-3 پیشینه پژوهش
هرچند نشانه شناسی عمری به درازای تاریخ دارد و نظریه ای نیست که به یک باره شکل گرفته باشد اما محققان روش شناس ، عموماً سرچشمه این نظریه را در رهیافت های فردینان دوسوسور و چارلز پیرس باز جسته اند . اولی بیشتر از منظری فنی و زبان شناسانه به این نظریه پرتو افکنده است و دومی رویکردی منعطف تر دارد . در واقع هر دو ، میان دانش و نشانه پیوندی تازه برقرار کردهاند و این رویکرد فکری را به قلمرو مطالعات دانشی وارد ساخته اند.
-1 -3 نشانه ازنظر فردینان دوسوسور
فردینان دوسوسور که همواره از او به نام پدر علم زبانشناسی یاد کردهاند، از جمله پیشگامان مطالعات نشانهشناختی، به شمار میآید. سوسور نشانه را موضوعی»فیزیکی«و در عین حال»معنادار«میپندارد. پدیدهای که از ترکیب»دال - Signifier - « و»مدلول - Signified - « شکل میگیرد . اندیشه های سوسور در باب زبان و نشانه زبانی از تقابل هایی Dichotomy - - مانند دال و مدلول ، جانشینی و هم نشینی استوار است .
سوسور سعی کرد زبان شناسی را از قلمرو محدودِ قرن 19 خارج بکند و چندین مسأله را مطرح می کند که هنوز در زبان شناسی اهمیت دارند و آنها عبارتند از : تمایز مطالعه تاریخی و توصیفی ، تمایز زبان و گفتار ، تمایز رابطه جانشینی و همنشینی ، سیستم ، ارزش ها . »بسیاری از دانش پژوهانی که با آن ]نشانه شناسی[ برخورد می کنند ،آن را آشفته و مغشوش می یابند و البته بسیاری دیگر آن را بسیار مهیج می بینند . - «چندلر،:1387ص » . - 21آنچه امروزه ساختارگرایی نامیده می شود حاصل کاربرد روش های زبان شناسی ساختگرا - یعنی زبان شناسی سوسوری - در حوزه های مختلف علوم انسانی از جمله مردم شناسی ، نقد ادبی و غیره است . - «سجودی،1387،ص - 47
»نشانه زبانی نه یک شی را به یک نام ، بلکه یک مفهوم را به یک تصویر صوتی پیوند می دهد . تصویر صوتی ، آوایی مادی نیست که جنبه فیزیکی داشته باشد ، بلکه اثر ذهنی این آواست و حواس ما نمایشی از آن را ارائه می دهد ، نشانه زبانی محسوس است و اگر بر آن شویم آن را »مادی«بنامیم ، تنها به همین معنی و برای تقابل با وجه دیگر تداعی ، یعنی مفهوم است که معمولاً مجردتر می نماید. - «سوسور،:1378ص - 96
سوسور نشانه را ترکیبی از دال و مدلول می دانست:دال را سوسور تصور آوایی می دانست و مدلول را تصور ذهنی در نظر می گرفت.سوسور معتقد است که دال و مدلول جدایی ناپذیرند .سوسور نشانه را الزامی می داند؛ یعنی رابطه دال و مدلول رابطهی لازم و ملزوم است . نشانه ها از نظر سوسور ، منفک و منقطع اند یعنی خارج از فرایند زبانی هستند و سوسور در مبحث نشانه شناسی مرجع را حذف می کند و جایگاهی برای آن در نظر نمی گیرد . سوسور مدعی است که کلید فهم و درک نشانهها را باید با توجه به رابطهی ساختاری آنها با نشانههای دیگر پیدا کرد.
»نشانه شناسی سوسوری« بر آن است که هر رابطه دلالتی یا به عبارت دیگر، رابطه دال و مدلولی در هر نشانه، »قرادادی« است. رویکرد مهم سوسور در نشانهشناسی اش آن است که او نشانه شناسی را علم بررسی نشانههای منفرد نمیداند. نشانه شناسی، دانش بررسی نظام های نشانه ای است که پدیده هایی اجتماعی اند. لذا نشانهشناسی در سنت سوسوری، همیشه دانشی ساختارگرا بوده است . هویت نسبی نشانه ها در برابر یکدیگر، اصل اساسی ساختارگرایی سوسوری است. بدین معنا که یک نشانه آن چیزی است که دیگران نیستند .
-2-3 پیرس و نشانه شناسی
اما اصطلاح نشانه و به تبع آن انواع نشانه از جمله نماد - symbol - ، برای اولینبار توسط چارلز ساندرز پیرس، فیلسوف پراگماتیست آمریکایی و با تقسیم سهگانه نشانه توسط او وارد ادبیات علمی دوران مدرن شد و مورد استفاده در علوم گوناگون قرار گرفت. پیرس» نشانه را چیزی جز منطق در معنای گسترده آن نمی داند . نشانه از خلال انتزاعِ ذهن به معنا می رسد که می تواند همواره بنابر ذهن متفاوت باشد و در آن همیشه با نوعی خودسرانگی روبهرو هستیم - «.فکوهی ،. - 301: 1383 پیرس، برخلاف سوسور نه به خود نشانه، بلکه به فرایند تولید و تفسیر نشانهها یا نشانهپردازیSemiosis توجه دارد و آن را در کانون نظریه نشانهشناختی خود قرار میدهد.
نشانهپردازی مستلزم سه عنصر نشانه، مصداق ، و تعبیر است. فرایند نشانهپردازی نشانهها را با مصادیق پیوند میدهند. در این فرایند، نشانه "چیزی است که به جهتی و بهعنوانی، در نظر کسی، بهجای چیزی مینشیند".در نتیجه، مشاهده میکنیم که نظریه نشانهشناختی پیرس مبتنی بر کنش و روابط سهگانی Trichotomy عناصر است و نمیتوان آن را به رابطه دوگانی موردنظر سوسور تقلیل داد. رشته مطالعاتی که او »نشانه شناسی « نامید»نظریه صوری نشانه ها « بود که با منطق ارتباط نزدیکی داشت. - «چندلر،1387،ص» . - 26برخلاف الگوی سوسوری نشانه ... پیرس الگویی سه وجهی را معرفی کرد:
· بازنمون - نمود - : صورتی که نشانه به خود می گیرد - ولزوماً مادی نیست. -
· تفسیر - تعبیر - : نه تفسیرگر، بلکه معنایی که از نشانه حاصل می شود .
· موضوع - ابژه - : که نشانه به آن ارجاع می دهد . - «سجودی،:1387ص - 27
پیرس "نشانهها" را به سه دسته معروف شمایل - - Icon ، نمایه - Index - و نماد - Symbol - تقسیم کرده است. - آلستون، 1381،ص - 137 این گفتار به مطالعه نماد با رویکرد ارتباطشناختی و بهعنوان یک واسط - Medium - در انتقال پیام میپردازد و از جنبههای فلسفی محض و زبانشناختی صرف در اینباره صرفنظر میکند. آن چه پیرس و نظریه پردازی های نشانه شناسانهی
