بخشی از مقاله
چکیده
اسکان بشر، نقشی تمدنساز در فرایند تاریخی توسعه جوامع داشته است. در این فرایند، شهرها، به مثابه برترین سطح اسکان، کانون ایفای این نقش بوده اند. چشم انداز توسعه جهانی نشان می دهد که این نقش همچنان تداوم دارد و این مهم در گرو برپاکردن و نگاهداشتن شهرهایی است که مولد و پایدار، با محیطی قابلیت زا، مناسب زیست و فعالیت و حفاظت کننده محیط زیست. بیش از یک دهه است که مدیران و کارشناسان مسکن و شهرسازی دریافته اند که در ظرف چند دهه اخیر سکونتگاههای غیر رسمی و بافتهای فرسوده در ایران رو به گسترش هستند و بیش از این نمی توان به این دو معضل بزرگ شهرنشینی بی توجه بود.
حال اینکه، نقش انکار ناپذیر مردم در حل مسائل و مشکلات جامعه شهری، موضوع مشارکت شهروندان را به ضرورت آشکار در برنامه ریزی و مدیریت شهری تبدیل کرده است. مشارکت مردمی سطوح مختلفی دارد و در هر سطح راهبردهای مختص به خود را شامل می شود که تسهیل گری یکی از راه های اعمال مشارکت می باشد. تسهیلگری مفهومی است که در حوزه توسعه در نیمه دوم قرن بیستم و پس از جنگ جهانی دوم شکل گرفته است. به معنای ساده سازی و ایجاد پل ارتباطی میان مردم، نهادهای دولتی و نهادهای غیر دولتی می باشد.
از این رو می توان با پرداختن به نقش تسهیل گری، ارتقای کیفی بافت های ناکارآمد را سهولت و تسریع بخشید. حال اینکه تسهیل گری در ایران به تازگی مدنظر قرار گرفته شده است و نیاز توجه به تسهیل گری و بسترهای آن در بافت های ناکارآمد شهری بسیار زیاد احساس می شود. این پژوهش سعی دارد با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از داده های کتابخانه ای و میدانی به این پرسش پاسخ دهد که الگوی تسهیل گری در ایران به چه صورتی می باشد؟ و همچنین در ادامه به بررسی 3 بستر اصلی تسهیل گری در بافت ناکارآمد زینبیه اصفهان می پردازد و با استفاده از نرم افزار spss میزان اهمیت هر کدام از بسترها و تاثیر آن ها بر ارتقای بافت سنجیده می شود.
-1 مقدمه
اسکان بشر، نقشی تمدن ساز در فرایند تاریخی توسعه جوامع داشته است. در این فرایند، شهرها، به مثابه برترین سطح اسکان ، کانون ایفای این نقش بوده اند. چشم انداز توسعه جهانی نشان می دهد که این نقش همچنان تداوم دارد و این مهم در گرو برپاکردن و نگاهداشتن شهرهایی است مولد و پایدار ، با محیطی قابلیت زا، مناسب زیست و فعالیت و حفاظت کننده محیط زیست شهرها بافت های متفاوتی را در بردارند که از میان آن ها قسمت هایی وجود دارند که در آن ها مسکن و شرایط زندگی در مقیاس آزار دهنده ای نامناسب است. محدوده های مورد نظر ما از تعبیر بافت نابسامان شهری، محدوده تاریخی شهرها، پهنه های نابسامان میانی شهرها که حاصل ساخت و ساز دهه های اخیر هستند، پهنه های شهری با پیشینه روستایی که در اثر گسترش بی رویه شهرها در عرصه کنونی شهر ادغام شده اند و سکونت گاه های غیررسمی که در محدوده شهرها واقعاند، می باشد
حال اینکه، نقش انکارناپذیر مردم در حل مسائل و مشکلات جامعه شهری، موضوع مشارکت شهروندان را به ضرورت آشکار در برنامه ریزی و مدیریت شهری تبدیل کرده است . مشارکت مردم که اکنون به عنوان یکی از ارکان اصلی فعالیت برنامه ریزی و مدیریت شهری شناخته می شود، در سطوح و درجات مختلف امکان پذیر است
مشارکت مردمی سطوح مختلفی دارد و در هر سطح راهبردهای مختص به خود را شامل می شود که تسهیل گری یکی از راه های اعمال مشارکت می باشد. تسهیل گری می تواند اشکال مختلف مشارکت مثل مشاوره، بسیج اجتماعی، مسئولیت پذیری و سهیم شدن مردم در تصمیمات با افزایش تعامل و همکاری را اجرایی کند. تسهیلگری در فرهنگ لغت به معنای ساده سازی یا کمتر کردن مشکلات و حرکت به سمت جلو است. در حقیقت تسهیل گری آسان ساختن و سرعت بخشیدن به فرایند یا اتفاقی است که عموما از راه فعالیت ها و یا ساز وکارهای اجتماعی انجام می شود - محمدی، . - 1 :1392 همچنین با وجود اینکه تسهیل گری آسان است اما در عین حال به دلیل سطوح بالای مشارکت مردمی و مهارت های ارتباطاتی، بسیار پیچیده می باشد
عمده ترین و اصلی ترین وظیفه تسهیل گری، برقراری ارتباط با ساکنین ، معرفی مشوق ها ، تسهیلات و معافیت های موجود و حل مشکلات احتمالی آنها در زمینه های بهبود کیفی محله هاست پس از این رو می توان با شناخت صریح از نقش تسهیل گری، ارتقای کیفی بافت های ناکارآمد شهری را سهولت و تسریع بخشید.
شهر اصفهان هویتی تاریخی دارد و همچین علاوه بر بافت های فرسوده ی حاشیه ای و سکونتگاه های غیررسمی، بافت های درونی شهر که از ارزش بالایی برخوردار است نیز با مشکل فرسودگی مواجه شده اند. محله زینببه دارای بافت های فرسوده ای است که به معضلی برای شهر تبدیل شده است. این فرسودگی روز به روز رو افزایش است و شرایط سکونت را بسیار دشوار می کند. این پیشرفت ممکن است بافت های همجوار را درگیر کرده و این روند برای شهر، بسیار حائز اهمیت است.
همچنین اهمیت این پژوهش از این بابت است که نیاز به بررسی روش ها و الگوی تسهیل گری در ایران برای نوسازی و بهسازی پایدار یافت های ناکارآمد شهری بسیار است و باید به عملکرد تسهیل گری در بافت های ناکارآمد شهری به صورت واضح پرداخته شود. لذا این تحقیق به تحلیل رابطه میان بسترهای تسهیل گری و سطح کیفی محله زینبیه پرداخته و در پی یافتن این واقعیت است که کدامیک از بسترهای تسهیلگری، تأثیر عمیق تری در ورود مردم محله به فرآیند مشارکت در بهسازی و نوسازی شهری خواهد داشت.
-2 پیشینه پژوهش
با توجه به اینکه تسهیلگری شیوه جدیدی از تفکر و انجام امور است که در خارج از کشور و به خصوص کشورهای توسعه یافته مورد استفاده قرار گرفته، اما در کشور ما و سایر کشورهای در حال توسعه هنوز جا نیافتاده است و به تازگی به عنوان روشی جدید در پروژه ها و برنامه ها مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین در ایران بیشتر به صورت ظهور دفاتر تسهیل گری در برخی از محله ها نقش ایفا کرده است. ولی به صورت علمی و دانشگاهی به موضوع نقش تسهیل گری و بسترهای مربوط به آن برای رفع معضلات محله های متفاوت پرداخته نشده است.
در میان پژوهش های خارجی، جانسون - 2012 - 2، به بررسی انگیزه خدمات عمومی و نقش تسهیل گری در برنامه ریزی های شهری و اینکه آیا برنامه ریزان شهری به دیدگاه و اخلاق عمومی اهمیت می دهند یا خیر، پرداخته است. در پژوهش خود نقش تسهیل گران در ارتباط با انگیزه خدمات عمومی و تعیین منافع عمومی را با استفاده از نظرسنجی برنامه ها در ایالات متحده مورد بررسی قرار داده است. تحلیل های رگرسیونی و ضرایب پیرسون، اجزای متفاوتی را بین نقش تسهیل گری در انگیزش خدمات عمومی و نقش تکنیکی در چنین رویکردی را نشان می دهند.
نتیجه ی دیگری که در این پژوهش حاصل شده است نشان می دهد که علاقه شهروندان در تصمیم گیری های منافع عمومی بیش از مقامات منتخب می باشد. این تحقیق بر تفاوت بین برنامه ریزان و مدیران عمومی در خدمات عمومی و تطبیق دادن قوانین میان سازمان ها را اشاره می کند.
آئینی - 1391 - نیز به بررسی تجربه دفتر تسهیل گری نوسازی محله جولان، شهر همدان پرداخته است. محله جولان از محله های فرسوده می باشد. این منطقه در سال های نه چندان دور، اصیلترین شهروندان همدانی را در دل خود جای داده بود؛ اما کم کم، به دلیل فرسودگی و برخی سیاستهای توسعه شهری رقیب، ساکنان اصلی از منطقه خارج شدند و جای خود را اغلب به مهاجران روستاهای اطراف و اقشار آسیب پذیر دادند و به همین دلیل هر روز بر حجم و عمق فرسودگیهای منطقه افزوده شد.
بابامحمدی و شهابی - 1391 - ، به ارائه راه کارهای مدیریت بهینه محله ای در بهسازی بافت فرسوده محله حسن آباد زرگنده پرداخته اند. در پژوهش خود تلاش کردند که براساس الگوی مدیریت محله ای، با مطالعه نمونه محله حسن آباد زرگنده در منطقه سه شهر تهران، ساختار بهینه ای برای بکارگیری مشارکت شهروندان در مدیریت محله و کاهش مسائل و مشکلات ناشی از فرسودگی بافت ارائه شود. بدین منظور با روش پیمایش میدانی و تکمیل پرسشنامه اطلاعات محله جمع آوری شده است. براساس یافته های این تحقیق، علیرغم اینکه زمینه های مشارکت در محله وجود دارد، فقدان سیستم اطلاع رسانی و عدم اعتماد مردم به مدیریت شهری از مهمترین موانع اجرای طر حهای بهبودبخشی بافت فرسوده است.
محمود پورسراجیان - - 1392، به بررسی فرآیند دخالت در بافتهای شهری با رویکرد مشارکت مردمی پرداخته است. در تحقیق خود بر این باور است که فرایند دخالت در بافتهای شهری، فرایندی است با هدف ارتقای کیفیت زندگی مردمی که در آن بافت زندگی میکنند و همچنین بر این موضوع تاکید می کند که باید پذیرفت فرایند مذکور بدون مشارکت ساکنین بافت، به هدف خود نخواهد رسید. وی در پژوهش خود در حیطه مقالات کاربردی و با استراتژی تفسیری- کیفی به مقوله مشارکت، انواع آن و شاخصههای مهم آن و سپس آسیبشناسی فرایندهای موجود در ارتباط با مفهوم مشارکت بهخصوص مشارکت ساکنین محلی پرداخته و با اشاره به مدلهای مختلف فرایند طراحی و تجارب موجود، فرایندی مشارکتی که سعی شده است حداکثر مشارکت ساکنین در آن دیده شود را برای دخالت در بافتهای شهری در مقیاس محله ارائه میکند.
به طور کلی بررسی پیشینه های پژوهش در زمینه تسهیل گری در ساماندهی محله ها نشان می دهد که هر چند پژوهش های پیشین به روند پژوهش حاضر در شاخص سازی بسترهای تسهیلگری و روش شناسی کمک خواهد کرد اما جای خالی شناخت میزان تأثیر هر کدام از بسترهای تسهیلگری مشارکت در فرآیند نوسازی و بهسازی شهری محلات فرسوده در بیشتر موارد وجود دارد.
