بخشی از مقاله
چکیده
بافتهای فرسوده شهری علیرغم اینکه به عنوان شناسنامه و نماد تمدن هر شهر و از ارزشمندترین آثار فرهنگی هر کشور محسوب میشوند لیکن عدم توجه مناسب و نارسایی و چند پارگی در مدیریت آنها سبب شده این بخش از شهرها دچار فرسودگی شده و در آستانه تهدیدهای مختلف قرار گیرند. لذا توجه به بافت های فرسوده و لزوم همسویی و هماهنگی مدیریت های مختلف برای نوسازی و بهسازی بافت های فرسوده امری اجتناب ناپذیر است.
پژوهش حاضر به دنبال بررسی ساختار و تاثیر شرکت احیای بافت فرسوده آران و بیدگل در ارتقای عملکرد مدیریت شهری می باشد. این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از نظر روش تحقیق توصیفی - تحلیلی واز نوع پیمایشی - میدانی - است. جامعه آماری شامل 100 نفر از سرپرستان خانوارهای ساکن در بافت فرسوده شهر آران و بیدگل می باشدکه تعداد 80 نفر بعنوان نمونه آماری محاسبه شد. همچنین برای پرسشنامه کارشناسان نیز تعداد 20 نفر انتخاب شدند.
برای جمع آوری داده های مربوط به مبانی نظری و استخراج عوامل و شاخص های اولیه از منابع کتابخانهای و اینترنتی و جهت گردآوری اطلاعات و داده های مورد نیاز به منظور بررسی فرضیه های تحقیق از پرسشنامه استفاده شده است. به منظور تایید روایی، از روایی صوری و به منظور تایید پایایی - اعتبار - از آزمون آلفای کرونباخ استفاده شده است. در این تحقیق به دو روش توصیفی و استنباطی به تحلیل داده ها پرداخته شده است، در سطح توصیفی با استفاده از مشخصه هایی نظیر فراوانی به تحلیل ویژگی های جامعه پرداخته شده و در سطح استنباطی از فنون آماری شامل آزمون تی تک نمونه و کای اسکوار برای آزمون فرضیهها استفاده شده است.
یافته های پژوهش نشان می دهد این شرکت بر بهبود عملکرد کالبدی تاثیر مطلوب داشته ولی بر بهبود عملکردهای اقتصادی، فرهنگی- اجتماعی و زیست محیطی تاثیر چندانی نداشته است
مقدمه
امروزه یکی از مشکلات فراروی برنامه ریزان و مدیران شهری و ارگان های مرتبط با مدیریت شهری در بسیاری از شهرها، بحث بافت های قدیم و تاریخی و مسئله فرسودگی آن است. این بافت ها واجد کیفیات مشخص کننده نحوه شکل گیری، زمان ساخت از نظر تاریخ، نوع معماری رایج و غالب، مصالح و نحوه اجرا و نوع زندگی و معیشت اجتماعی ساکنان و نهایتاً عملکرد کل مجموعه از نظر ارتباطی است.
همچنین در برخی شهرها جزء آثار با ارزش تاریخی و میراث فرهنگی کشور می باشند، که نماد هویت ملی ومنطقه ای و دربرگیرنده ارزش ها و فرهنگ ملی، و نمایشی از خرد جمعی هستند که در کالبد این شهرها تجسم یافته است از این رو، چنانچه برای رفع مشکلات بافت قدیمی شهرها برنامه ریزی و مدیریت اصولی و صحیحی صورت نگیرد روند فرسودگی و تخریب بافتهای قدیمی تسریع خواهد یافت.
از اصلیترین مشکلات فراروی مدیریت شهری، چندپارگی مدیریت شهری درعرصه سیاستگذاری، تصمیم سازی، برنامهریزی، هدایت و نظارت است. با این وصف در راستای تحقق مدیریت هماهنگ شهری شرکت احیای بافت فرسوده آران و بیدگل با هدف همسو سازی فعالیت های نهاد های مداخله کننده در بافت های فرسوده تشکیل شد. موفقیت مدیریت ساماندهی بافت های فرسوده نیازمند اتخاذ و اجرای استراتژی های اثربخش و بهبود مستمر عملکرد است که از طریق طراحی و تعیین اهداف و استراتژی ها، برنامه ریزی و اجرای استراتژی ها و به تبع آن کنترل و ارزیابی عملکرد محقق می شود. لیکن آنچه در این تحقیق مد نظر می باشد ابتدا بررسی نحوه تاسیس، ساختار و اهداف شرکت احیای بافت فرسوده آران و بیدگل بوده و سپس تاثیر آن را در ارتقای عملکرد مدیریت شهری مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم.
ضرورت انجام تحقیق
موضوع بافت های فرسوده چندین سال است در جهان مورد توجه مدیریت دولتی و نیز متخصصینی چون شهرسازان و معماران قرار گرفته است و به یکی از چالش های جدی کشور های مختلف تبدیل شده و به صورت های متفاوت با آن برخورد می شود. کشور ما نیز از این مسئله مستثتی نبوده و توجه به بافت های فرسوده شهری دیر بازی است که از جمله دغدغه های اساسی دولت محترم جمهوری اسلامی در راستای اهمیت بخشی به پهنه گسترده ای از شهر هاست که بنا به نبود یا کمبود خدمات شهری، امکان بهره برداری روزآمد آنها وجود ندارد. ایران از کشور های تاریخی و بلا خیز است که همواره مهد تمدن و فرهنگ بوده است.
تمدن و تاریخ این کشور در جنبه های مختلفی نمود پیدا کرده است که یکی از بازرترین آنها بافت ها و بناهایی شهری است که بیش از صدها و هزاران سال پیش به عنوان میراثی برای نسل کنونی باقی مانده است [2] بدون تردید بناهای موجود دراین بافت ها که با ساخت و سازهای شهری امروزی از لحاظ ایمنی و کارکردی همخوانی ندارد، مورد اقبال عمومی نبوده و از سوی دیگر بنا به پیچیدگی های موجود در این مناطق از حیث مالکیتی که پس از جابجایی نسل های ساکن در آنها با مشکل وراثت روبرو شده، عملا برخی از این مناطق را به بخش غیر فعال و متروکه شهر تبدیل کرده است.
فرسودگی کالبدی، ناهنجاری های اجتماعی، ناکارآمدی زیرساخت ها و افت شدید اقتصادی از جمله مسایل مبتلا به این مناطق اند. تحقیق پیرامون موضوع بافت های فرسوده و نحوه مدیریت صحیح آن با توجه به تاثیر گزاری آن بر جنبه های مختلف کالبدی، اجتماعی- فرهنگی، اقتصادی و زیست محیطی و ... بسیار حائز اهمیت است.
وضعیت دسترسی های بافت های فرسوده مرکزی شهرها کهعمدتاً بدون طرح قبلی ایجاد شده اند، از ساختاری نامنظم برخوردار و دسترسی های موجود در آنهاغالباً پیاده می باشد، به گونه ای که اکثر معابر آن بن بست یا با عرض کمتر از شش متر بوده و ضریب نفوذپذیری در آنها کم است. وضعیت خدمات و زیرساخت های شهری بافت های فرسوده به لحاظ برخورداری از خدمات، زیرساخت ها و فضاهای باز، سبز و عمودی دچار کمبودهای جدی هستند
از سویی دیگر این بافت ها به دلیل قدمت و در اکثر موارد فرسودگی و فقدان تأسیسات و خدمات اولیه و ضروری برای زندگی شهری امروز، در پاسخ گویی به نیازهای شهروندان خود دچار نارسایی های اساسی می باشند با این وصف لزوم مداخله هدفمند، حفظ هویت بافت مرکزی و تکامل و پویایی آن به منظور حفظ ساختار شهر، ضرورت بررسی موضوع را مطرح می سازد.
مبانی نظری و مفاهیم مورد بحث
اندیشه ساماندهی، بهسازی و باززنده سازی بافت های فرسوده شهری به منظور بهبود شرایط این محدوده ها و بالا بردن سطح کمی و کیفی زندگی مردم و نتیجتا ارتقای عملکرد مدیریت شهری، در فرهنگ برنامهریزی شهری از دیرباز وجود داشته است و در این زمینه تلاش های گوناگونی طی سال های متمادی به انجام رسیده است. بیتردید ویژگیهای فرهنگی - اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و زیست محیطی و همچنین توجه به امکانات، محدودیتها و پتانسیلهای بافت مورد بررسی برای انتخاب روش های مداخله در این بافت ها بسیار حایز اهمیت است. اما بدون شک ایجاد مدیریت هماهنگ و یکپارچه شهری می تواند نقش عمده ای در ارتقای عملکرد مدیریت شهری ایفا کند.
مدیریت شهری
مدیریت شهری عبارت است از یک سازمان گسترده، متشکل از عناصر و اجزای رسمی و غیررسمی موثر و ذیربط در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی و کالبدی حیات شهری که اداره، کنترل و هدایت توسعه همه جانبه و پایدار شهر را عهده دار است
شالوده مدیریت شهری عبارت است از برعهده گرفتن نقشی فعال در توسعه، مدیریت و هماهنگ سازی منابع برای دستیابی به اهداف توسعه شهری. یکی از مهمترین عناصر مدیریت شهری، شهرداری ها هستند. وجود این سازمان از هنگامی ضرورت یافت که برآورده ساختن نیازهای شهرنشینان، ازعهده تک تک آنها خارج گردید و لازم شد سازمانی این نیازها را بطور مشترک برآورده سازد.
ماهیت و مفهوم عملکرد
عملکرد در لغت یعنی حالت یا کیفیت کارکرد. بنابراین، عملکرد سازمانی یک سازه ی کلی است که بر چگونگی انجام عملیات سازمانی اشاره دارد. معروف ترین تعریف عملکرد توسط نیلی1 و همکاران [5] ارائه شده است: »فرایند تبیین کیفیت اثربخشی و کارایی اقدامات گذ شته.« مطابق این تعریف، عملکرد به دو جزء تقسیم می شود:
-1 کارایی که توصیف کننده چگونگی استفاده سازمان از منابع در تولید خدمات یا محصولات است، یعنی رابطه بین ترکیب واقعی و مطلوب دروندادها برای تولید بروندادهای معین.
-2 اثربخشی که توصیف کننده ی درجه نیل به اهداف سازمانی است. این اهدافمعمولاً در قالب مناسبت - درجه انطباق بروندادها با نیازهای مشتریان - ، در دسترس بودن - جنبه هایی نظیر فراوانی، ارائه در میان گروه های اولویت دار، و فاصله فیزیکی - ، و کیفیت - درجه تحقق استانداردهای مورد نیاز - تبیین می شوند
سنجش یا ارزیابی عملکرد
از واژه »ارزیابی عملکرد« تعاریف بسیاری ارائه شده است. به منظور درک صحیح هر پدیده یا موضوع لازم است آن پدیده تعریف تا برداشت و فهم مشترکی حاصل شود. »سنجش عملکرد« یکی از ابزارهایی است که از سویی میزان موفقیت یا شکست سازمان را در زمینه فعالیت ها و اقداماتش نشان داده و از سوی دیگر منجر به هدایت صحیح مدیریت درراستای تحقق اهداف، کارایی و اثربخشی فعالیت های سازمان می شود
سینک - 1991 - سنجش عملکرد را یک وظیفه ی پیچیده، مشکل، چالش برانگیز، و مهم می داند.
سطح عملکرد یک سازمان تابعی است از کارایی و اثربخشی عملیات سازمانی، بنابراین، سنجش عملکرد عبارت است از فرایند تعیین کمیّت کارایی و اثربخشی یک سازمان. بی شک، سنجش عملکرد یک هدف نیست، اما ابزاری است برای مدیریت اثربخش. نتایج سنجش عملکرد نشان می دهد که چه اتفاقی افتاده است، اما چرایی آن را نشان نمی دهد. به منظور استفاده ی مؤثر از یافته های سنجش عملکرد، یک سازمان نیازمند انتقال از »سنجش« به »مدیریت« است.
بافت فرسوده:
فرسودگی بعنوان یکی از مهمترین مسائل مربوط به فضای شهری است که باعث بیسازمانی، عدم تعادل و بیقوارگی آن می شود [9] بافت های فرسوده دارای سه مشخصه اصلی زیر است:
-1 بلوکهایی که بیش از پنجاه درصد ابنیه آن ناپایدار و فرسوده باشد. -2 بلوکهایی که بیش از پنجاه درصد معابر آن کمتر از شش متر باشد. -3 بلوکهایی که بیش از پنجاه درصد ابنیه آن کمتر از دویست متر مربع باشد[10] بافت های فرسوده شهری به سه دسته تقسیم میشوند:
- بافتهای دارای میراث شهری: بافتهایی هستند که در برگیرنده آثار به جای مانده از گذشته و جایگزین ناپذیری هستند که میتوانند در آگاهی جوامع از ارزشهای فرهنگی و گذشته خود کمک کند. حفظ آنها علاوه بر برانگیختن غرور ملی و ایجاد حس هویت، برکیفیت زندگی نیز میافزایند. این آثار که به یکی از سه دوره باستان، دوره تاریخی و یا معاصر تعلق دارد و یا به ثبت آثار ملی رسیدهاند و یا در لیست میراثهای با ارزش سازمان میراث فرهنگی و گردشگری قرار میگیرند.
- بافتهای شهری فاقد میراث شهری: بافتهایی که در محدوده قانونی شهر قرار دارند، دارای حاکمیت رسمی و قانونی هستند اما از نظر برخورداری از ایمنی، استحکام و خدمات شهری دچار کمبود هستند.
- بافتهای حاشیهای - سکونتگاههای غیر رسمی - : بیشتر در حاشیه شهرها قرار دارند و خارج از برنامه رسمی توسعه شکل گرفتهاند. ساکنین این بافتها را گروههای کم درآمد و مهاجران روستایی و تهیدست روستایی تشکیل میدهند. این بافتهای خودرو که با سرعت ساخته شدهاند فاقد ایمنی، استحکام، امنیت اجتماعی، خدمات و زیرساختهای شهری میباشند
معرفی شهر آران و بیدگل
شهرستان آران و بیدگل بین 51 درجه و 29 دقیقه طول جغرافیایی و 34 درجه و 14 دقیقه عرض جغرافیایی واقع است. این شهرستان از شمال به دریاچه نمک و استانهای سمنان و قم و از شرق به شهرستانهای نطنز و اردستان، از جنوب و غرب به شهرستان کاشان محدود است.
مساحت آن 6051 کیلومتر مربع، معادل 5/6 درصد مساحت استان میباشد. ارتفاع متوسط آن از سطح دریا 912 متر است[12] قصبه های "آران" و "بیدگل" دو آبادی بسیار قدیمی در پیرامون تپه های باستانی سیلک بودهاند که در کتب و مآخذ بسیاری، از جمله اعلاق النفیسه - تالیف در اواخر قرن سوم هجری قمری - و تاریخ قم - تالیف در 378ه.ق - از آران و دیوان سید ابو الرضا راوندی - از فقهای معروف امامیه در اوایل قرن ششم ه.ق - و المعجم فی معائیر اشعار العجم شمس قیس رازی از بیدگل ذکری به میان آمده است.
این دو شهر از سال1350 به بعد در روند توسعه شهری به هم رسیده و با وجود تفاوت های فرهنگی و اجتماعی در برخی آداب، رسوم و لهجه به یک ساختار شهری با نام "آران و بیدگل" تبدیل شد. بخش آران در شهریور ماه سال 1375 طبق مصوبات هیئت محترم وزیران از شهرستان کاشان منتزع و در تقسیمات کشوری، به عنوان شهرستان آران و بیدگل شامل شهرهای تاریخی آران و بیدگل، ابوزیدآباد، نوش آباد و سفید شهر به همراه حدود 12 روستای تاریخی دیگر در شمال ترین نقطه استان اصفهان شناخته شد.
در برخی کتب تعداد محلات آران را 17 محله شامل: مسلم آباد، آران دشت، عباس آباد، آب پخش، سر محله، جمال آباد، دهنو، سر کوچه دراز، زیر ده، دربند، جنگلته، چهار سوق، میدان بزرگ، سرکوچه یخجال، بازار، قاضی و سر کنگه و تعداد محلات بیدگل را 11 محله شامل: فخار خانه، دروازه، یزلان، ویرانه، علی اکبر، درب سلمقان، باغ علوی، توی ده و خانقاه. یازده دروازه داشته، هفت دروازه در آران: دروازه کاشان، زیارت، قدمگاه، نوش آباد، احمد آباد، اوقانی، علی جه و شش دروازه در بیدگل: هادیه، سلمقان، سوراخ باره، درب ریگ، دروازه مخلص و دروازه مختص.
این شهر با بافت تو در توی ایرانی خود تا سال 1303 درون حصاری با برج و بارو قرار داشت. اما با رشد جمعیت و نیاز به مسکن چون امکان گسترش شهر در درون حصار فراهم نبود ساخت و ساز به بیرون بارو کشانده شدند و شهر از حصار خود گریخت و تغییر در شیوه ساخت و سازها، رفته رفته بافت کهن شهر را متاثر و دگرگون نمود و شهر از هر سو بزرگ شد
شرکت احیای بافت فرسوده و تاریخی آران و بیدگل
با توجه به ضرورت ایجاد مدیریتی واحد با مشارکت دستگاه های دولتی و محلی برای گام نهادن درمسیر هرچند پر پیچ و خم ولی تاثیر گذار در امر ساماندهی و احیای بافت های فرسوده شهر آران و بیدگل، شرکت احیای بافت فرسوده آران و بیدگل - سهامی خاص - تاسیس و درتاریخ دوم تیر ماه 1387به شماره 1014 به ثبت رسید. شهرداری آران و بیدگل با 47 درصد، شرکت عمران و مسکن سازان منطقه مرکزی با 35 درصد و شرکت توسعه گردشگری استان اصفهان با 18 درصد صاحبان اصلی سهام این شرکت هستند. فعالیت های شرکت از طریق قراردادهای جانبی صورت می پذیرد. عمده ترین هدف این شرکت به عنوان یک نهاد همسو کننده دستگاه های مداخله کننده در بافت های تاریخی و فرسوده آران و بیدگل ضمن کسب درآمد به منظور پرداخت هزینه های خود، فراهم نمودن بستری لازم برای انجام اقدام های مناسب در زمینه ساماندهی و احیای بافت فرسوده این شهر تاریخی بوده است.
ماموریت شرکت
ماموریت شرکت احیای بافت فرسوده وتاریخی آران و بیدگل عبارت ازایفای نقش برنامه ریزی، هدایت و نظارت برای توانمندسازی و نهادینه کردن نقش مردم در ساماندهی بافت های فرسوده و همسویی و هماهنگی سازمانهای مدیریت شهری با استفاده از فرایندی هدفمند و قانونمند است.
