بخشی از مقاله
چکیده
در هر شهري چشم اندازهاي جغرافیایی و نمادهایی که در سطح شهر، فضاهاي جغرافیایی و... به کار می روند از ارزش و اهمیت بالایی برخوردار می باشند. اهمیت و کارکرد نمادهاي جغرافیایی در بخشیدن هویت به فضاهاي جغرافیایی، چشم اندازهاي جغرافیایی و شهرها به گونه اي است می توانند به صورت همزمان ضمن معرفی بخشی از هویت و تاریخ شهر زمینه ساز شناسانده شدن شهر به جهانیان گردند.
با توجه به اهمیت موضوع نمادسازي در فضاهاي جغرافیایی شهرهاي ایران و کارکردهاي ویژه اي که این نمادها در خلق چشم اندازهاي جغرافیایی دارند به نظر می رسد لازم است که نقش آن ها مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد. بر این اساس هرگونه تلاشی براي بررسی نقش نمادها در خلق چشم اندازهاي جغرافیایی در شهرهاي ایران قادر است که درك و بینش ما را نسبت به فضاهاي جغرافیایی شهرهایی که در آن زندگی می کنیم وسعت بخشد و ما را با مشکلاتی که در این زمینه وجود دارد آشنا نماید. مقاله حاضر در پی آن است که با مطالعه موردي تعدادي از فضاهاي جغرافیایی در شهرهاي ایران به این پرسش پاسخ دهد که آیا در شهرهاي ایران فضاها و چشم اندازهاي جغرافیایی و همچنین نمادهایی که در آن ها به کار رفته است در ارایه هویت ایرانی- اسلامی موفق عمل کرده اند یا خیر؟
-1 مقدمه
هر شهر از عناصر مختلفی تشکیل می شود و به سبب کارکردهاي متفاوتی که هر عنصر و یا فضاي جغرافیایی در زندگی اجتماعی، اقتصادي، فرهنگی و... شهروندان دارد چشم اندازهاي متفاوتی را خلف می کند. این چشم اندازهاي جغرافیایی به صورت خاص به سبب ارزش نمادینی که در هویت بخشی به شهر دارند و معرفی آن به سایر مردم دارند حائز اهمیت می باشند. چشم اندازهاي جغرافیایی در بسیاري از محیط هاي جغرافیایی همانگونه که در طول زمان شکل می گیرند حامل بار فرهنگی و تاریخی خاصی می باشند که نشان دهنده گذشته آن محیط، شهر و کسانی که پیش از آن در زندگی می کرده اند و همچنین کسانی که اکنون ساکن آن هستند می باشد.
هر گروه انسانی به فراخور تاریخ و فرهنگ خود و بر اساس ارزش هاي فرهنگی – مذهبی که به آن ها باور دارد و به آنها افتخار می کند سعی می کند نمادهاي مختلفی را براي کاربرد در فضاهاي جغرافیایی و خلق چشم اندازهاي شهري به کار گیرد. بر این اساس به نظر می رسد که مطالعه نقش نمادهاي شهري و چشم اندازهاي جغرافیایی در شهرهاي ایران می تواند به ما در درك فضاهاي جغرافیایی و آنچه که در شهرهاي ایران می گذرد تاثیر گذار باشد.
-2 پرسش هاي تحقیق
مقاله حاضر در پی آن است که با مطالعه موردي تعدادي از فضاهاي جغرافیایی در شهرهاي ایران به این پرسش پاسخ دهد که آیا در شهرهاي ایران فضاها و چشم اندازهاي جغرافیایی و همچنین نمادهایی که در آن ها به کار رفته است در ارایه هویت ایرانی- اسلامی موفق عمل کرده اند یا خیر؟
-3 فرضیه هاي تحقیق
در طول تاریخ فضاهاي جغرافیایی در شهرهاي ایران در ارایه چشم اندازهاي جغرافیایی که داراي شاخصه هاي فرهنگی بومی ایرانی - اسلامی بوده اند خوب عمل کرده اند. اما در چند دهه اخیر نقش عناصر بومی در طراحی فضاهاي شهري، خلق چشم اندازهاي جغرافیاي و نمادسازي در شهرهاي ایران کاهش یافته است و عناصر تقلیدي و وارداتی کاربرد بیشتري در نمادسازي در فضاهاي جغرافیایی شهرهاي ایران یافته اند.
-4 روش تحقیق
با توجه به موضوعی که در این تحقیق براي مطالعه انتخاب شده است تلاش خواهد شد که با استفاده از روش تحقیق تحلیلی – توصیفی به مطالعه نمادسازي و چشم اندازهاي جغرافیایی در شهرهاي ایران پرداخته شود. بر این اساس تلاش شده است که با استفاده از روش مطالعات کتابخانه اي مسئله مورد پژوهش قرار گیرد و در نهایت با استفاده از یافته هایی که در طول فرآیند تحقیق به دست آمده نتایج تحقیق ارایه گردد.
-5 مبانی نظري پژوهش
چشم اندازهاي جغرافیایی همواره تحت تاثیر عملک کرد دو عامل مهم در حال تحول بوده ان؛ عوامل طبیعی و عامل انسانی. این تحولاتی که در چشم اندازهاي جغرافیایی روي می دهد و سبب تغییراتی در محیط می گردد گاه ممکن است مسیر زوال و فروپاشی را بپیماید و گاه نیز ممکن است در مسیر تکامل گام بردارد. در این میان چشم اندازهاي انسان ساخت که تحت تاثیر عمل کرد انسان در محیط جغرافیایی می باشند از اهمیت بسیاري برخورداز هستند.
چرا که زندگی و فعالیت انسان به میزان بسیار زیادي وابسته به محیط هاي جغرافیایی می باشد که حیات اجتماعی در آن شکل می یابد. چشم اندازهاي جغرافیاي انسانی در طول زمان براثر کارکردهایی که انسان براي فضاهاي جغرافیایی تعریف می کند و بر اساس آن دست به تخریب و بنا می زند تکامل می یابند و در این چارچوب هنر معماري به عنوان یکی از اصلی ترین بازیگران نقش آفرینی می کند.
معماري را » موسیقی تجسد یافته«، »آیینه تاریخ«، »دفتر ثبت آثار بشري« و »بیان کننده ایده ها و ارزش ها« تعریف کرده اند - فلامکی، . - 5 :1374 معماري عرصه بروز روحیات، حالات، آرمان ها و اعتقادات انسان ها - امامی، - 142 :1375 و نیز عرصه تلاقی فرهنگ، هنر و فن است - ابوالقاسمی، . - 378 :1379آدمیان پدیدآورندگان بناها، تاسیسات و فضاهاي زیستی اند. از این رو هر اثر معماري، اثر فرهنگی نیز محسوب می شود. به بیانی ساده، معماري تبلور فرهنگ واندیشه انسان و تجلی عینی ارزش ها و باورهاي هر قوم و ملت است. روح هر ملت در ارزش هاي دینی آن نمایان است و ارزش هاي دینی عمیق ترین، گرانقدرترین و لطیف ترین بخش فرهنگ به شمار می آیند.
در چشم اندازها جغرافیایی انسان ساخت که به یاري هنر معماري شکل می گیرد نمادهاي فرهنگی، اجتماعی، تاریخی و حتی سیاسی از اهمیت ویژه اي برخوردار می باشند. نمادها که با تساهل می توان عنوان »نشان « را نیز بر آنها نهاد در هویت بخشی به چشم اندازهاي جغرافیایی و انتقال بار و معناي تاریخی به دفعات و با اشکال گوناگون به ایفاي نقش پرداخته اند. نشان موجب دلالت است. در منطق قدیم، همان گونه که دلالت را به دلالت طبعی و دلالت عقلی و دلالت وضعی تقسیم می کردند ، نشان ها را نیز در سه دسته ذکر شده جاي می دادند.
در نگاه هنرشناسان، نشان مشتمل است بر نشان طبعی، نشان تصویري، نشان وضعی و نشان هاي ترکیبی - شفیع خانی، . - 4 :1372 نشان طبعی همان نشان نمایه اي است که در آن رابطه همجواري بین صورت و مفهوم وجود دارد؛ مانند دود که نشانه سوختگی است و نیز بوي سوختگی. در نشان تصویري، که نشان نسخه اي نیز به آن اطلاق می شود- میان صورت و مفهوم رابطه عینی و جود دارد؛ مانند نقش مهر که دلالت بر وجود مهر دارد. این نشانه ها عموما مصنوعات بشري هستند.
