بخشی از مقاله
چکیده:
مدیریت شایسته بستر و پایه پیشرفت و توسعه هر جامعه و سازمانی تلقی می شود. پیشرفت در حوزه صنعت نیز در گرو انتصاب مدیریت شایسته است. در حوزه مدیریت در صنعت و نقش آن در پیشرفت صنعتی کشور آن چیزی مطرح می شود که برگرفته از شرایط بومی کشور و اعتقادات اسلامی است.
در این تحقیق، کوشیده شده است با بررسی منابع و تحلیل اطلاعات، نقش مدیریت در پیشرفت و توسعه صنعتی مورد تحلیل و ارزیابی قرار گیرد. هدف این پژوهش، تحلیل و ارزیابی نقش مدیریت در پیشرفت و توسعه صنعتی ایران است. براساس نتایج این پژوهش امانت داری و توانایی انجام وظیفه به عنوان دو عامل مهم و اصلی در انتصاب مدیران شایسته مطرح می شود که با دارا بودن این دو عامل مدیر پایه و بستر پیشرفت صنعتی کشور را تشکیل می دهد و نقش مهم و بسیار حیاتی در توسعه صنعتی ایفا می کند.
مقدمه
سبک و شیوههای مدیریت و رهبری جوامع و سازمانها بستگی به ارزشهای حاکم و ساخت فرهنگی جامعه دارد. بنابراین چگونگی و ماهیت جامعه، خود شیوه خاصی از مدیریت را اقتضا میکند. با توجه به ضرورت حاکمیت ارزشهای الهی در کشور اسلامی، لازم است تا مدیریت اسلامی و شایسته نیز در آنها اجرا گردد تا به اهداف، که همان تعالی انسانی و اجتماعی میباشد، دست یابند. در راستای نیل به این هدف نقش مدیریت شایسته با رویکرد اسلامی، اقدام به اجرای این پژوهش شده است که در این مقاله از ماحصل اقدامات میدانی و همچنین انجام بررسی های کتابخانه ای در مطالعات و پژوهش های انجام شده در حوزه مدیریت، به بررسی و تحلیل نقش مدیریت در پیشرفت صنعتی پرداخته شده است.
ادبیات نظری شایستگی در لغت، به معنای داشتن توانایی، اختیار، مهارت، دانش، لیاقت و صلاحیت است. شایستگی ها مجموعه ای از دانش،مهارت ها، ویژگی های شخصیتی، علایق، تجارب و توانمندی ها در یک شغل یا نقش خاص است که موجب می شود فرد در سطحی بالاتر از حد متوسط در انجام وظیفه و ایفای مسئولیت خویش به موفقیت دست یابد. در اصطلاح عام، شایستگی و شایسته سالاری، بیشتر در انتخاب و انتصاب مدیران عالی و میانی سازمان ها به کار می رود. البته این مسئله در مورد کارکنان و مدیران عملیاتی نیز مصداق پیدا می کند
شایسته سالاری همان عدالت اسلامی است و از آن سرچشمه می گیرد؛ زیرا با عدالت است که هر چیزی در جای خود قرار می گیرد. در تعریف عدالت گفته اند: عدالت یعنی حق هر دارنده حقی را به خود او دادن
به عبارت دیگر هر فرد شایسته را در جایگاه و مسئولیت شایسته خودش قرار دادن فرایندهای شایسته سالاری: شایسته سالاری را می توان به عنوان یک فرایند، تلفیقی از زیرفرایندهای شایسته خواهی، شایسته سنجی، شایسته گزینی، شایسته گیری، شایسته گماری، شایسته داری و شایسته پروری ترسیم کرد. به طور مختصر در ذیل به این فرایند و ارتباط میان آن پرداخته می شود
.1 شایسته خواهی: شایسته خواهی به منزله یک ارزش اجتماعی، به صورت فرهنگ جامعه بروز می کند.
.2 شایسته شناسی: امروزه با توسعه نرم افزارها و ایجاد بانک اطلاعاتی، اطلاعات شایستگان بر حسب توانمندی های روحی، ذهنی، عمومی، تخصصی و براساس بررسی های دقیق علمی و آزمون ها و مصاحبه های ساختمند شناخته می شوند .
3. شایسته سنجی: این امر، نیازمند بازخوانی دقیق آموزه های دینی، اخلاقی، فرهنگی و اجتماعی برای تعریف معیارهای سنجش است.
4. شایسته گیری: به معنای جلب توجه و جذب مدیران شایسته است.
5. شایسته گماری: به معنای گماردن شایستگان در جایگاه درست خود است.
6. شایسته پروری : نظام شایسته سالار در نهایت، با رعایت موارد مزبور و فراهم آوردن زمینه های پرورش افراد، آنان را به مراتب بالاتر بینش و آگاهی و توانمندی سوق می دهد.
7. شایسته داری: به حفظ و نگه داری افراد شایسته، شایسته داری می گویند.
عمده ترین معیارهای شایستگی را به شرح زیر بیان می کند:
1. مهارت های مدیریتی و سرپرستی: مدیری شایسته است که فنون برنامه ریزی، سازماندهی و هماهنگی مناسب کار، نیروها و امکانات سازمان، سرپرستی و هدایت امور سازمانی، گروهی و فردی، درک موقعیت و به کارگیری سبک مدیریت مناسب، هدف گذاری دقیق و مشخص فردی و گروهی، پیگیری، بررسی و کنترل مسائل و امور مهم، آگاهی از تشکیلات، قوانین و رویه های اداری و مالی سازمان را داشته باشد.
2. مهارت های تصمیم گیری: تصمیم گیری جوهره مدیریت است. بنابراین، مدیران باید دارای مهارت تصمیم گیری به موقع، قاطع و همراه با دقت، توجه به اهداف و استراتژی ها، دیدگاه ها و وضعیت سازمان و هماهنگی با بخش های دیگر سازمان در تصمیم گیری، به اجرا گذاشتن سریع تصمیمات اتخاذشده و اثربخشی تصمیم های گرفته شده باشد.
3. خلاقیت و نوآوری: خلاقیت برای بقای هر سازمانی ضروری است. به همین دلیل، فردی شایسته است که بتواند با ارائه طرح ها و راه حل های خلاقانه برای حل مسائل و بهبود وضع موجود، با موقعیت های جدید و کارهای دشوار و چالش برانگیز، رویارویی کند.
4. مهارت های رهبری: برقراری ارتباط مناسب با دیگران، ایجاد انگیزش در زیردستان در جهت اهداف سازمان، تأیید، ترغیب و تشویق کار خوب، راهنمایی، حمایت و فراهم آوردن زمینه رشد افراد، نفوذ در دیگران و جلب احترام آنان نسبت به خود، ازجمله مهارت های رهبری است که فرد شایسته باید داشته باشد.
5. مهارت های فنی: توانایی استفاده از دانش خاص و بهره مندی از فنون و منابع مختلف در فعالیت های اجرایی، داشتن مهارت های فنی در مدیریت سطوح پایین، به دلیل ماهیت سرپرستی و مشکل گشایی آن اهمیت بسیاری دارد .
6. مهارت های ادراکی: منظور از مهارت های ادراکی، توانایی درک پیچیدگی های سازمانی، تشخیص عوامل اصلی و درک ارتباط آنها با سایر عوامل درون و برون سازمانی و نقش و جایگاه خود در موقعیت های مختلف است.
7. مهارت های انسانی: مهارت انسانی ، یعنی مهارت ایجاد ارتباط صریح، آزاد، منصفانه و بدون حب و بغض و همراه با اطمینان متقابل نسبت به دیگران، که اساس کار مدیریت است.
8. مهارت های مذاکره: امروزه مذاکره از بحث های ضروری روابط صنعتی است. سخنران و شنونده خوبی بودن، هنر است. از این رو، باید برای درک نظر و موضع دیگران برای انجام مذاکرات سازنده و مؤثر در درون و بیرون سازمان تلاش کرد .
9. مهارت های اطلاعاتی: مدیران و افراد شایسته باید توان گردآوری، انتشار و به کارگیری به موقع اطلاعات صحیح مربوط را در اموری مانند برنامه ریزی، پیش بینی و قضاوت داشته باشند .
10. مهارت رایانه ای: توانایی استفاده از رایانه در انجام امور و وظایف، از الزام های ضروری دنیای جدید است.
شایسته سالاری در استخدام و انتصاب مدیریت واحدهای صنعتی در ایران با رویکرد اسلامی امام علی - ع - میفرماید: »چهار چیز نشانه تیرهبخشی و ادبار دولتهاست: واگذاردن کارهای اصلی و اساسی و پرداختن به امور فرعی، به کار گرفتن افراد پست و کنار زدن صاحبان فضل.
مهم ترین عامل موثر بر بهبود فضای کسب و کار و به تبع آن رشد و پیشرفت جامعه و کشور مدیریت شایسته است که بستر توسعه و رشد کسب و کار و صنعت را فراهم می آورد. مدیریت شایسته براساس آیات قرآن به مدیریتی گفته می شود که دارای دو بال امانت داری و توانایی به شرح زیر است:
امانت داری: سه مولفه اخلاق کاری - وجدان کاری - ، کنترل درونی و ایمان قلبی و عملی به خداوند روحیه امانت داری فرد را تشکیل می دهد. تعهد و مسئولیت پذیری مفهوم امانت داری را در کار تشریح می کنند.
تعهد سازمانی بیانگر نگرش مثبت و احساس و فاداری کارکنان به سازمان است و در مشارکت کارکنان در تصمیمات سازمانی، توجه به افراد سازمان و موفقیت آنان تجلی می یابد.
توانایی: یک مدیر زمانی شایستگی و توانایی انجام وظیفه و اداره یک مجموعه به طور بهینه را دارد که مسلط بر کار باشد و از ریز و درشت فنون کار اطلاع داشته باشد. برای تسلط بر کار مدیر باید تخصص و دانش کاری و قدرت تحلیل ذهنی و فکری بسیار بالایی داشته باشد. علم و دانایی پایه و بستر توانایی یک مدیر برای ادراه موثر را رقم می زند. قدرت علمی، مهارت و تجربه، دانش و اطلاعات کاری ملاک توانایی است.
برای بررسی و ارزیابی روحیه امانت داری یک مدیر راهبردهای زیر موثر است: ایمان قلبی و عملی به ارزش های الهی وجدان کاری کنترل درونی حسن شهرت برای بررسی و ارزیابی توانایی یک مدیر راهبردهای زیر موثر است: ارزیابی دانایی و علم سابقه و تجربه قبلی - حسن سابقه -
امیرمومنان: »بدترین وزیران تو کسانی هستند که پیش از تو وزیر تبهکاران بوده اند، یعنی آنان که شریک گناه پیشینیان بوده اند. از این جهت شایسته نیست چنین افرادی رازدار تو باشند، در حالی که تو می توانی برای خود جانشین خوبی بیابی ولی بار گناهان آنان را به دوش نمی کشند.« - غرر الحکم،ج 376، - 2
مشورت با دیگران : گرفتن اطلاعات صحیح و نظر افراد دانا و مورد اعتماد در انتصاب بسیار مهم است.
در نامه 53 نهج البلاغه امام علی - ع - به مالک میفرماید: »پس در کارهای کارگزارانت دقت کن و آنان را با آزمایش و امتحان به کار گمار و آنان را به میل خود و بدون مشورت به کار نگمار، زیرا پیروی از میل خود، از شاخههای ستم و خیانت است و از میان آنان افرادی را که باتجربهتر و پاکتر و پیشگامتر در اسلامند برگزین زیرا اخلاق ایشان بهتر و خانواده آنها پاکتر و طمعشان کمتر و در سنجش عواقب کارها بیناترند.« موفقیت در آزمایش و امتحان: آزمایش برای منصوب کردن افراد به پست، لازم است. تناسب شغل و شاغل از طریق آزمایش مشخص می شود.
« - بقره، - 124 خداوند، حضرت ابراهیم را مورد آزمایش قرار داد و او همه آزمونها را با موفقیت گذراند.
مدیریت شایسته با رویکرد اسلامی دارای ویژگی های روحی و روانی متعددی است که در زیر به آنها اشاره شده است: ایمان و اعتقاد به ارزش های الهی علاقه به کار
صبور : سعه صدر - صبر در برابر ناملایمات و تحمّل انتقادات -
- انشراح، - 1 : ای پیامبر! آیا به تو سعه صدر عطا نکردیم؟
