بخشی از مقاله
چکیده
کهنالگوی آنیما در نظریهی یونگ، روانشناس سویسی، تجسم تمام گرایشهای روان زنانه در روح مرد است و با توجه به تجارب نژادی زندگی مشترک بین مرد و زن در طول سالیان دراز در ناخودآگاه جنس مذکر نهادینهمیشود. در این پژوهش با مطالعه اشعار حسین منزوی؛ غزلیات وی بر اساس کهن الگوی آنیمای یونگ مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است و همچنین نشان داده شده است که نمود مثبت آنیما به گونهی »معشوق« و » الهامبخش بودن« در اشعار وی از ناخودآگاه به خودآگاه شاعر رسیده اند.در این جستار این نمودها بسیارند و بیان کننده این نکته می باشند که در اشعار منزوی معشوق اساطیری، ناخودآگاه به صورت تصاویر گوناگون تبلور می یابد، اما شماری از آنها که بسامد بیشتری دارند، گزراش شده است.
مقدمه مهم ترین کهنالگوی صورت مثالی روان مرد را می توان آنیما یا روان مادینه او نام برد که برای تأثیرگذاری بر زندگی هر مردی، ظرفیت فراوانی دارد. »کهنالگوی آنیما جزئی از کهنالگوی کلی روان انگاره در نظریه کارل گوستا یونگ روانشناس سویسی است که به معنای تصویر درونی از جنس مخالف در ناخودآگاه می باشد که بیانکنندهی مادینه روان در مرد - آنیما - و نرینه روان - آنیموس - در زن است. - «مگی؛ - 176:1379 این کهنالگو می تواند بیانگر این موضوع باشد »که بخشی از وجود هر مرد همواره زن و بخشی از وجود هر زن، همواره مرد است؛ هر چند آدمیان به آن وقوف و حضور ذهن نداشته باشند. - «یاحقی؛ - 60:1386 آنیما و آنیموس در واقع میتوانند نمودار این پندار کهن نیز باشند که آدمی در ابتدا دوجنسی بوده است. »
در روایات کهن یونانی آمده است که انسانها در ابتدا به هم چسبیده بودند و زئوس آنها را از هم جدا کرد و از این رو هر نیمه در پی نیمهی دیگر خود است و همین میتواند سرچشمه عشق به جنس مخالف باشد. - «همان: . - 60B1 مشابه این روایت را نیز در تلمود میتوان دید: »خداوند آدم را دارای دوچهره آفرید؛ بهطوری که در یک سو مرد و در یک سوی دیگر زن قرار داشت. سپس این آفریده را از وسط دو نیم ساخت. - «شمیسا؛ - 29:1371 کهن الگوی آنیما - روان مادینه - به هیچ روی به زن مشخصی اشاره نمیکند.
یونگ معتقد است »هر مرد در جهان درونی خود تصویر زنی جاودانه را با خود دارد نه جلوه و تصویر این یا آن زن بخصوص را ... از آنجا که این تصویر ذهنی، ناخودآگاه است و همیشه بهطور ناخودآگاه بر محبوب و معشوق پرتو می افکند، یکی از دلایل بسیار نیرومند جاذبه و دلباختگی و انزجار است. - «همان: - 54 آنیما معمولا در دورههای پسین به شکل زنان و گوناگون منعکس میشود و »مردان معمولا کسی را دوست میدارند که خصوصیات روان زنانه را داشته باشند و هر مرد تصویر ازلی زنی را دارد که اساسا در ناخوداگاه اوست و بر زندگی عاطفی و احساسی وی سایه می افکند. - «یاحقی؛ - 60:1386
آنیما می تواند در روان و ناخودآگاه هر فردی بهگونهای متفاوت نمودار شود و به مرحلهی خودآگاهی برسد. نمودهای آنیما نیز در ادبیات ما که می تواند »بهگونهی معشوق یا زیبای آرمانی زنانه، سپاهی ترک، آناهیتا، فرشته و پری ...نمودار شود و نامهای چون بت عیار، یار بینام و نشان، معشوق پنهانی و همره ناشناس بر خود نهد. - «صرفی؛ سال اول: - 67-8 کم نمی باشد و تجسم آن را می توان در برخی از اشعار شاعران جویا شد.
ما در شعر معاصر به ازای هر شاعر میتوانیم نمودهای با نامهای متفاوت دیگری از آنیما بیابیم کتاب داستان یک روح - بررسی آنیما در بوف کور صادق هدایت - ، بررسی آنیما در شعر شاملو، شاسوسا - بررسی آنیما در شعر شاسوسای سهراب سپهری است - و بزرگ بانوی ازلی در مورد اشعار فروغ فرخزاد و چندین مقاله ی دیگر از جمله ی این آثار می باشند.تجلی آنیما در برخی از اشعار منزوی به صورت معشوق اساطیریست که با بر شمردن ویژگی های بکر و فرا زمینی و همچنین با خطابهای گوناگون خود باعث متمایز شدن وی در میان شاعران معاصرگشته است؛ نامهایی چون خوب خاموش، بانوی اساطیری، بانوی غزلها، خاتون نگارین و... ما در این پژوهش برآن بودهایم تا با بازگوی ویژگی های معشوق اساطیری شاعر ،او را از میان معشوقهای زمینی وی برجسته نمایم و پاسخگوی این سؤال باشیم که آیا آنیمای او از طریق اشعارش به مرز خودآگاهی رسیده و منزوی توانسته است تا با زبان شعر آن را به سطح خوداگاهی خویش برساند یا خیر؟
تحلیل بحث
عاشق بودن و عاشقانه زندگی کردن را میتوان یکی از ویژگی های اصلی و آشکار زندگی شاعران دانست »ارکان اصلی این طرز تفکر عاشقانه که عمیق ترین عاطفه ی انسانی را شکل می دهد عشق و عاشق و معشوق هستند که هر شاعری بسته به بینش خود از این مفاهیم و تجربه های که در ارتباط با آنها دارد به توصیف آن می پردازد - «روزبه ؛ - 292:1390 معشوق در ادوار مختلف ادبیات دچار تحولاتی شده است در ابتدا معشوق در ادبیات کلاسیک جلوه و توصیفات زمینی را به خود اختصاص داده بود در این دوره ما با معشوق کلی که توصیف همه شاعران از آن تا حدودی یکسان است رو به رو می باشیم»
