بخشی از مقاله
چکیده
حسین منزوي شاعري است که هنر وي در سرودن غزل و تواناییاش در وزن و دیگر فنون شعر، تحسین بسیاري را برانگیخته است. او علاوه بر نوآوريهاي بسیار در عناصر مختلف غزل، ذوق خود را در انتخاب وزن نیز نشان داده و با بهرهگیري از اوزان کم کاربرد، ثقیل و برخی وزنهاي جدید و همراه کردن کلمات لطیف و عاشقانه و تصاویر خیالانگیز، با وزنهاي سنگین و دیریاب، و وزنهاي کوتاه - اوزان رایج مثنوي - تسلطش بر وزن را به نمایش گذاشته است.
مقدمه
فارسیزبانان، از آغاز تا کنون، توجه خاصی به مضامین عاشقانه در شعر نشان دادهاند و این مضمونها آنچنان پسند خاطرشان افتاده است که به تغزل بسنده نکرده و غزل را وارد میدان طبعآزماییها خود کرده و عاشقانههایشان را در این عرصه به جولان در آوردهاند. با توجه به اینکه اطلاع دقیقی از وزن شعر فارسی در قرون اولیه اسلامی در دست نیست واینکه تا سال ها پس از ظهور رودکی غزل قالب مستقل وپخته اي نبوده است، اظهار نظر درمورد نوآوري وکاربرد وزن هاي جدید در غزل دشوار است.
با خروج شعر از دیوار کاخها و ترویج آن در خانقاهها، و به تدریج، در میان کوچه و بازار، غزل رونق بسیار گرفت و این مقبولیت عام میتواند یکی از دلایل کثرت اوزان روان و زودیاب در غزل باشد. با تغییر احوال و پسند مردم، برخی شاعران نیز در انتخاب وزنها راهی متفاوت از گذشتگان در پیش گرفتند و گاهی فراتر رفته و از معاصرین خود نیز متمایز گشته و به اوزان نامتعارف بسیاري توجه نشان دادهاند. در این میان مولانا گوي سبقت را از دیگران ربوده تا جایی که 48 وزن براي غزلیات او ذکر شده است. - فرزاد، - 141:1349
برخی از این تفاوتها به مذاق اهل هنر، خوش آمده است و علیرغم ایراداتی که به آن وارد بوده، با اقبال بسیاري روبرو شده است. اما آنچه مورد پسند اهل زمانه واقع نشده، مانند بسیاري از وزنهاي ثقیل و کم کاربرد، اوزان نامطبوع نام گرفته است. امروزه بسیاري از شاعران و شعر دوستان از اوزان سنگین و دیریاب و به قولی کدر - کاظمی، - 192 :1394 استقبال کرده و آن را نشانه توانایی شاعر و تسلط وي بر وزن دانستهاند. حسین منزوي یکی از کسانی است که وزنهاي ثقیل بسیاري در آثار وي دیده میشود. این مقاله به اوزان کم کاربرد و جدید در آثار منزوي و بهرهگیري متفاوت او از وزنهاي رایج، میپردازد.
وزنهاي رایج مثنوي در غزل
انتخاب وزنهاي کوتاه، کهعموماً اوزان رایج مثنوي است، و به کار گیري آن در غزل، ازجمله مواردي است که در اشعار منزوي در خور توجه است. از این میان، شاعر به بحر خفیف - فاعلاتن مفاعلن فعلن - توجه بسیاري نشان داده است.
-1 فاعلاتن مفاعلن فعلن - فع لن -
ماه من باش و ماه را بگذار گل من شو گیاه را بگذار
- منزوي، - 271 :1389 و نیز صص: 345، 369، 405، 437، 479
-2 مفعول مفاعلن فعولن
اي زادنم ابتداي عشقت وي مردنم انتهاي عشقت
- همان: - 51
-3 فاعلن فاعلن فاعلن فع
یا کسی جز تو زیبا نبوده است یا مراچشم بینا نبوده است
- همان: - 527 و نیز ص: 448
-4 مفتعلن مفتعلن فاعلن
کاسه خورشید پر از خون کیست گنبد مینایی وارون کیس
- همان: - 155
-5 فاعلاتن فعلاتن فعلن - فع لن -
اي لبت ساغر بیجادة من بوسهات نابترین بادة من
- همان: - 242 و نیز ص: 257
اوزان کم کاربرد
در مجموعه اشعار منزوي به وزنهایی بر میخوریم که از زمان رودکی تا به حال، کم کاربرد بودهاند و شاعران در آثار خود کمتر از این اوزان بهره گرفتهاند، به ویژه در غزل. در بسیاري موارد وي وزنها را کوتاهتر یا طولانیتر از شکل رایج آن به کار برده است. به خاطر نشان دادن تنوع این اوزان آنها را به ترتیب تعداد هجامیآوریم.
ده هجایی
-1 مستفعلن مستفعلن فع
اي گل همه فصلت بهاران باد تقویم عمرت بیزمستان باد
- همان: - 322
-2 فاعلن فاعلن فاعلن فع
باز مستی و بیدار خوابی است باز هم رنگ خونم شرابی است
- همان: - 448
-3 فاعلات فع فاعلات فع
اي نواي من از نواي تو ناي من پر از نغمههاي تو
- همان: - 214
یازده هجایی
-1 مفعول مفاعلن مفاعیلن تا مطرب عشق خسته میخواند ساز دل ما شکسته میخواند
- همان: - 130 و نیز صص: 169، 205، 541 -2 فاعلات فاعلات فاعلن حکمم از زمین رها شدن نبود سرنوشت من خدا شدن نبود - همان: - 384
-3 مفعول فاعلات مفاعیلن اي بسته چشمهاي تو راهم را پر کرده قامت تو نگاهم را
- همان: - 10 دوازده هجایی
- مستفعلن فع لن مستفعلن فع لن
یک بار دیگر عشق یک بار دیگر تو شور مجدّد تو شوق مکرّر تو
