بخشی از مقاله
چکیده
رشد و توسعه شهرها، مادرشهرها و کلانشهرها و نیز گسترش بی رویه مناطق حومه ای در پیرامون شهرهای امروزی و به تبع آن ازدیاد جمعیتهای انسانی و تبدیل شدن شهرهای کوچک و متوسط به شهرهای بزرگ و پرجمعیت، گسترش شبکه های حمل و نقل و شبکه معابر پیچیده وسایل نقلیه در درون شهرها و پیرامون این مکانهای جمعیتی را طلب می کند. معابر، تردد و ترافیک شهری سهم بسزایی در فضاها، دسترسیها و ارتباطات شهری دارند که مشمول همه اقشار و سنین شهر شده و کلیه تحرکات، ارتباطات و دسترسی-های شهروندان در این فضا صورت میگیرد.
ایجاد فضاهای آرام و به دور از نابسامانی اجتماعی بخصوص معابر، افزایش کیفیت محیطی و نیز ایجاد و تثبیت امنیت جسمی، روحی و روانی از طریق توجه به نیاز های اساسی زندگی شهری به عنوان مطلوبیت فضای شهری به حساب میآید. در این راستا هدف پژوهش حاضر تحلیل و اولویت بندی نواحی شهری با توجه به نقش شبکه گذرگاهی در ایجاد امنیت - مطالعه موردی: شهر زابل - میباشد. روش تحقیق توصیفی، تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانهای، اسنادی و میدانی بوده و از مدل VICOR جهت تجزیه و تحلیل بهره گرفته شده است. نتایج تحقیق بیانگر این است که ناحیه 3 شهر زابل با وزن معیار - 0.480 - در رتبه اول، و ناحیه 5 با وزن معیار - 0.160 - در رتبه دوم قرار می گیرد.
-1 مقدمه
همگام با توسعه و گسترش روز افزون شهرها و در کنار آن افزایش جمعیت، مولفههای امنیت در واژهها و حوزههای مختلفی مطرح شده و با توجه به شرایط موجود در شهرها فرصت خودنمایی پیدا میکند. معابر، تردد و ترافیک شهری سهم بسزایی در فضاها، دسترسیها و ارتباطات شهری دارند که مشمول همه اقشار و سنین شهر شده و کلیه تحرکات، ارتباطات و دسترسیهای شهروندان در این فضا صورت میگیرد. ایجاد فضاهای آرام و به دور از نابسامانی اجتماعی بخصوص معابر، افزایش کیفیت محیطی و نیز ایجاد و تثبیت امنیت جسمی، روحی و روانی از طریق توجه به نیاز های اساسی زندگی شهری به عنوان مطلوبیت فضای شهری به حساب میآید. به دلیل اهمیت بحث امنیت، در طراحی و برنامهریزی فضاهای عمومی مانند معابر، ضرورت بکارگیری و سنجش جایگاه شاخصهای امنیت در طراحی شهری باید مورد توجه گروههای مختلف برنامهریزان و طراحان شهری قرار گیرد.
نیاز به امنیت، همواره از بنیادیترین نیازهای انسان در جامعه بشری به شمار میرود. مبحث امنیت از نظر روانشناسی به خصوص در بهداشت روانی و در آسیب شناسی روانی اهمیت بسیار دارد. آرامش، رشد، شکوفایی انسان، بروز همه استعدادها و خلاقیتها و نیل به همه کمالات انسانی در سایه امنیت به دست میآید. امروزه امنیت از شاخصههای کیفی زندگی در شهرها بشمار میآید. از آنجا که فضاهای شهری امروزی، مولفهای برای وقوع نابهنجاریهای شهری و در نتیجه عدم وقوع امنیت در شهر میباشند، بررسی جنبههای کیفی و کمی امنیت، چه از لحاظ کالبدی و چه از لحاظ اجتماعی در داخل هر یک از فضاهای شهری امری ضروری به نظر میرسد.
اهمیت محوری امنیت و ایمنی در هر یک از فضاها و عناصر کالبدی شهری، بخصوص در فضاهایی با طراحی و کاربرد نامناسب، بایستی بررسی شود. این موضوع باید در فرهنگ هر منطقه و محل ریشهیابی شده وبرای آن راهکارهای مناسب ارائه گردد - قرایی و همکاران، 1389، . - 23 حال با توجه به نقش معابر بعنوان سلسله اعصاب شهری و توجه به این نکته که معابر هر شهر، ابزار پویایی و توسعه شهر محسوب میشوند، بحث امنیت در معابر مسئلهای است که باید بیش از پیش به آن پرداخت. انسان پیوسته در این خیال است که به پیش رود، حرکت کند، جنب و جوش داشته باشد و کمتر کسی را خواهید یافت که میل به سکون و یا بیتحرکی داشته باشد. این تحرک، جنبش و در نهایت حرکت، علت وجودی معابر شهری میباشد. پس حرکت، رابطه مستقیمی با امنیت شهرنشینان دارد.
-2 سابقه و ضرورت انجام تحقیق
هر چند مطالعات مربوط به شبکهگذرگاهی و معابر سابقهای به قدمت خود شهر دارد؛ اما مطالعاتی که به شکل امروزی یا جدید در این زمینه انجام گرفته است، تفاوت بسیاری با اقدامات دوران گذشته دارند. شاید اولین مطالعات در زمینه ساماندهی شهری در انگلستان صورت پذیرفت. به عنوان مثال در سال 1285 میلادی قانونی وضع گردید که بر طبق، آن به مالکین زمینها مسئولیتهایی جهت حفظ و نگهداری راهها ارجاع گردید - قاضیحسامی، 1371، - 1، بنابراین میتوان گفت که انگلستان به عنوان اولین کشور، مطالعات و قوانین مربوط به شبکه گذرگاهی و حمل و نقل را به انجام رسانید و در این زمینه بیشترین تجربه را دارا است.
در ایران شاید اولین حرکات در این زمینه از سال 1283 شمسی شروع شد، یعنی زمانی که اولین اتومبیل یا کالسکه بخار به وسیله مظفرالدین شاه قاجار به تهران آورده شد - قریب، 1376، . - 2 ورود این عنصر جدید شهری تغییراتی را در شبکه گذرگاهی ایجاد نمود و خیابانهایی با عرض مناسب جهت عبور و مرور وسایل نقلیه شکل گرفت. هر چند این اقدامات در دوره قاجار شروع شد، اما بسیار محدود بود؛ لیکن در دوره پهلوی اول با سرعتی بیشتر و شکلی اصولیتر به انجام رسید. از جمله این اقدامات اجرای قانون تعریض و توسعه معابر در سال 1312 هجری شمسی بود. - مجتهدزاده،
قرخلو و آسیایی در مقاله، توزیع فضایی و ساماندهی شبکه گذرگاهی منطقه هشت شهر تهران در سال 1384 به اهمیت شبکه معابر شهری پرداختهاند. آنها با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی وضعیت شبکه معابر را بررسی و علل مشکلات و نارساییهای معابر را در سطح محله هشت بررسی میکند؛ و در پایان یک سری راهکارهایی ارائه میدهند. پورجعفر و همکاران در سال 1387، در مقاله ارتقاء امنیت محیطی و کاهش جرائم شهری با تاکید بر رویکرد c.p.t.e.d1 به بررسی امنیت شهروندان و روشهای ارتقاء آن پرداختهاند.
در این تحقیق به نقش کالبدی شهر - برنامهریزی و طراحی شهر - در کاهش و پیشگیری از جرائم در رویکرد cpted اشاره شده است. این امر از این جهت دارای اهمیت است که امروزه در فرآیندهای طراحی فضاهای شهری کمتر به پتانسیل بالقوه مناطق شهر و ساختمانها در کاهش یا جلوگیری از جرائم توجه میشود. نتایج آنها نشان داد که بر این نکته میتوان تاکید کرد که از طریق طراحی شهری از میزان وقوع جرایم شهری کاسته میشود.
شاهعلی و سنایی، در مقاله بررسی شبکه معابر در ارتباط با مورفولوژی شهری در سال 1389 اصول طراحی معابر شهری را مورد توجه قرار داده و در پایان شهرها را با توجه به شبکه معابر دستهبندی میکنند. قرایی و همکاران - 1389 - ، در مقاله بررسی و سنجش حس امنیت در مناطق مختلف شهری نمونه موردی: مناطق 2 و 11 تهران به بررسی فضاهای شهری امروزی و مولفههای وقوع نابهنجاریهای شهری و در نتیجه عدم وقوع امنیت در آنها پرداختهاند. یافتهها نشان میدهد که مردم در انتخاب فضاهای ناامن در کل شهر تفاهم نسبی دارند. اکثریت آنها محلههای پایین شهر، حاشیه ساختمانهای نیمهکاره و کوچههای خلوت و تاریک را، فضاهایی با امنیت کم ارزیابی میکنند.
