مقاله تحلیل پایداری در معماری بومی - سنتی ایران

بخشی از مقاله

چکیده:

امروزه پایداری یکی از بحث های محوری در معماری است. عدم توجه به اقلیم و انرژی های محلی و افزایش بی رویه مصرف سوخت های فسیلی، بحران های زیست محیطی فراوانی در سراسر جهان بوجود آورده است. از این رو یکی از اصلی ترین اهداف پایداری کاهش مصرف منابع غیرقابل تجدید و سوخت های فسیلی است .استفاده بهینه از عوامل اقلیمی در طراحی ساختمان ها یکی از راه های رسیدن به این هدف است. قرن ها پیش در معماری سنتی ایران در نواحی مختلف بسته به اقلیم آن محل، ساختمانهای مختلفی می ساختند به گونه ای که در بهار، تابستان، پاییز و زمستان هوایی خوش داشته باشند. در کشور ما ساختمانها برای استفاده بهینه از انرژی های طبیعی طراحی می شدند. نحوه استقرار ساختمان ها براساس جهت باد و آفتاب و ... سبب می شد بدون استفاده از سوخت های فسیلی گرمایش و سرمایش ساختمان تأمین شود. این در حالی بود که موضوع توسعه پایدار به طور رسمی از سال 1987 میلادی توسط کمیسیون جهانی محیط و توسعه در سراسر جهان مطرح شد. مقاله حاضر تلاشی است برای بررسی پایداری در معماری سنتی ایران. در این تحقیق به عنوان نمونه موردی خانه بروجردی ها در شهر کاشان مورد بررسی قرار گرفته است. روش تحقیق در این پژوهش بر مبنای مطالعات کتابخانه ای، بررسی کتاب ها، مقالات و نوشته ها انجام گرفته است.

مقدمه

پرداختن به معماری پایدار و اسباب شکل گیری چنین رویکردی در طراحی های معماری، لازمه شناخت عمیقتری از اهداف و توصیه های پایداری می باشد. از سویی حل مشکلات محیطی، فرهنگی -اجتماعی و اقتصادی، و پیوستگی شدید این موضوعات، ما را به سوی معماری بومی و رویکرد پایداری در مقایسه و سنجش با یکدیگر قرار می دهد تا آموزه های آن برای طراحی معماری امروز، استخراج گردد. پدیده معماری بومی به عنوان مقوله ای در زیبایی شناسی و عرفان، در خلوص اندیشه و احترام به طبیعت، موضوعی بسیار با اهمیت می باشد. معماری بومی با آنکه در طول تاریخ، دستخوش پدیده های دگرگون کننده بوده است ولی توانسته هویت ویژه خود را حفظ کند و نمایانگر آداب و رسوم، روحیه و احساسات، اندیشه و عقیده، ذوق و سلیقه و هنر آنان باشد. - احمدی، - 98 :1382 در برخورد با مجموعه ها و واحدهای معماری، تأثیرات محیط طبیعی و فرهنگی به بارزترین شکل خود توأماً، بی آنکه بتوانیم یکی را از دیگری تمیز دهیم، متجلی می شوند. به نظر می رسد که این مجموعه ها، مصداقهای خوبی برای رویکرد پایداری در زمان و مکان خودشان می باشند. به این ترتیب در این مقاله، ابتدا به موانع موجود بر سر راه ایجاد پایداری در معماری پرداخته شده است و سپس چاره جویی ها، استخراج گردیده است. تغییر نگرش به معماری پایدار به عنوان یک فر آیند تکرار پذیر و توجه به زمینه های فرهنگی - اجتماعی، محیطی و اقتصادیِ بستر طراحی و سرانجام پرداختن به معماری بومی و قابلیت های آن در ایجاد پایداری مورد توجه قرار گرفته اند . در این میان معماری بومی ایران به عنوان الگویی مناسب در راستای رویکرد پایداری، مورد بررسی قرار گرفته و جنبه های پایداری آن استخراج گردیده است. آنچه فرهنگ معماری گذشته به صورت یک سنت در خود داشته است امروزه تنها به صورت پیکری بی جان پیش روی ماست؛ وطبیعتاً جوامع امروز، در پی کشف و استفاده از ارزش های گذشته، ناگزیر به جستجو و کنکاش در شناخت ارزشهای ناآشنا و فراموش شده در خود است. - ارمغان، - 21 :1387

مفهوم معماری پایداری

ویلیام موریس و ریچارد لتابی از پیشگا مان نهضت معماری پایدار محسوب می شوند . راسکین ، بر می گردد . جان راسکین 91 معماری پایدار به قرن در کتاب " هفت مشعل معماری " خود می گوید که برای دستیابی به رشد و پیشرفت می توان نظم هارمونیک موجود در طبیعت ر ا الگو قرار داد . موریس بازگشت به فضای سبز حومه شهر و خودکفایی و احیای صنایع محلی را توصیه می کرد .هدف از طراحی ساختمان های پایدار کاهش آسیب : که شامل قوانین زیر می باشد ، آن بر روی محیط از نظر انرژی و بهره برداری از منابع طبیعی است کاهش مصرف منابع غیر قابل تجدید

توسعه محیط طبیعی
-حذف یا کاهش مصرف مواد سمی و یا آسیب رسان بر طبیعت در صنعت ساختمان معماری پایدار به معنی ارائه راه حل هائی در زمینه های کالبدی و محیطی و اقلیمی، اجتماعی و فرهنگی که بتواند از بروز مسائلی همچون نابودی منابع طبیعی، تخریب اکوسیستم ها، آلودگی محیط زیست، افزایش بی رویه جمعیت، رواج بی عدالتی و پایین آمدن کیفیت زندگی و کاهش تعامل بین انسانها جلوگیری نماید. همانگونه که تادائو آندو می گوید:"من ساختمانهایی می سازم که در طبیعت قابل تحمل باشد."به عبارتی معماری پایدار وظیفه احداث ساختمان هایی را دارد که در طبیعت قابل تحمل باشد، علاوه برآنکه نگهدار هویت و تطبیق عینیت با تصاویر ذهنی در طی لایه های تاریخی، امروز و آینده باشد. - بمانیان، :1389 - 59
اصول معماری پایدار

اصولی که باید رعایت شود تا یک ساختمان در زمره بناهای پایدار طبقه بندی شود به شرح زیر است : اصل اول :حفظ انرژی اصل دوم :هماهنگی با اقلیم

اصل سوم :کاهش استفاده از منابع جدید اصل چهارم :برآوردن نیازهای ساکنان اصل پنجم :هماهنگی با سایت اصل ششم :کل گرایی

مفاهیم پایداری

آنچه در بیان مفهوم پایداری به عنوان اصل مطرح می شود ، توجه به ساخت محیط مصنوع با در نظر گرفتن حفظ منابع طبیعی و استمرار آن برای آیندگان دارد. در ادامه مباحث بحث برانگیز توسعه پایدار و به دنبال آن معماری پایدار، بحث کلی ارتباط بین محیط طبیعی و ساختمان واقع شده در آن مطرح می شود. حال می توان این ارتباط را به وسیله ایده های مختلف معماری پایدار مشاهده کرد. از دیدگاهی دیگر می توان گفت توسعه پایدار زمانی تحقق می یابد که مؤلف ههای اقتصاد، محیط و اجتماع در تعامل با یکدیگر باشند. - زندیه، - 15 :1389

معماری پایدار

درمباحث معماری پایدار که زیر شاخه ای از توسعه پایدار است هدف، یافتن راه حلهای معمارانه برای تأمین شرایط زیستی مناسب با به کارگیری روشهای طراحی اقلیمی و بهره گیری از مصالح بوم آورد است تا از اثرات منفی معماری موجود بر محیط زیست کاسته شود. ، منظور از معماری پایدار طراحی ساختمانهای است که از نظر انرژی و بهره برداری از منابع طبیعی کمترین آسیب را بر محیط زیست تحمیل کند. ساختمانی که کمترین ناسازگاری و مغایرت را با محیط طبیعی پیرامون خود و در پهنه وسیع تر با منطقه و جهان دارد. زندیه، پروردی نژاد، خلق محیط انسان ساخت و مدیریت متعهدانه آن بر مبنای اصول بوم سازگاری و بازدهی منابع. این اصول عبارتند از: به حداقل رساندن صرف منابع تجدید ناپذیر، ارتقا و بهبود شرایط محیط طبیعی و حداقل آسیبهای بوم شناختی بر محیط. تبیین رابطه متعادل تر و همزیستانه اثر معماری با محیط که بر کنش مندی خودآ گاه اثر معماری نسبت به شرایط محیطی پی ریزی شده است. بناهای پایدار ، بناهایی تلقی می شوند که کمترین تأثیرات مخرب را بر محیطهای “OECD”بر اساس طرح ساخته شده - مصنوع - و طبیعی مجاور و بلافصل خود و نیز ناحیه اطرافشان و همچنین زمینه کلی خود داشته باشند. ساختمانهای پایدار به تمام چرخه حیات ساختمان ، محیط با کیفیت، کارکرد مطلوب و آینده توجه میکند طراحی پایدار به مفهوم درونی و اساسی از مکان منتج خواهد شد. فرآیندی که به احیا شدن بیش از تحلیل بردن می انجامد و در واقع علم و هنر معماری برقراری ارتباطی مناسب بین محیط انسانی و جهان طبیعت طراحی پایدار و همگن ، طراحی ای تلقی می شود که در آن هر جزیی به عنوان بخشی از کل بزرگ تر به 5 - خوبی مورد توجه قرار گیرد معماری پایدار در بر دارنده آمیزه ای از ارزشهای زیباشناختی ، محیطی، اجتماعی، سیاسی و اخلاقی است. بر این اساس اصول معماری پایدار را چنین بیان کرده اند. : برخی اصول معماری پایدار از دیدگاه های مختلف. - زندیه، - 17 :1389

معماری سنتی ایران فنون اقلیمی بکار رفته در خانه های سنتی

فنون اقلیمی به کار رفته در خانه های ایران خانه فصل های چهار تطبیق شیوه زندگی با شرایط اقلیمی فصول مختلف را میتوان در خانههای درونگرای مناطق گرم و خشک ایران به خوبی مشاهده کرد. اتاقهای اطراف حیاط این خانهها با توجه به فصول مورد استفاده قرار میگیرند. بدین ترتیب که ضلع شمالی و آفتاب گیر حیاط پناه که گرمتر بوده در زمستان مورد استفاده قرار می گرفته و به زمستان نشین معروف بوده است. درست عکس این عمل در ضلع جنوب حیاط و پشت به آفتاب نسار اتفاق میافتاده و به تابستان. نشین معروف بوده است در تابستان نشین فضاهای زیر بادگیر و اتاق شاه نشین وجود داشته است و دارای ارتفاع بیشتر و حجم سبکتری نسبت به زمستان نشین بوده است و دلیل این امر چیزی جز استفاده از باد، تهویه و گردش بهتر هوا در آن و خنکسازی این فضا در تابستان نبوده است. زمستان نشین شامل سهدری، پنج دری و شکم دریده که روی محور اصلی قرار، میگرفتهاند و دو فضای ارتباطی که میتوانند راهرو یا تختگاه باشند و گوشوارههایی که از سه دری، اتاق ارسی یا تهرانی و اتاق دو دری تشکیل شده اند و گوشههای این بخش را تشکیل میدهند. فضای اصلی زمستان نشین روی محور اصلی قرار گرفته و برای و رود بیشتر نور خورشید اغلب پنجرههای آن را از ارسیهای بزرگ میساختهاند. داخل فضاهای مرکزی با توجه به بسته فضا، بودن پیچیده تزیینات چون مقرنس آیینه کاریهای بسیار پیچیده دیده میشود. - پور احمدی، - 60 :1392
عناصر و خانه فضاهای اقلیمی ایران

حیاط در فرهنگ دهخدا به معنی محوطه و هر جای دیوار بست و سرای و خانه آمده است. واژه های دیگری مثل صحن، میانسرا، صحن سرای نیز به همین معنی هستند. از حیاط در خانه شکل های ایرانی به مختلف استفاده شده است که از عبارتند از: تملک. به عنوان نشانه حریم؛ خانه. وحدت دهنده چند عنصر؛ فضا. ارتباط دهنده چند خانه در؛ نشاط. برای ایجاد محیطی سرسبز و با؛ به عنوان یک هواکش مصنوعی برای گذر جریان بادهای مناسب؛ عنصری مهم در جهت