بخشی از مقاله
چکیده
اراک با جمعیتی برابر با 182،526 نفر قطب جمعیتی استان مرکزی و چهاردهمین شهر پرجمعیت ایران به حساب می آی د.این شهر به واسطه وجود صنایع مادر، تولید 80 درصد تجهی زات انرژی کشور، وجود بزرگترین کارخانه تولید کننده آلومینیوم کشور و وجود بزرگترین معدن سدیم سولفات کشور لقب پایتخت صنعتی ای ران را به خود اختصاص داده است و به همین دلیل یکی از آلوده ترین شهرهای ایران است.شهرستان اراک پتانسیلهای زیادی برای توسعهی گردشگری داراست،به همین دلیل در این پژوهش به کمک مدل سوات به بررسی نقاط قوت و ضعف و تهدیدها و ضعفهای این شهرستان در زمینهی گردشگری انجام شد و به ارائهی استراتژیهای مناسب پرداخته شد.
بر اساس نظرات سه گروه مورد مطالعه مهمترین نقطهی قوت برای بررسی راهکارهای توسعهی توریسم شهرستان اراک،مستعدبودن منطقه برای برنامهریزی توریسم در جهت استفاده از منابع طبیعی و معرفی آن بعنوان قطب مهم توریسم استان مرکزی با وزن 0,284 میباشد و نقطهی ضعف عمده هم نامناسب بودن زیر ساختهای محیطی و کالبدی - همانند جاده ها و فاضلاب - در امتداد بعضی مناطق زیبای منطقه با وزن 0,264 میباشد . مهمترین فرصت پیشرو برای بررسی راهکارهای توسعهی توریسم شهرستان اراک ،وجود چشمه و غارهای مختلف در سطح شهرستان به خصوص مناطق کوهستانی با وزن 0,364 میباشد و تهدید عمده هم عدم ارائه الگو و برنامهریزی مناسب برای شناسائی نواحی مستعد در زمینه توریسم با وزن 0,252 میباشد.
.1 مقدمه
سیر و سیاحت در سرزمین های مختلف همواره جزیی از نی از های زندگی انسان و یکی از روش های پر رونق گذران سالم اوقات فراغت به شمار می رود امروزه صنعت جهانگردی و گردشگری در اقتصاد کشور های جهان دارای جایگاه بسیار با اهمیتی است به طوری که در 83 درصد کشور های جهان ،صنعت گردشگری در شمار پنج منبع اول در آمد قرار دارد.
امروزه گردشگری را به عنوان یکی از مهمترین صنایع توسعه پایدار در هر جامعه ای باید دانست، که از تحرک بالایی در تغییرات اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، شهری و محیطی برخوردار است، گردشگری شهری در واقع بخشی از این صنعت توسعه مند و پایدار جهانگردی است که موضوع نسبتا" جدیدی است، و سابقه طرح آن در محافل علمی به کمتر از دو دهه اخیر می رسد.
گردشگری شهری، یکی از مهمترین و پیچیده ترین فعالیت های فضایی و مکانی انسان در جامعه شهری است، به نظر صاحبنظران، جهانگردی شهری یک فرصت بزرگ فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی برای کلان شهرها و مادر شهرهای جهانی به وجود می آورد، که این فرصت نقش بسیار موثری در ارتقاء کیفیت زندگی شهروندان در ابعاد مختلف می تواند ایفاء کند.
در واقع این صنعت در جامعه شهری به عنوان فعالیت چهارم زندگی شهرنشینی، بر اساس اختصاص دادن فضاهای خاص برای گذران اوقات فراغت و نیازهای مختلف تفریحی، میراثی، تاریخی و... امروزه نقش بسیار مهمی در ساختارهای فضایی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی به شکل مثبت و منفی از طریق رفت و آمد گردشگران داخلی و خارجی به خود اختصاص داده است. برای تحقق گردشگری شهری در شهرها می بایست گردشگاه و مجموعه های گردشگر درون شهری و برون شهری و حومه ای به تناسب بوجود آید و تسهیلات گردشگری نیز در یک شهر به تناسب طیف گردشگران فراهم شود..
اراک یکی از کلان شهرهای ایران و از بزرگترین شهرهای غرب و مرکز ایران و مرکز استان مرکزی و شهرستان اراک است. اراک با جمعیتی برابر با 182،526 نفر قطب جمعیتی استان مرکزی و چهاردهمین شهر پرجمعیت ایران به حساب می آید. اراک نسبت به بسیاری از شهرهای ایران، شهر جوانی محسوب میشود. این شهر در دوران قاجار بنیان گذاشته شده و حدود دو قرن قدمت دارد.
اراک یکی از شهرهای صنعتی ایران است که از لحاظ گوناگونی محصولات صنعتی، نخستین، از لحاظ وجود صنایع مادر، دومین و به طور کلی چهارمین قطب صنعتی کشور محسوب میشود. این شهر به واسطه وجود صنایع مادر، تولید 80درصد تجهیزات انرژی کشور، وجود بزرگترین کارخانه تولید کننده آلومینیوم کشور و وجود بزرگترین معدن سدیم سولفات کشور لقب پایتخت صنعتی ایران را به خود اختصاص داده است و به همین دلیل یکی از آلوده ترین شهرهای ایران است.
امروزه صنعت گردشگری به عنوان صنعتی پویا و دارای ویژگی های بارز و منحصر به فرد ،بخش مهمی از فعالیت های اقتصادی و تولیدی کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه را به خود اختصاص داده است
در سال 1997 در آمد ارزی حاصل از 612 میلیون گردشگر ورودی بین المللی بالغ بر 443 میلیارد دلار برای امریکا بود. سازمان جهانی جهانگردی تا سال 2020 حدود 1,6 میلیاردگردشگر ورودی بین المللی را پیش بینی کرده است که در آمد حاصل از آن به 2 تریلیون دلار خواهد رسید.
تعداد گردشگران داخلی حدود ده برابر گردشگری بین المللی در سراسر جهان تخمین زده می شود. همه گردشگران نیازمند تسهیلات و خدمات و صرف هزینه در منطقه مقصد هستند بنابراین باید برای آنان برنامه ریزی شود. در گردشگری روندهای موثر زیادی وجود دارد که مقامات محلی باید از آنها مطلع باشند. یک روند کلی این است که بیشتر گردشگران مایل به شرکت در فعالیت ها ی تفریحی ورزش و ماجراجویی شناخت تاریخ و فرهنگ و محیط زیست مناطق مورد اقامت خود هستند بنابراین باید برای آنان برنامه ریزی شود.
کشور ها ،جوامع و منطقه ها به صورت فزاینده ای به این حقیقت پی برده اند که برای حفظ وضع اقتصادی خود باید ابتکار عمل به خرج دهند و درصدد یافتن راه های تازه ای برآیند. اگر چه در منطقه های مختلف ،شرایط متفاوت است ولی همواره صنعت جهانگردی عاملی برای پیشرفت وضع اقتصادی بوده است. هم چنین این صنعت می تواند موجب تغییرات اقتصادی و اجتماعی شود و از آنجا که این صنعت به ارایه خدمات متکی است می تواند موجب اشتغال و درآمد شود. از سوی دیگر،کشورها،ایالت ها و مکان هایی که شاهد رفت و آمد زیاد مسافر جهانگردی هستند،می توانند هزینه های غیر مستقیم و نا ملموس این پدیده را حس کنند
.2بیان مسئله :
اصولا سرمایه فرهنگی تمامی داشتههای آدمی است که در قالب نوع نگرش،باورداشت،عقاید و ... در زندگی پدید میآید و فصل متمایزکنندهی هر جامعه با جامعه دیگر را شکل میدهد.
آثار باستانی و کهن هر کشوری معرف فرهنگ خاص همان کشور و دارای ارزشهای درخور توجه همان سرزمین و ویژگی ها ی مردم همان مرز و بوم است . این آثار دارای ارزشهای معنو ی بسیار زیاد برای آن قوم به طور اخص و جاذبه هایی برای دیگران به طور اعم که در نتیجه باعث جلب و جذب دیگران جهت بازدی د و شناخت آن جاذبه ها و آثار می گردد . علاوه بر آثار باستانی و کهن، روحیات ملل، موسیقی خاص هر منطقه و دیگر فولکلورهای موجود در هر جامعه ای را هم داریم که گردشگران زیادی را جذب می کند .
جالب این است که بسیاری از گردشگران از این فولکلورها تاثیر گرفته و علاقمند به آنها می شوند. البته جای این نکته هم وجود دارد که بعضی از فولکلورها نیز می توانند تاثیری منفی بر ورود گردشگران و روحیات آنها بگذارند.
فولکلور جزئی از مجموعه اعمال و رفتار جوامع است،آنچه که گردشگری و صنعت گردشگری را جاذب و جالب میکند همین اجزاء فرهنگی و تمایزات آنها هستند،وقتی میگوییم فرهنگ موجب تمایز جوامع از یکدیگر میشود این عامل تمایز و تفاوت انگیزهای در مردم سفردوست ایجاد میکند که تحرک و جابجایی را میپذیرند و راهی دیگر سرزمینها میشوند تا تمایزات را از نزدیک مشاهده کنند و هویتهای فرهنگی را بشناسند.
با توجه به اهمیت موضوع فرهنگ عامه و روحیات خاص قومی و قبیله ای به بررسی آثار فرهنگ عامه بر گردشگران می پردازیم .
.2 موقعیت و ویژگیهای جغرافیایی شهرستان اراک
اراک مرکز و مهمترین شهرستان استان مرکزی است که از شمال به شهرستان ساوه، از باختر به شهرستانهای همدان و ملایر، از خاور به محلات، از شمال خاوری به شهرستان های تفرش، آشتیان و قم و از جنوب به شهرستان های خمین و سربند محدود میشود. دشت فراهان در بخش قابل توجهی از تاریخ زندیه مرکز سپاهیان و چریک های طرفدار زندیه بوده و به همین علت آنچه که بعدها در زمان تاسیس حکومت نوبنیاد قاجاری اهمیت می یابد تامین امنیت این منطقه بوده است لذا در سال 1189 هجری شمسی برحسب تقاضای سپهدار و موافقت فتحعلیشاه تصمیم بر ایجاد یک شهر در محل فعلی شهر اراک گرفته شد و پایه های تشکیل شهرستان اراک شکل گرفت.
کشاورزی یکی از رشتههای مهم اقتصادی شهرستان اراک است که به علت داشتن خاک خوب، آب کافی و دشت های وسیع از رونق زیادی برخوردار بوده و بسیاری از فرآورده های آن از قبیل گندم، جو، تره بار، انگور، بادام و سیب جنبه صادرات دارند. شهرستان اراک در دهه های گذشته برای جلوگیری از مهاجرت های بی رویه به تهران، تبدیل به یک قطب صنعتی قوی و جاذب نیروی کار شد، به طوری که اکنون یکی از مراکز مهم صنعتی کشور محسوب میشود. آتشکده برزو، عمارت و منزل حسنپور و کاروان سرای شاه عباسی اراک مهمترین و معروفترین مکانهای دیدنی این منطقه را تشکیل میدهند
مرکز شهرستان اراک از نظر جغرافیایی بین 49 درجه و 38 دقیقه تا 49 درجه و 46 دقیقه درازای خاوری و 34 درجه و 4 دقیقه تا 34 درجه و 7 دقیقه ی پهنای شمالی و ارتفاع 1750 متری از سطح دریا واقع است. شهرستان اراک از سه بخش وفس، خنداب و مرکزی تشکیل شده است. رودخانه های قرهچای،قرهکهریز و رود شهراب از مهم ترین رودهای این شهرستان محسوب می شوند
.3جاذبه ها
➢ منابع و تفرجگاه های آبی
· دریاچه میغان
دریاچه میغان آخرین حلقه اکولوژیک حوزه آبریز دشت اراک است که آبهای سطحی مسیل های فصلی را جذب می کند. گیاهان دشتی اطراف دریاچه میغان از گونه خشکی پسند و شور پسند هستند . مساحت دریاچه میغان با توجه به آب های ورودی آن از حدود 100 تا 110 کیلومتر مربع متغیر است .
این محدوده از نظر اقلیمی زمستان های معتدل دارد و به جهت همین ویژگی , توقفگاه گروه های بزرگی از پرندگان مهاجراست که از نواحی سردسیر شمال به سرزمین های گرمسیر جنوب کوچ می کنند. این دریاچه درروزگاران گذشته به نام نمکزار فراهان مشهور بوده است.
محیط دریاچه میغان از 16 تا 24 کیلومتر متغیر است و جزیره کوچکی در وسط آن قرار گرفته است که آثار و خرابه های ساختمانی در آن وجود دارد. آب دریاچه به قدری شور است که در هر لیتر آن در تابستان 50 گرم, در بهار 38 گرم و در زمستان 28 گرم نمک وجود دارد. این دریاچه زیستگاه گروه های بزرگ پرندگان است و آب و هوای آن در فصل پاییز بسیار مناسب است.
➢ غارهای مهم اراک عبارتند از :
· غارشاه زند
این غار در 35 کیلومتری جنوب غربی اراک در نزدیکی روستای خسبیجان و در قله کوه معروف شاهزند و در ارتفاع 2890 متری واقع شده است. این غار با دهلیز باریک 18 متری به عرض متوسط 6 متر, از دیرباز محل زیارت زرتشتیان ساکن در نواحی مختلف ایران و مورد احترام و تقدیس آنان بوده و هر ساله حتی زوار زرتشتی هندوستان نیز به دیدار آن می آیند. روی دیواره های غار اسامی ایرانی و زرتشتی , مانند پولاد تیرانداز و سیاوش شهریار حک شده است .
· غار سوله خونزا
این غار در کوه های شمس آباد واقع شده و نزدیکترین راه آن از جاده شوسه اراک - شازند در تقاطع راه روستای قدمگاه است . در طرف راست دیواره ی سنگی کوه , دهانه اولیه غار نمایان است و دهانه دوم در ارتفاعات بالاتر قرار دارد. نام سوله خونزا یا سوله خونزاب به معنی "سوراخ خانه چشمه دار" است. طول این غار 27 متر و عرض آن 1/5 متر است . در قسمت های بالاتر این غار , غار دیگری است که چشمه های آب گوارا دارد. این غار در کوههای شمس آباد کنار روستای شمس آباد - معدن آهن - قرار دارد. نام این غار سوله خونزا از سه کلمه ترکیب شده است سوله بمعنی سوراخ , خون بمعنی خانه و زا در اصل زاب بمعنی چشمه و آبراهه میباشد که کلمه سوله خونزا در اصل سوله خنزا بوده که بمعنی سوراخ و خانه چشمه دار میباشد.
· غار سفید خانی
این غار در 18 کیلومتری جنوب شهر اراک و در دل رشته کوه سفید خانی قرار گرفته است. برای رسیدن به این غار باید از روستای خانه میران به مدت سه ساعت در دامنه های مرتفع کوه پیاده روی کرد. در بالای دهانه غار یک دودکش به ارتفاع 8 متر, عرض 2/5 متر و طول 3 متر قرار گرفته است. اهمیت این غار در منبع آب نسبتا" وسیع آن است که با عمق 7 متر, عرض 3 متر و طول 5 متر در داخل آن قرار گرفته است . ستون های آهکی استلاکتیتی فراوان و زیبایی در آن دیده می شوند. آب موجود در این غار بسیار گوارا است
.این کوه در جنوب شهر اراک واقع شده و بعلت اینکه اکثر اوقات سال از برف پوشیده است به آن سفید خانی گویند.
➢ جاذبههای مذهبی
امامزاده محمدعابد - دوره صفویه - ،امامزاده عبداالله و آمنهخاتون، مقبره آقا نورالدین عراقی و آرامستان قدیمی شهر از جمله بناهای مذهبی اراک هستند.کلیسای مسروپ مقدس، یکی از دو کلیسای ارمنیان شهر اراک است که در دوره قاجار و توسط ارمنیان شهر ساخته شد.[5]بقعه پیر مرادآباد که در روستای مرادآباد قرار دارد از بناهای دوره سلجوقی است.
➢ جاذبهها تاریخی-فرهنگی اراک
با توجه به اینکه شهر اراک در دوره قاجار ساخته شد، بیشتر آثار باستانی باقیمانده در این شهر از این دوره میباشد. از جمله مهمترین اثر تاریخی شهر، میتوان به مجموعه تاریخی بازار اراک اشاره کرد که از بناهای نخستین شهر اراک بودهاست.
مدرسه سپهداری که همزمان با بازار ساخته شدهاست، از مکانهایی است که امامخمینی بخشی از سالهای عمر خود را در این مدرسه سپری کرد.حمام چهارفصل که از نظر مساحت بزرگترین حمام ایران است، یکی دیگر از آثار تاریخی شهر است که به موزه مردمشناسی تبدیل شدهاست. - خانه حسنپور از بناهای قدیمی شهر اراک است که به صورت درونگرا ساخته شده و به موزه صنایع دستی تبدیل شدهاست.
برج شیشه از بناهای معروف شهر بود که به دلیل وجود تزئینات کاشی معقلی به این نام معروف شد. این بنا در سال 1361 تخریب شد .
قلعه حاجوکیل نیز یکی از بناهای دوره قاجار است که در قدیم یکی از کارگاههای بزرگ فرشبافی کمپانی زیگلر و کنسولگری انگلیس در اراک بود. همچنین ارگ حکومتی اراک، کاروانسرای شاهعباسی، خانه آقا محسن عراقی و خانه خاکباز از دیگر آثار تاریخی شهر میباشند.
➢ موزهها
از جمله موزههای شهر اراک میتوان به موزه سلطان آباد - هنرهای اسلامی - ، موزه مردمشناسی، موزه صنایعدستی، موزه تنوع زیستی، موزه سنگ و گوهر و موزه آموزش و پرورش اشاره کرد. همچنین ساخت موزه بزرگ اراک و موزه دفاع مقدس نیز در حال ساخت است.
➢ فضایسبز
تعداد 100 پارک با مساحتی بالغ بر 368 5 هکتار در شهر اراک وجود دارد. از لحاظ مساحت، مناطق 1 و 3 شهر دارای سطح مطلوب فضایسبز هستند و منطقه 2 به دلیل قدیمی بودن بافت با کمبود فضای سبز مواجه است.با توجه به صنعتی بودن شهر اراک طبق ماده 11 طرح جامع کاهش آلودگی هوای اراک مقرر شدهاست تا 30 درصد فضای واحدهای تولیدی و صنعتی به فضایسبز تبدیل گردد، اما تاکنون هیچ اقدامی در جهت افزایش میزان فضایسبز در صنایع شهر صورت نگرفته است.
در حال حاضر میزان فضایسبز شهر اراک حدود 900 هکتار است که با ایجاد 1000 هکتار مصوب در طرح جامع آلودگی هوا در آینده، این میزان به 1900 متر مربع افزایش خواهد یافت
