بخشی از مقاله
چکيده
در اين مطالعه ابتدا به شناخت و بررسي امکانات و محدوديت هاي منطقه قزوين (شهرستان ) در زمينه شاخص هاي تعريف شده براي نيل به توسعه پايدار گردشگري تاريخي با استفاده از روشهاي توصيفي، اماري و کتابخانه اي و استفاده از پرسشنامه پرداخته شده است . تحليل اطلاعات پرسشنامه با استفاده از مدل وزني ليکرت و با استفاده از روش تحليلي swot در چهار چوب مدل تحليلي پژوهش انجام مي شود و نهايتا راهبردها و پيشنهادهايي استخراج شده از مدل هاي مورد استفاده در اين زمينه ارائه گرديده است .
نتايج در اين مقاله نشان از اهميت گردشگري تاريخي در شهرستان قزوين دارد و تحليلي داده ها نشان مي دهد که گردشگري تاريخي در اين منطقه در بين ساير قسمت هاي اين صنعت در رتبه نخست قرار دارد و مي توان با رفع موانع و اتخاذ راهبردهاي عملي در اين زمينه به گسترش اين صنعت و توسعه پايدار منطقه کمک کرد.
کلمات کليدي:شهرستان قزوين ، گردشگري تاريخي، SWOT، گردشگري پايدار، گردشگري پايدار
١:مقدمه
صنعت گردشگري به عنوان بزرگترين و متنوع ترين صنعت در دنيا محسوب گرديده و بسياري از کشورها اين صنعت را به عنوان منابع اصلي درآمد ارزي ، اشتغال زائي ، رشد فرهنگي ، افزايش توليد ناخالص ملي ، ميداني براي رشد بخش خصوصي و وسيله اي براي توسعه ساختار زيربنائي خود مي دانند . توسعه صنعت گردشگري به ويژه براي اغلب کشورهاي جهان که اقتصاد چندپايه ندارند و درآمد عمده آنها بر پايه توليد محصولات کشاورزي و يا استخراج منابع خام و طبيعي است ، بسيار سودمند است . ( بيک محمدي ، حسن ١٣٨٧ ، ص ٦٧).
با توجه به روندهاي توسعه توريسم در قرن بيست و يکم ، بايستي در برنامه ريزي توريسم راهبردها و مقرراتي را تنظيم و به کار گرفت که بتواند جوابگوي نياز گردشگران و متناسب با توسعه پايدار باشد . از مهمترين تحفه هاي گردشگري در قرن بيست و يکم افزايش توريسم فرهنگي و اکوتوريسم مي باشد . بايستي تلاش شود تا تنوع فرصتهاي اکولوژيکي افزايش يابد و توريسم عادي و اکوتوريسم در حد امکان يکپارچه و تلفيق شود .
بر اساس گزارش هاي سازمان تجارت جهاني در سال ٢٠٠٤ درآمدهاي ناشي از صنعت گردشگري در سطح جهان از ٤٧٤ ميليارد دلار در سال ٢٠٠٣ با ٨.٤ درصد رشد به ٥١٤ ميليارد دلار افزايش يافته است . ايران به لحاظ جاذبه هاي جهانگردي يکي از ١٠ کشور اول جهان محسوب مي شود، اما درآمد حاصل از جهانگردي براي کشور بسيار اندک است . ضرورت افزايش درآمدهاي عمومي کشور و کاهش وابستگي اقتصاد کشور به درآمد حاصل از فروش نفت ايجاب ميکند که استفاده از ظرفيتهاي زيستي کشور، منابع طبيعي و توجه به صنعت جهانگردي بيش از پيش مورد توجه قرار گيرد؛ چرا که به عنوان مثال تنها ارزش مصرفي تنوع زيستي به صورت مستقيم از طريق اکوتوريسم انگيزه مهمي را براي حفاظت از تنوع زيستي به خصوص در کشورهاي در حال توسعه ايجاد کرده است . از آنجا که ريشهکني فقر و گرسنگي و ارتقاي فرصتهاي اقتصادي و اشتغال در بايد توجه کرد که گردشگري : دستور کار اصول توسعه پايدار و اهداف توسعه هزاره است (مکينيان ، ١٣٨٧:٢). کيفيت و کميت گردشگري يکي از شاخص هاي مهم توسعه و عمران شهري به شمار مي آيد، اما در کل براي تحقق گردشگري مي بايست گردشگاه و مجموعه هاي گردشگاهي درون شهري و برون شهري و حومه اي به تناسب به وجود آيد و تسهيلات گردشگري نيز در يک شهر به تناسب طيف گردشگران فراهم شود.
استان قزوين به عنوان يکي از مراکز مهم گردشگري ايران هر ساله ميزبان تعداد زيادي از گردشگران داخلي و خارجي است .اما با تمدني غني و داشتن آثاروابنيه برجسته تاريخي و مذهبي و صنايع دستي متنوع و گسترده و مواهب طبيعي شاخص و کم نظير به دلايلي نتوانسته در جذب گردشگران موفقيت بدست آورد. و اگر بخواهيم راه طولاني ساير کشورها را در کوتاهترين زمان طي کنيم بهتر است از تجارب آنها بويژه در جلب سرمايه گذاري هاي داخلي و خارجي و مشارکت مردمي بهره بيريم زيرا بدون مشارکت و سرمايه گذاري ساير بخشها توان رقابتي بوجود نخواهد آمد.
جاذبه هاي متعدد و متنوع تاريخي – فرهنگي و،طبيعي،براي اين شهر و استان فرصتهاي مناسبي براي دست يابي به توسعه پايدارهستند. با توجه به سهم قابل توجه حضورگردشگران تاريخي- فرهنگي در استان قزوين بررسي تأثيرات اين دست از گردشگران و سهم آنان در توسعه پايداراستانامري اجتناب ناپذير است .
گردشگري پايدار به معناي گردشگري است که توسعه بقا يافته در يک حوزه (جامعه ومحيط ) در يک دوره نامحدود باقي بماند وباعث ايجاد مخاطرات و تنزل و ممانعت از توسعه براي محيطي که درآن رشد کرده نمي شود و فرصت انجام مناسب ديگر فعاليت ها و فرايند ها را محدود نمي کند.
گردشگري پايدار بي شک نقش مؤثري دراشتغالزايي ،افزايش درآمد ،ايجاد وحدت ميان قوميت ها و عدالت اجتماعي را ايفا نمايد با اين نوع رويکرد نگرش سيستمي به عنوان يک ابزار مورد استفاده ،سعي برشناسايي موارد تأثيرگذاربرگردشگري و ارتباط آنها با يکديگر مي شود.
با توجه به اينکه يکي از دغدغه هاي مسئولين استان رونق بخشي بيشتر صنعت گردشگري مي باشد از اين رو به نظرلازم مي آيد که درزمينه گردشگري استان مخصوصا گردشگري تاريخي مطالعه و تحقيقات بيشتري انجام گيرد که اين تحقيق دراين راستا انجام گرفته است .
٢:ضرورت تحقيق
بررسي در خصوص وضعيت صنعت گردشگري کشور ايران حاکي از آن است که به لحاظ سهم بخش گردشگري از توليد ناخالص داخلي، کشور ايران در ميان ١٧٤ کشور جهان رتبه ٨٦ و در ميان کشورهاي حاشيه خلج فارس جايگاه سوم را پس از بحرين و قطر به خود اختصاص داده و نيز در زمينه سرمايه گذاري در صنعت گردشگري، کشور ايران در ميان ١٧٤ کشور جهان رتبه ١٧٢ و در ميان کشورهاي خاورميانه در رتبه آخر قرار گرفته است . براي خروج از اقتصاد تک محصولي متکي به نفت و با توجه به اثرات اقتصادي گردشگري در کسب منابع ارزي و ارتقاء سطح درآمد مناطق مقصد، توسعه پايدار اين صنعت به عنوان يک ضرورت غيرقابل انکار مطرح ميشود و همچنين قابليتهاي عمده صنعت گردشگري مانند گسترش انواع خدمات ، ايجاد فرصتهاي شغلي، توسعه زيرساخت ها که در نهايت توسعه انساني را به همراه دارد، از عمده دلايلي است که در راستاي آن ميبايست بدان اهتمام ويژه اي داشت . نقش گردشگري تاريخي در استان قزوين با توجه به پتانسيل هاي زياد ان در منطقه مي تواند جايگاه بسيار قويتري در سطوح فرهنگي و اقتصادي استان داشته باشد به دليل محسوب ميشود که توسعه آن در هر منطقه باعث پيشرفت اقتصادي، اجتماعي و... ميشود. از اينرو در اين پايان نامه به بررسي نقش اين بخش از صنعت گردشگري در سطح استان براي نيل به توسعه اي پايدار پرداخته شده است .
٣:روش تحقيق
روش مورد استفاده در اين تحقيق ، به صورت روش توصيفي- تحليلي ميباشد.
استفاده از مطالعات کتابخانهاي و اسنادي اعم از متون ، مقالات علمي جهت تدوين داده هاي نظري و برداشت ميداني از شهرستان قزوين و استفاده از مشاهدات عيني و گزارش ها طرحهاي مرتبط جهت جمع آوري داده هاي عملي در اين پژوهش مورد استفاده قرار گرفته است . در بخش تحليل دادهها از تحليل سوات (SWOT) استفاده شده است .
٤:موقعيت جغرافيايي و شناخت شهرستان قزوين
شهرستان قزوين ازلحاظ موقعيت جغرافياي بين ٤٨درجه و٨٥دقيقه تا٥٠درجه و٥١ دقيقه طول شرقي ازنصف النهارگرنيويج و
٣٦درجه و ٧دقيقه تا٣٦ درجه و٤٨دقيقه عرض شمالي نسبت به خط استوا قرارگرفته است .
اين شهرستان ازشمال به استانهاي گيلان و مازندران ، و ازجنوب به شهرستانهاي بويين ز هرا ، آبيک و تاکستان و از غرب به استان زنجان و از شرق به استان تهران محدود مي باشد .
يکي از وظايف مديريت منطقه ، هدايت و نحوه استفاده از پتانسيل هاي گردشگري با توجه به توان هاي برآوردي است (شيخ حسني، ١٣٨٠ :٢٣). برنامه ريزي مبتني بر توان بالقوه سرزمين شايد بهترين راهکار در جلوگيري از ادامه بحران هاي موجود و کاهش تأثيرات سوء آنها باشد .
( ,.Sant e-Ri vei r a et al٢٠٠٨ :٢٦٢). همانگونه که بيان شد پديده گردشگري در جهان معاصر يکي از پوياترين فعاليت هاي انساني است که آثار اقتصادي اجتماعي- فرهنگي- زيست محيطي و سياسي آن در جهاني که زندگي مي کنيم تحولات و گرگونيهاي زيادي را بوجود آورده است و در توسعه پايدار ناحيه نقش مهمي را ايفا نموده به گونه اي که به عنوان يکي از ملاک هاي مهم توسعه يافتگي جوامع نام برده مي شود. منطقه قزوين با دارا بودن پتانسيل هاي بسيار زياد گردشگري تاريخي، طبيعي و ... مي تواند در راستاي توسعه پايدار منطقه گام برداد و اين پتانسيل ها را به عنوان فرصتي در جهت رشد اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي منطقه به کار ببرند. با توجه به اينکه توسعه پايدار از اصول و مباني پيشرفته اقتصادي - اجتماعي – فزهنگي و سياسي در جهان محسوب مي شود گردشگري پايدار مي تواند در توسعه اقتصادي- اجتماعي منطقه قزوين پاسخگوي بسيار از مشکلات و معظلات اقتصادي باشد. از جمله شناسايي ظرفيتهاي توسعه همه جانبه صنعت گردشگري در ابعاد ملي- منظقه اي و محلي در کنار ساماندهي و هدايت زيرساخت هاي توسعه گردشگري مي تواند در استقرار و توسعه اين صنعت موثر واقع گردد.
٥:يافته ها مقدمه
منطقه قزوين يکي از مناطق تاريخي ايران است که سابقه ظهور اولين سکونت گاه ها در ان به دوران باستاني برميگردد. در حال حاظر اين منطقه با با در بر داشتن پتانسيل هاي ارزشمند مي تواند در سطح ملي و بين المللي به عنوان يک منطقه پايدار و جاذب مطرح گردد، حال انکه عدم توجه به اين قابليتها منجر به تضعيف انها در سطوح بالا تر شده است . وجود جاذبه هاي گردشگري تاريخي متعدد در اين منطقه و ارتباط داشتن اين موئلفه با بحث پايداري و توسعه پايدار، به عنوان اصل اساسي در راستاي دستيابي به تعادل منطقه اي و رفاه انساني چارچوب اصلي موضوع اين چژوهش را شکل ميدهد.
در اين فصل با استفاده از داده هاي به دست امده از پرسشنامه نقاط ضعف و قوت و تهديدو قوت شناسايي شده اند. تحليل اطلاعات پرسشنامه با استفاده از مدل وزني ليکرت و با استفاده از روش تحليلي SWOT و در چارچوب مدل تحليل پژوهش انجام مي شود.
٥-١:تحليل و ارزيابي SWOT
تحليل داده هاي اماري و نتايج منتج از پرسشنامه ، با استفاده از مدل تحليلي SWOT صورت ميگيرد. هدف پرسشنامه حاضر، جامعه شهري و روستايي در منطقه قزوين مي باشند که تعداد انها با استفاده از فرمول کوکران برابر با ٣٠٢ نفر محاسبه گرديده که از اين مقدار ٤١ نفر را کارشناسان ، ١٥٣ نفر را ساکنان و ١٠٦ نفر پاسخگوها را گردشگراني تشکيل ميدهند که در مراکز تاريخي با انها مصاحبه و مورد پرسشگري قرار گرفته اند.. سوالات پرسشنامه شامل دسته اي از سوالات باز و بسته مي باشد. سوالات باز پرسشنامه شامل دسته اي از سوالات توصيفي مربوط به جنس ، سن و مدرک تحصيلي مي باشد. سوالات بسته نيز به صورت طيف بندي ليکرت تنظيم شده اند. جهت تعيين وزن هر يک از ارکان چهار گانه تحليل SWOT از طيف ليکرت به شکل خيلي زياد استفاده شده است وبه هر يک از معيارهاي عنوان شده وزن داده مي شود تا در اين مدل تحليل گردند.
٥-٢:ماتريس ارزيابي عوامل داخلي
دراين مرحله مهم ترين نقاط قوت و ضعف که توسط پرسشنامه و مصاحبه از کارشناسان وگردشگران اخذ گرديده بود توسط نگارنده وزن دهي گرديد وطبق جدول ١ فراواني ابنيه و آثارارزشمند وبي نظير تاريخي، فرهنگي، مذهبي و باستاني با امتياز ٠.٣٢ و شهرت قزوين به واسطه دارا بودن چهره هاي برجسته ادبي، فرهنگي، علمي و ديني با امتياز ٠.٢٨ وهمچنين جايگاه و نقش و يژه منطقه قزوين به عنوان بزرگترين کانون جمعيتي، خدماتي، گردشگري و فرهنگي با امتياز ٠.١٤ به ترتيب به عنوان مهم ترين نقاط قوت استان قزوين شناسايي شد و طبق جدول ٢ مديريت غير تخصصي و ناکار آمد در مديريت شهري وگردشگري با امتياز ٠.٢٨ و نا توا ني از ايجاد جاذبه و ساماندهي تقاضاهاي فزاينده گردشگري توليد کننده ارزش افزوده با امتياز ٠.٢٤ به عنوان مهم ترين نقاط ضعف گردشگري منطقه قزوين شناسايي شد وجمع کل وزن عوامل داخلي ٣.٥٧ محاسبه گرديدو با توجه به اين که نمره نهايي در اين ماتريس بالاتر از ٢.٥ است مي توان گفت که منطقه قزوين از نظر گردشگري داراي قوت است .
جدول ١:ماتريس ارزيابي عوامل داخلي
٥-٣:ماتريس ارزيابي عوامل خارجي
