بخشی از مقاله
چکیده
بدون شک هر سازمانی به منظور استفاده بهینه از منابع محدود خود و اثربخشی بیشتر، نیازمند ارزیابی و سنجش عملکرد می باشند .یکی از کاربردی ترین روش های ارزیابی عملکرد استفاده از تکنیک تحلیل پوششی داده ها می باشد .تاکنون مقالات و پژوهش های مختلفی بر اساس این تکنیک ارایه شده است کهعمدتاً بر پایه مدل های معمولیDEA ، مانند BCC وCCR و ... استوار بوده اند .این مدل ها قادر به ارزیابی کارآیی واحدهای تصمیم گیرنده ای که دارای چندین مؤلفه هستند نمی باشند.
در مدیریت با توجه به ضرورت آگاهی از عملکرد مؤلفه های یک سیستم نیاز به روش هائی می باشد که قادر به انجام اینکار باشد .در این مقاله با تعمیم و گسترش مدل های چند مؤلفه ای، مدلی مورد بحث قرار گرفته است که اینکار را انجام می دهد و این مدل جهت ارزیابی عملکرد 15 واحد دانشگاهی دانشگاه آزاد استان گیلان در سال 1394 به کار گرفته شده است که نتایج با واقعیت های موجودکاملاً منطبق باشند و سپس به رتبه بندی این واحد ها بنابر مولفه های آن پرداخته شده است.
-1 مقدمه
در عصر دانش و فناوریهای نوین و در عرصه تلاش ملتها برای دستیابی به راز و رمز سرافرازی و ماندگاری، بیشک دانشگاهها بهعنوان کانونهای اصلی تولید علم و فراگیری معرفت همگانی نقشی سرنوشتساز دارند و توسعه آنها زمینهساز توسعه در همه ابعاد و جنبههاست. متأسفانه امروزه در دانشگاهها و مراکز علمی که بودجههای پژوهشی کلانی اختصاص داده میشود و موضوعاتی بسیار پیچیده و گاهی اغواکننده انتخاب میشوند، اغلب محققین، نهتنها به اهمیت و ضرورت آنها اشاره نمیکنند، بلکه برای محقق، کارفرما، ناظر علمی، راهنما و مرکز و مؤسسه و دانشگاه محل انجام آن، هیچگاه اهمیت و ضرورت انجام این کار و عمر بربادرفته و هزینه های انجامشده، موردتوجه قرار نمیگیرد و گویی بودجه تحقیق، پولی اضافه و زمانبر باد رفته، عمری گذراست که با تظاهر به تحقیق، دور ریخته میشود با توجه به ماهیت یک دانشگاه که جذب دانشجو بوده و درنهایت تولید علم و فارغالتحصیل مرتبط با آن است، لذا هرچه یک دانشگاه از ورودیهای بیشتری مانند تعداد دانشجو و هیئتعلمی و فضای آموزشی و... برخوردار باشد انتظار میرود خروجی بیشتری مانند تعداد مقاله و فارغالتحصیل به وجود آورد. دانشگاهی که بتواند درآمدزایی بیشتری از طریق تولید علم داشته باشد دارای مزیتهای بیشتری خواهد بود.
این تحقیق برای واحدهای دانشگاهی دانشگاه آزاد استان گیلان تدوینشده و هدف آن ارزیابی عملکرد واحدهای کارا و ناکار در استان و رتبهبندی آنها توسط روش تحلیل پوششی دادهها است. بهبود مستمر عملکرد سازمانها، نیروی عظیم همافزایی ایجاد میکند که این نیروها میتواند پشتیبان برنامه رشد و توسعه و ایجاد فرصتهای تعالی سازمانی شود. دولتها و سازمان ها و مؤسسات تلاش جلوبرندهای را در این مورد اعمال میکنند . بدون بررسی و کسب آگاهی از میزان پیشرفت و دستیابی به اهداف و بدون شناسایی چالشهای پیش روی سازمان و کسب بازخور و اطلاع از میزان اجرای سیاستهای تدوینشده و شناسایی مواردی که به بهبود جدی نیاز دارند، بهبود مستمر عملکرد میسر نخواهد شد. تمامی موارد مذکور بدون اندازهگیری و ارزیابی امکانپذیر نیست. [1]
بدون شک هر سازمانی بهمنظور استفاده بهینه از منابع محدود خود و اثربخشی بیشتر، نیازمند ارزیابی و سنجش عملکرد میباشند. یکی از کاربردیترین روشهای ارزیابی عملکرد استفاده از تکنیک تحلیل پوششی دادهها میباشد . تاکنون مقالات و پژوهشهای مختلفی بر اساس این تکنیک ارائهشده است که عمدتاً بر پایه مدلهای معمولی 1DEA ، مانند CCR و BCC و ... استوار بودهاند. این مدلها قادر به ارزیابی کار آیی واحدهای تصمیمگیرندهای که دارای چندین مؤلفه هستند نمیباشند.
در مدیریت با توجه بهضرورت آگاهی از عملکرد مؤلفههای یک سیستم نیاز به روشهایی میباشد که قادر به انجام این کار باشد. در این مقاله با تعمیم و گسترش مدلهای چند مؤلفهای، مدلی موردبحث قرارگرفته است که این کار را انجام میدهد.[4] لرد کلوین فیزیکدان انگلیسی در مورد ضرورت اندازهگیری میگوید: »هرگاه توانستیم آنچه درباره آن صحبت میکنیم اندازه گرفته و در قالب اعداد و ارقام بیان نماییم میتوانیم ادعا کنیم درباره موضوع موردبحث چیزهایی میدانیم. در غیراین صورت آگاهی و دانش ما ناقص بوده و هرگز به مرحله بلوغ نخواهد رسید[1] .«
ارزیابی عملکرد مجموعههای یک سازمان همیشه از دغدغههای مدیریت ارشد آن میباشد، لذا دانشگاه آزاد استان گیلان نیز از این امر مستثنا نیست. دانشگاه آزاد اسلامی گیلان از مطرح دانشگاه آزاد اسلامی هست که همانند تمامی واحدهای دانشگاهی در دنیا با پذیرش دانشجو و تولید علم در جهت رفع مشکلات و معضلات علمی گام برمیدارد در این پژوهش معاونتهای کلیدی یک دانشگاه مانند آموزشی و پژوهشی بهعنوان مؤلفه های یک واحد دانشگاهی در نظر گرفتهشدهاند که هرکدام بهتنهایی ورودی و خروجیهای منحصری دارند و از طرفی یک سری ورودی و خروجیهای مشترک برای کل سیستم نیز وجود دارد که در آن واحدهای دانشگاه آزاد استان گیلان هم ازنظر مؤلفههای آموزش و پژوهش مورد ارزیابی قرارگرفته و نتایج آن ارائه میگردد.
-2 پیشینه تحقیق
در این بحث به تعدادی از مطالعات اخیر که ارتباط بیشتری به تحقیقات ما دارند اشاره خواهد شد. بولین درسال 1999 عملکرد مالی بخش های تجاری مربوط به وزارت دفاع آمریکا را، با استفاده از DEA مورد بررسی قرار داد. در این تحقیق عملکرد مالی بخشهای تجاری مربوط به امور دفاعی در مقایسه با بخشهای غیر دفاعی در طول سالهای - 1983 تا - 1992 با استفاده از تحلیل پوششی داده ها مورد ارزیابی قرار گرفت. وی DEA و تجزیه و تحلیل نسبت های مالی را،با یکدیگر .، سنجیده، و به این نتیجه رسید که روشهای یاد شده مکمل یکدیگر می باشند.[9]
باسو و فوناری در سال 2001 الگویی را ارائه دادند که می تواند جهت ارزیابی عملکرد صندوق مشترک سرمایه گذاری، به کار برده شود. هدف اصلی این تحقیق، استفاده از DEA برای تعریف شاخص های عملکرد ، شرکتهای سرمایه گذاری بوده و می تواند، در قالب چندین ورودی پیش روی ما باشند .آنان نمونه ای تجربی از بازار مالیایتالیا، را به منظور آزمون قابلیت کاربردی بودن و خواص شاخص های پیشنهادیDEA انجام داده و نتیجه به دست آمده با نتایج شاخص های سنتی عملکرد مورد سنجش قرار گرفت.[8]
هاسلم و چراگا در سال 2003 در تحقیقی از تحلیل پوششی داده ها، برای شناسایی شرکت های صندوق مشترک سرمایه گذاری کارا و ناکارای، موجود در فهرست اطلاعاتی مورینگ استار - 1999 - 500استفاده کردند .آن ها هم چنین متغییرهای مالی را که به میزان قابل توجهی در بین شرکت های سرمایه گذاری کارا و ناکارا متفاوت می باشند، را شناسایی و ماهیت این روابط را مشخص کردند .از بین 84 شرکت صندوق مشترک سرمایه گذاری، 80 شرکت مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و چهار شرکت به دلیل داده های کم و ناقص حذف گردید .شرکت ها به سه دسته تقسیم شدند : شرکت های کارا، حداقل ناکارایی و ناکارا .از بین 80 شرکت 27 شرکت کارا،22 شرکت دارای کمترین ناکارایی و 31 شرکت هم ناکارا شناخته شدند.[14]
-1-2 تحلیل پوششی داده ها
تحلیل پوششی داده ها، یک روش برنامه ریزی ریاضی، برای ارزیابی کارآیی واحدهای تصمیم گیرنده ای است که چندین ورودی و چندین خروجی دارند .اندازه گیری کارآیی به دلیل اهمیت آن در ارزیابی عملکرد یک شرکت یا سازمان همواره مورد توجه محققین قرار داشته است .در سال 1957 ، فارل با استفاده از روشی همانند اندازه گیری کارآیی در مباحث مهندسی، به اندازه گیری کارآیی برای واحد تولیدی اقدام کرد .موردی که فارل برای اندازه گیری کارآیی مد نظر قرار داد، شامل یک ورودی و یک خروجی بود.[13]
چارنز ، کوپر و رودز دیدگاه فارل را توسعه دادند و الگویی را ارائه کردند که توانایی انداز ه گیری کارآیی باچندین ورودی و خروجی را داشت .این الگو، تحت عنوان تحلیل پوششی داده ها، نام گرفت و اول بار، در رساله دکترای ، ادوارد رودز و به راهنمایی کوپر تحت عنوان ارزیابی پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مدارس ملی آمریکا در سال 1976 در دانشگاه کارنگی مورد استفاده قرار گرفت[3] از آن جا که این الگو توسط چارنز، کوپر و رودز ارائه گردید، به الگوی - CCR - که از حروف اول نام سه فرد یاد شده تشکیل شده است، معروف گردید، و در سال1978، در مقاله ای باعنوان اندازه گیری کارآیی واحدهای تصمیم گیرنده، ارائه شد [11].
در سال 1978 کوپر وهمکارانش باتوسعه کارفارل به حالت چند ورودی و چند خروجی توانستند تکنیک جدیدی را پایه ریزی نمایند که بتواند با چندین عامل ورودی و خروجی، معیاری برای عملکرد به دست آورد. این تکنیک تحلیل پوششی داده ها نام گرفت. این روش بر پایه برنامه ریزی ریاضی برای محاسبه عملکرد مجموعهای از واحدهای تصمیم گیرنده بوجود آمد در این عمر کوتاه خود در تمام سازمانها از جمله بانکها، بیمه، کارخانه ها، مراکز آموزشی، بیمارستانها، اتوبانها و… برای ارزیابی عملکرد خود از این تکنیک استفاده می نمایند .[12]
-2-2 کارایی
از جمله مقیاسهایی که برای تعریف و ارزیابی بهرهوری ارائه شدهاند، مقیاسهای کارآیی هستند. مقیاسهای کارآیی، نهادهها یا منابع یک سازمان را با کالاها و خدمات نهایی که تولید میشوند، مقایسه میکنند. کارآیی به نسبت کمیت خدمات و تولیدات ارائه شده به هزینه مالی یا نیروی کار که برای ارائه آنها لازم است اشاره دارد. با این حال این مقیاس و شیوه اندازهگیری بهره وری، میزان رضایت مشتری یا میزان دسترسی به هدف مطلوب را اندازه نمیگیرد - پیمان، . - 1374 کارآیی مربوط به اجرای درست کارها در سازمان است؛ یعنی تصمیماتی که با هدف کاهش هزینهها، افزایش مقدار تولید و بهبود کیفیت محصول اتخاذ میشوند[2] کارایی یک مفهوم مدیریتی است که سابقه ای طولانی در علم مدیریت دارد [10]کارایی نشان می دهد که یک سازمان به نحو خوبی از منابع خود در راستای تولید نسبت به بهترین عملکرد در مقطعی از زمان استفاده کرده است.[12
