بخشی از مقاله
چکیده:
با توجه به اسناد چشم انداز کشور در سال های 1404 و 1444و نیز بیانات گوهر بار مقام معظم رهبری نسبت به مساله ی علم و دانش و فناوری در جمهوری اسلامی ایران ،ضروری است که دیپلماسی علمی به عنوان یکی از راهبردهای نوین بین المللی در عرصه ی علم آموزی ، مورد توجه دستگاه سیاست داخلی و سیاست خارجی جمهوری اسلامی قرار گیرد.دیپلماسی علمی که اصطلاحی است که هر دو وجه نقش علم در همکاری های علمی و بین المللی را در بر می گیرد. یعنی همکاری های علمی برای پیشبرد اهداف علمی مد نظر و استفاده از دیپلماسی برای بدست آوردن نتایج علمی مد نظر، که در مجموع تحت عنوان دیپلماسی علمی مورد استفاده قرار میگیرد.
این پژوهش با آگاهی کامل از اهمیت و ضرورت تحقق اهداف علمی مندرج در سند چشم انداز پیشرفت مطلوب کشور ،بدنبال تبیین ضرورت استفاده از دیپلماسی علمی در مسیر رسیدن به چشم انداز مورد نظردر سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت است و نتایج پژوهش بیان می دارد که تاکنون در عرصه ی علم آموزی، تحول اساسی در دستگاه سیاست گذاری داخلی و عرصه سیاست گذاری خارجی صورت نپذیرفته است و از دیپلماسی علمی آنطور که باید توجه گردد، غافل شده است و نهادهای داخلی مرتبط با حوزه علم و فناوری کشور به حوزه ی بین المللی علم و فناوری توجهی نداشته اند، لذا ضرورت دارد دستگاه سیاست داخلی و سیاست خارجی کشور و نهاد های زیربط ، راهبردهای دیپلماسی علمی ،ابزارها و راهکارهای آن را در دستور کار قرار دهند.
مقدمه و بیان مساله
امروزه در عرصه سیاست بین الملل از یک سو شاهد ترکیبی از همزیستی مدل دولتهای پست وستفالیایی و دولتهای قرون وسطایی در سیستم بین المللی هستیم و از سوی دیگر یک جنبه مهم از دیپلماسی، دولت زدایی از آن است. دیپلماسی مؤثر در چنین فضا و اتمسفری نیازمند انجام تغییرات در نهادها، روشها و ابزارها و کارکردها می باشد. همچنین مستلزم همکاری با بازیگران در محیط جدید بین المللی و ایجاد ساختارهای کارآمد و منعطف می باشد. - وحیدی، - 373 -368 :1386 در این راستا دیپلماسی به عنوان وسیله ای برای تحقق دولت کارآمد، در برگیرنده ویژگیهایی چون شایسته سالاری، دیپلماسی مبتنی بر همکاری، دوری از انفعال و انطباق با شرایط میباشد.
- سیم بر، 1385:184 - در واقع یکی از عناصر اصلی قدرت دولت ها، همکاری با بازیگران غیردولتی و فضاهای اطلاعاتی و مجازی است که جامعه مدنی جهانی را تشکیل می دهند. از سویی در سند چشمانداز پیشرفت کشور در افق 1404، که دو دههی آینده را نشانه گرفته، نخستین سند تفکر راهبردی و آیندهنگارانهی ایران است. این سند بر اساس فرمایش رهبر حکیم انقلاب، پس از قانون اساسی، در حال حاضر، به عنوان مهم ترین سند بالادستی نظام و به عنوان سندی ملی و تاریخی1،جادهای بسیار محکم به سمت آیندهای مطلوبممکن را ترسیم میکند.2 این سند در تاریخ 13 آبان 1382، توسط رهبر معظم انقلاب، به سران قوای سه گانه ابلاغ شد و اجرای آن از سال 1384 آغاز شده و سال 1404 خورشیدی 2025 - میلادی - افق چشمانداز آن است.
مقام معظم رهبری در بیانات خود پیرامون سند چشم انداز نسبت به اهمیت علم در سند چشم انداز می فرمایند که: »علم، محور توسعهی حقیقی برای کشور است. ما بدون علم نمیتوانیم به جایی برسیم؛هم در سند چشمانداز بیستساله این آمد هم...3«از سویی نیز،با توجه به اینکه یکی از عرصه های دیپلماسی در عصر نوین دیپلماسی علمی می باشد و اصطلاحی است که هر دو وجه نقش علم در همکاری های علمی و بین المللی را در بر می گیرد. یعنی همکاری های علمی برای پیشبرد اهداف و استفاده از دیپلماسی برای بدست آوردن نتایج علمی مورد استفاده قرار میگیرد.
لذا با نظر به سند چشم انداز و تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و نیز بیانات گوهربار مقام معظم رهبری نسبت به اهمیت توجه به علم در این چشم انداز ،ضروری است که دیپلماسی علمی به عنوان یکی از راهبردهای نوین بین المللی در عرصه ی علم آموزی ، مورد توجه دستگاه های سیاست گذاری جمهوری اسلامی ایران قرار گیرد. لذا این پژوهش ، بدنبال تبیین ضرورت توجه به حوزه دیپلماسی علمی از سوی سیاست داخلی و سیاست خارجی در مسیر تدوین سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و رسیدن به افق چشم انداز های مورد نظردر سال 1404 و 1444است و در این راستا،پژوهش پیش رو ، ضمن تببین حوزه ی علم و فناوری جمهوری اسلامی ایران و مفهوم دیپلماسی علمی و کارکردهای آن، ابزارهایی که دیپلماسی علمی می تواند به وسیله ی آنها ،اهداف علمی تدوین گشته در چشم انداز های پیش رو را تحقق بخشد، ارائه می نماید.
بیان ارتباط مقاله با الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت کشور:
در سند الگو تدوین گشته است که جمهوری اسلامی ایران در میان پنج کشور پیشرفته جهان در تولید اندیشه، علم و فناوری جای گرفته است. از آنجا که در تدوین سند فعلی الگو به مساله دیپلماسی علمی و راهبردهای آن توجهی نداشته است و بعبارتی بحث دیپلماسی علمی هنوز از بند درجات بالای انتزاع خارج نشده و صرفا در چند مقاله محدود، به بیان ضرورت آن در نظام بین الملل پرداخته گردیده است و برای دست یابی به اهداف علمی مندرج در الگو و سند چشم انداز پیش رو ، روش دقیق و اصولی و بعبارتی راهکار ارائه نداده است.از همین منظر برای یافتن الگوی مورد نظر و راهکارهای پیش رو برای جمهوری اسلامی در مسیر تبیین یک الگوی مطلوب پیشرفت به ویژه از لحاظ علمی در آینده، این مقاله عرصه دیپلماسی علم و فناوری را در جمهوری اسلامی ایران مورد بررسی و نقد قرار میدهد و سپس پیشنهاد های راهبردی را برای ارتقاء و تکمیل سندالگوی اسلامی ایرانی پیشرفت ارائه میدهد.
روش پژوهش:
اطلاعات مورد نیاز این پژوهش با استفاده از روش کتابخانهای و استفاده از منابع اینترنتی و نیز مقالات کنفرانس های الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت بهره وری شده است و شیوه تحلیل اطلاعات،توصیفی-تحلیلی خواهد بود.
تببین مفاهیم
دیپلماسی
یکی از عناصر اصلی قدرت دولتها، همکاری با بازیگران غیردولتی و فضاهای اطلاعاتی و مجازی است که جامعه مدنی جهانی را تشکیل میدهند. در جهان متغیر و متحول کنونی، کشورها معمولا در چارچوب گفتمان بین المللی نوین رفتار کرده و منافع ملی خود را منطبق با آن تعریف میکنند. جهان متحول شده، دیپلماسی متحول را نیز می طلبد. دیپلماسی ایستا در جهانی پویا ناکارآمد و ناموفق خواهد بود. به طور کلی سه نوع دیپلماسی برای کشورها میتوان متصور بود که شامل کنش مند، فعال و منفعل است. در دیپلماسی کنشمند، کشورها درصدد تعریف بازی، تدوین قواعد و صحنه آرایی بین المللی در جهت استقرار نظم مطلوب خود هستند. براساس دیپلماسی فعال، کشورها در پی استفاده بهینه از فرصت های به وجود آمده در راستای منافع و اهداف ملی خود می باشند.
