بخشی از مقاله
چکیده
امروزه تنها مفهومی که از عرصه های عمومی شهری به جای مانده، مسیرهایی برای ارتباط فضاهای خصوصی است که اهمیت بیش از اندازه سرعت، تکنولوژی و زمان، انسان معاصر را به حرکت سریع ماشینی در بین فضاهای خصوصی ترغیب می کند .نادیده انگاری ارزشهای اجتماعی، فرهنگی و هویتی نهفته در فضاهای شهری، سبب شکل گیری فضاهایی مردم گریز در ساختار شهری شده است که توانمندی مورد انتظار را نخواهند داشت تا محیطی پاسخگو و منعطف در برابر رفتارهای شهروندی باشد. مطلوبیت فضاهای شهری با میزان تعاملات اجتماعی شهروندان متناسب است.
جدا از مولفه های فردی، مولفه های کالبدی نیز در تعاملات اجتماعی افراد تاثیر باالقوه دارد. مولفه های کالبدی بستر شکل گیری روابط ساده و پیچیده اجتماعی است. افزایش تعاملات اجتماعی در فضاهای شهری منجر به افزایش پایداری شهری و سرمایه های اجتماعی و کیفیت زندگی انسان و امنیت و حس تعلق به مکان در فضاهای شهری و همچنین همبستگی و پیوند اجتماعی و در نتیجه توسعه پایدار شهرها می شود. فضای شهری مطلوب، فضایی است که محل رفت و آمد، مکث و توقف، استراحت و مراودات اجتماعی باشد.
امروزه گردشگری در مناطقی که طی سالهای گذشته شاهد وقوع جنگ یا حوادث طبیعی مانند زلزله بوده اند به یکی از شاخه های پرطرفدار صنعت توریسم تبدیل شده است .شاید به همین دلیل اغلب کشورهای دنیا که در طول تاریخ معاصر خود به نوعی با مقوله جنگ در ارتباط بوده اند، موزهای دارند که در آن مجموعهای از "جنگ "با عنوان وسایل و ابزار استفاده شده در دوران جنگ به همراه تندیسها و یادمانهایی از سربازانی که در آن جنگ کشته شده اند، نگهداری میشود .
این موزه ها محلی هستند که در آن اطالعات و خاطرات مربوط به جنگ را حفظ و به نسلهای بعدی منتقل میکنند. اما در این میان با توجه به نوع تفکر، هویت و فرهنگ هر جامعهای شکل موزه ها و فضاها یادآور این خاطرات و از طرفی حتی نوع بازدیدکنندگان و هدفهای بازدید آنان نیز متفاوت میباشد. هدف اصلی در این پژوهش نگاهی نو به بازیابی مفهوم موزه با توجه به تفاوت نگرش بازدیدکنندگان دفاع مقدس - راهیان نور - با گردشگران جنگ سایر کشورها میباشد که منجر به بازیابی مفهوم" محور موزه "گردیده است در ادامه میتوان گفت تحقیق حاضر سعی در فهم هرچه دقیق تر مفاهیم اشاره شده دارد و درصدد توسعه دانش طراحی و برنامه ریزی در فضاهای شهری جهت ارتقای روابط شهروندی و تعاملات اجتماعی شهروندان در جهت توسعه پایدار شهرها است. همچنین در این راستا به منابع و متون معتبر کتابخانه ای، اسنادی و شبکه جهانی اینترنت نیزارجاع شده است.
-1مقدمه
فضاهای شهری به عنوان یک قرارگاه رفتاری، نقش مهمی در تأمین نیاز اجتماعی افراد، تعامل افراد با یکدیگر و توسعه روابط فردی و اجتماعی دارند. به باور مامفورد فضای شهری مسئولیت و مشارکت شهروندان را میدان می دهد و توان خودگردانی و کنترل درونی را به انسان ها می بخشد. فضای شهری بیش از سایر فضاها می تواند آرامش و امنیت، نظم و همیاری، تقویت عواطف و دانش همراه با زیبایی نمادین را برای رشد نیروهای بالقوه انسان و چهره انسانی بخشیدن به تمدن و فرهنگ تحقق بخشد. به اعتقاد بیکن فضای شهری به تلطیف عواطف مشترک جمعی انسان یاری می رساند و واجد کیفیت انسانی عاطفی است.
با توجه به این که برخوردها و روابط اجتماعی در فضاهای شهری افزایش می یابد، بهتر است محیط کالبدی بتواند زمینه را جهت توسعه تعاملات اجتماعی افراد فراهم آورد. یکی از مهم ترین ابعاد فضاهای عمومی ایجاد فرصت هایی جهت تعاملات اجتماعی است. در این تعاملات مردم رابطه قوی تری با محیط و جامعه خود برقرار می کنند و حس تعلق خاطر و هویت جمعی در آن ها تقویت می شود و این امر با شکل گیری شبکه های اجتماعی و افزایش حس مشارکت اجتماعی همراه است. در فضای عمومی امکان ارتباط چهره به چهره، گفت و گو، معاشرت های دوستانه، گردهمایی های مختلف، شرکت در فعالیت های اجتماعی و حس تعاون ایجاد می شود.
انگیزه برای گردهمایی می تواند مختلف باشد از گفت و گوی صمیمی دونفره گرفته تا مقیاس بزرگتر عمومی شامل رسوم ها، آیین ها، نمایش ها، جشن ها، رویدادهای ورزشی و مردم برای این به فضاهای همگانی می آیند که مردم دیگر را تجریه کنند..
در عصر حاضر به سبب رشد سریع جمعیت، وسعت شهرها و سرازیر شدن ماشین ها به شریان های اصلی شهر، فضاهای باز شهری تغییر شکل پیدا کرده، علاوه بر این عملکردهای سابق خود را از دست داده و معنا و مفهوم آن نیز دستخوش تغییرات بسیاری گشته است و این موضوع به چالشی مهم در شهرهای ایران تبدیل شده است. می توان گفت شهر پایدار شهری است که به جنبه های کالبدی و فیزیکی شهرونیز توسعه های بهینه آینده شهر به ویژه درسنجش مسکن توجه داشته وازنظرکاربریهای شهری هماهنگ و منسجم عمل نماید ومشارکت شهروندان رادرمحل تمامی مشکلات شهری دارا باشد. لذا این نوشتار در پی آن است با باز تعریف فضای شهری و بررسی تاثیر تعاملات اجتماعی در این فضاها و بالعکس، در مسیر پرشتاب توسعه و گسترش مناطق و محلات نوین شهری، راهکارهایی به منظور تقویت تعاملات اجتماعی شهروندان در جهت شکل گیری پایدار این توسعه را پیش روی خلاقان معاصر این فضاهای جمعی ارائه کند.
آموزه های دینی و هویتی جامعه نه تنها در نوع کنش بازدیدکنندگان تاثیرگذار بوده است بلکه در انتخاب نوع نمادها و نشانه ها و حتی چگونگی انتخاب مسیرهای موزه نگاهی دقیق و موشکافانه طلب میکند . استفاده از شکلهای قالب بندی شده در عصر مدرن به دور از شناخت مفاهیم مستتر در دفاع مقدس امکان بهره برداری کامل از این پتانسیل را امکانپذیر نمی نماید .مفهوم سازی ویژگیهای گونه ای از بازدیدهای فرهنگی که در یک مسیر طولانی از فضاهای یک منطقه انجام میشود میتواند به الگوی فضایی جدیدی از موزه های فرهنگی منتهی شود.
موزه ها، سایتهای تاریخی و به ویژه یادمانی کشورها، در زمره مناظر فرهنگی و جامعه انسانی میزبان آنها طبقه بندی میشوند. در این مورد، یادمانها نقش آئینی داشته و همواره بازگو کننده ارزشهای ملی، مذهبی، دینی و آرمانهای جامعه نیز هستند. به علاوه در طول تاریخ، حکومتها به واسطه نوع کارکرد چنین فضاها و مکانهایی به عنوان تجسم مادی مفاهیم آرمانگرایانه جامعه، برای معرفی و انتقال ارزشهای فرهنگی هر نسل به نسلهای بعد استفاده میکنند.
اهمیت این موضوع، به ویژه در مورد سایتهای یادمانی در آن است که این فضاها به دلیل معرفی ارزشهای ذاتی و موجود خود، معرف بسیاری از ارزشها و ایده آلهای جامعه به مردم و نشان دهنده توانایی انسانها در جریان زندگی، فرهنگ و بخصوص در معرفی توانمندی های برجسته اقوام در تعامل انسان و محیط هستند .جنگ تحمیلی هشت ساله عراق علیه ایران که به واسطه ماهیت دفاعی آن، دفاع مقدس نامیده میشود، متجلی ارزشها و فرهنگ ایرانی - اسالمی، به ویژه واقعه ای است که در آن، جنگ با نیت جهاد و پاسداری از ارزش های دینی، ملی و انقلابی رخ داد .
بدین ترتیب، سایت های باقیمانده از دوران جنگ به عنوان بستر و زمینه نمایش الیه های تاریخی و دارای کارکردی یادمانی و آئینی می باشند که هر ساله میلیونها بازدیدکننده و زائر را در قالب کاروانها و یا به صورت شخصی پذیرا هستند .در این زمینه عالوه بر سایتهای موزهای و یادمانهایی که در فضاهای شهری ساخته میشوند، برخی از سایتهای موجود دربردارنده الیه های تاریخی حوادثی هستند که به دلیل ارزشهای فرهنگیشان در نزد مردم و جامعه، اهمیت فزایندهای دارند
.زیراکه براساس نیاز، الزم است تا در اینگونه سایتها عالوه بر انتقال مفاهیم ذکر شده، الیه پنهان حوادث مترتب بر هر سایت نیز نمودی عینی پیدا کند .البته در این مورد مسئله مهم نحوه برخورد مخاطبان امروز و بررسی نیاز نسلهای بعد از دفاع مقدس در ارتباط با سایتهای یادمانی موجود است.
-2تعاملات اجتماعی
تعامل اجتماعی به معنای ایجاد رابطه بین دو نفر یا بیشتر است که منجر به واکنشی میان آنها شود و این نوع واکنش برای هر دو طرف شناخته شده است. بنابراین روابط بدون معنا در زمره این تعریف قرار نمی گیرند. البته تعاریف دیگری نیز برای تعاملات اجتماعی وجود دارد به عنوان نمونه، تعامل اجتماعی و برقراری ارتباط، می تواند یک موضوع فیزیکی، یک نگاه، یک مکالمه و ارتباط بین افراد باشد که خود مستلزم تعریف رویدادها و فعالیت های متناسب و در نتیجه نقش پذیری مردم در فضا و عضویت آنها در گروه ها و شبکه های اجتماعی است .اما آنچه ما در جوامع امروزی شاهد آن هستیم کاهش سطح ارتباط افراد با یکدیگر است. چنانکه با افزایش اندازه، وسعت شهرها، سرعت، تراکم و غیره، مدنیت، شهروندی و روابط اجتماعی به عنوان اصول اولیه شهری، تضعیف شد. به این ترتیب احساس جمعی اجتماع های محلی و وابستگی های احساسی به یک مکان در حال ناپدید شدن است.
شناخت کافی از انسان و نحوه ارتباطش با سایرین و چگونگی آن می تواند در شکل دهی محیط برای برقراری بیشتر تعامل و ارتباط مؤثر باشد. افراد مختلف به سطوح مختلفی از تعامل اجتماعی تمایل دارند . تعریف سطح مطلوب تعامل، به طور ذهنی از گفته های مردم و به طور عینی از موضع گیری هنجاری نسبت به زندگی خوب به دست می آید. هر دو از تعریفی دارای ارزش بالا برخوردارند و دارای جهت گیری اجتماعی و سیاسی هستند.[2] تعاملات بین نژادی، بین سنی، بین جنسی و بین طبقاتی شناخت از یک سو نیازمند تحلیل محتوایی، مطالعه کمی و کیفی متناسب با زمان و مکان تک تک روابط اشاره شده در بالا و از دیگر سو نیازمند تحلیل فضایی عناصر تشکیل دهنده بستر شکل گیری این نوع روابط است.
-3 مولفه های موثر در تعاملات اجتماعی شهروندان
مؤلفه های فردی تأثیر مستقیمی بر تعاملات اجتماعی و روابط پایدار اجتماعی دارند و هر فرد متناسب با شرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی که در آن رشد کرده نوع و سطح خاصی از روابط را با دیگران و محیط انتخاب می کند. نقش مؤلفه های کالبدی و محیط فیزیکی به عنوان بستر شکل گیری روابط ساده و پیچیده اجتماعی را نمی توان نادیده گرفت.
بنابراین در اینجا نقش و قابلیت های طراحی محیط کالبدی و کیفیت عملکردی فضا در ارتقای تعاملات اجتماعی تأیید می شود. معیارهای عینی چون کیفیت عملکردی و فعالیت پذیری، نفوذپذیری و دسترسی، ارتباط مستقیمی با تعاملات اجتماعی دارند و به شدت بر تعاملات اجتماعی تأثیر گذارند، اما معیارهای ×ادراکی- ذهنی - ایمنی- امنیت و خوانایی - ارتباط ضعیفی با تعاملات اجتماعی دارند. همچنین مؤلفه های فردی تأثیرگذاری مستقیم و غیر مستقیمی بر تعاملات اجتماعی دارند.متغیرهای فردی از جمله مدت زمان سکونت-سن- میزان درآمد- جنسیت- تحصیلات- برخورداری از اتومبیل- حسب وضعیت فعالیت بر تعاملات اجتماعی موثر است
