بخشی از مقاله
چکیده
در سالهای اخیر گردشگری از اهمیت بسیار زیادی برخوردار شده است تا حدی که به این مسئله به عنوان یک صنعت و محوری اساسی برای توسعه و رشد اقتصادی- اجتماعی نگریسته میشود. در این بین کشور ایران یکی از ده کشور دارای جاذبههای تاریخی و یکی از پنج کشور دارای بالاترین تنوع زیستی اقلیمی در دنیاست که از پتانسیلهای بالقوه بسیاری در زمینه صنعت توریسم بویژه اکوتوریستم - طبیعت گردی - برخوردار است. اکوتوریسم عبارت از مسافرتی است که در طبیعت و به قصد لذت بردن در راستای اهداف توسعه پایدار صورت می پذیرد . لزوم مطالعه اکوتوریسم از دیدگاههای مختلف علمی و حرفه ای، اجتماعی- فرهنگی، کالبدی، اقتصادی و زیست محیطی ضروری میباشد.
لذا هدف اصلی این مقاله دستیابی به الگوی مناسب اکوتوریسم در مناطق طبیعی جهت توسعه پایدار مدیریت گردشگری است. در راستای این هدف ابتدا به تعریف، تاریخچه، اهمیت و نقش توریسم و بویژه اکوتوریسم در دنیا اشاره میشود. سپس به شناسایی اصول و معیارهای توسعه پایدار گردشگری، ضوابط شکلگیری طرحهای اکوتوریسم و اجزای برنامهریزی گردشگری پرداخته می شود. در نهایت جهت سیستم مدیریت تفرجگاه با در نظر گرفتن اصول مدیریت زیست محیطی در کنار اصول مدیریت گردشگری، پیشنهادات و راهکارهای عملی ارائه میگردد. روش انجام تحقیق در مقاله حاضر تحلیلی-کاربردی و براساس فرایند برنامهریزی و طراحیمحیطی است.
مقدمه
گردشگری از دیرباز چه بصورت داخلی و چه بین ملل مختلف رایج بوده که با توسعه تدریجی عوامل زیر بنایی آن ، رشد نموده و سبب رونق اقتصادی بیشتر جوامع انسانی شده است. در این راستا بنا به اهمیت سیاسی ، اقتصادی ، اجتماعی و زیست محیطی ، موضوع گردشگری در بسیاری کشورها بطور زیر بنایی مورد توجه قرار گرفته و بعنوان مهمترین منبع کسب درآمدشان شناخته می شود . نگاهی به آمار جهانی صنعت توریسم در دنیا و نقش عمده اقتصادی آن ما را به اهمیت این صنعت بیشتر واقف میکند .
کشور ایران یکی از ده کشور دارای جاذبه های تاریخی و یکی از پنج کشور دارای بالاترین تنوع زیستی اقلیمی در دنیاست که از پتانسیل های بالقوه بسیاری در زمینه صنعت توریسم برخودار است.با توجه به کلیه استعداد های طبیعی و ویژگی های مردم شناختی ، فرهنگی و جغرافیایی و توانمندیهای زیادی که در این زمینه برای توسعه توریسم وجود دارد ، با در نظر گرفتن جاذبه های طبیعی و تاریخی ایران می توان توریسم را بعنوان یک محوراساسی توسعه و رشد اقتصادی اجتماعی در نظر گرفتالبته. اساساً فعالیت های گردشگری سبب تغییر در وضعیت محیط زیست شده و نیاز به مطالعات بیشتری بر روش های توسعه این صنعت همراه با سالم نگه داشتن محیط زیست می باشد .
طرح های اصولی با درنظر گرفتن ضوابط طراحی محیط زیست به همراه ارزیابی اثرات زیست محیطی فعالیت های گردشگری در مراحل برنامه ریزی اجرایی و توسعه می تواند نقش اساسی در حذف یا کاهش اثرات نامطلوب و منفی در محیط زیست ایفا و گام اساسی در توسعه اجتماعی و اقتصادی به همراه حفاظت بهبود و بهسازی محیطزیست منطقهای و ملی بردارد. لذا این مقاله سعی بر آن دارد تا به الگوی مناسب اکوتوریسم در مناطق طبیعی جهت توسعه پایدار مدیریت گردشگری دست یابد.
در راستای این هدف در این مقاله ابتدا به تعریف، تاریخچه، اهمیت و نقش توریسم و بویژه اکوتوریسم در دنیا اشاره میشود. سپس به شناسایی اصول و معیارهای توسعه پایدار گردشگری، ضوابط شکلگیری طرحهای اکوتوریسم و اجزای برنامهریزی گردشگری پرداخته میشود. در نهایت جهت سیستم مدیریت تفرجگاه با در نظر گرفتن اصول مدیریت زیست محیطی در کنار اصول مدیریت گردشگری، پیشنهادات و راهکارهای عملی ارائه میگردد. روش انجام تحقیق در مقاله حاضر تحلیلی- کاربردی و براساس فرایند برنامهریزی و طراحیمحیطی است.
مفاهیم، دیدگاهها و مبانی نظری تعاریف و مفاهیم توریسم
یکی از بهترین تعاریف برای توریسم در سال 1982 توسط ماتیسون و وال i ارائه شد:
» توریسم عبارت است از حرکت موقت افراد به مکانهایی خارج از محل سکونت و کارشان که طی اقامت در آن امکان کارهای روزمره را تعطیل میکنند و در آنجا امکانات رفاهی جهت برآورد نیازهای آنان فراهم آمده است.«
اکوتوریسم
تعاریف متعددی از اکوتوریسم توسط نهاد ها و NGO های بین المللی ارائه گردیده است. واژه طبیعت گردی که توسط فرهنگستان فارسی به عنوان معادل در نظر گرفته شده است تقریبا می تواند مفهوم آنرا بیان نماید . جامعه بین المللی اکوتوریسم تعریف زیر برای اکوتوریسم ارائه نموده است: اکوتوریسم عبارت از مسافرتی در طبیعت و به قصد لذت بردن از آن صورت می پذیرد . که در راستای اهداف توسعه پایدار صورت می پذیرد .
موسسه بین المللی اکوتوریسم نیز در سال 1991 این تعریف را رائه نمود:
اکوتوریسم یک مسافرت و دیدار زیست محیطی مسئولانه به مناطق طبیعی دست نخورده بوده و هدف آن لذت بردن و استفاده از طبیعت - و هر پدیده فرهنگی همراه آن چه در گذشته و چه در حال - است که باعث تقویت حفاظت منابع شده دارای تاثیرات منفی اندکی است و باعث فعال شدن جمعیت های محلی می شود که ازنظر اقتصادی اجتماعی برای آنان مفید است. اگر چه یک توریست یا جهانگرد در طی سفر خود همواره به جز جاذبه های تاریخی و متنوع به طبیعت نیز توجه دارد اما در اکوتوریسم هدف اصلی از سفر ، لذت بردن از طبیعت است و این امر تفاوت این دو را مشخص می نماید . طیف افراد بهره گیر از این دو مقوله نیز متفاوت است و رویکرد و توجه زیست محیطی در اکوتوریسم شایان توجه می باشد .
انواع توریسم سیر و سفر روندی است که از دیر باز با اشکال خاص خود در جوامع انسانی وجود داشته و بتدریج طی مراحل تاریخی سیر تکامل خود را تا عصر حاضر پیموده است. انگیزه ای که انسان را به سیر و سفر وامی دارد ، حس کنجکاوی و جستجوگری اوست که ریشه در نیازهای روانی فرهنگی اجتماعی و اقتصادی او دارد . بنابراین هر یک از نیازهای انسانی و همچنین هر یک از توانها و جاذبه های زیست محیطی که با فراغت انسان در رابطه هستند به توریسم اشکال مختلفی می بخشند و موجب تنوع فعالیتهای فراغتی و انواع گوناگون توریسم می شود . طبق دسته بندی های انجام شده انواع گوناگون توریسم را می توان بدین صورت مشاهده کرد:
· توریسم فرهنگی و آموزشی: گروهی که با انگیزه های قوی فرهنگی درصد آشنایی با فرهنگها و تمدن های باستانی هستند .
· توریسم درمانی: مسافرتهایی که به جهت امور درمانی روحی و جسمی صورت می گیرد.
· توریسم بازرگانی و تجارتی
· توریسم مذهبی و زیارتی
· توریسم ورزشی
· توریسم سیاسی
· توریسم اجتماعی
· توریسم طبیعی - اکوتوریسم -
