بخشی از مقاله
چکیده
در ایران به طور معمول، سن 65 سالگی را شروع پیری در نظر میگیرند. یافتههای سرشماری نشان میدهد هم اکنون 52 درصد کل جمعیت کشور را افراد بالای 30 سال تشکیل می دهند. بنابر این، سالخوردگان و بازنشستگان قشر مهمی از جامعه را در بر می گیرند و در صورت عدم توجه به آن ها، جامعه با مشکل بزرگی رو به رو خواهد شد. این مقاله ضمن توجه به نیازها و شرایط جسمی و روحی بازنشستگان، چهره جدیدی را برای خانه سالمندان ارائه می کند که دیگر فضای خمود و مرگ آور را به یاد آن ها نخواهد انداخت، بلکه مکانی خواهد بود که بازنشستگان با اختیار خود برای انجام فعالیت های دلخواه، به آن جا مراجعه کنند.
با توجه به مشکلات معماری مدرن که نیازهای روحی افراد را به خوبی پاسخ نمی گوید، با هدف هویت بخشی به مکان بازنشستگان، رویکرد معماری ایرانی اسلامی اتخاذ شده است. در نهایت این پژوهش راهکارهایی را برای طراحی معمارانه خانه بازنشستگان بر مبنای معماری ایرانی اسلامی مانند باغچه بندی های ایرانی که نماد پردیس و بهشت است، استفاده از سه اصل استمرار، سیالیت و شفافیت هم چنین بازی با نور و آب، را ارائه خواهد کرد.
روش تحقیق مبتنی بر روش کتابخانه ای است و رویکرد توصیفی- تحلیلی دارد. نتایج این پژوهش که با ارائه پرسش نامه ای از جامعه آماری مشتمل بر 100 نفر از بازنشستگان وزارت آموزش و پرورش - که عموما در مدارس و شهرک های فرهنگیان - انجام شده، موید آن است که وجود مراکز فرهنگی-خدماتی مختص بازنشستگان و قشر سالمند با دوهدف بازگشت تجربه دیدگان به چرخه اقتصادی و هم چنین جلوگیری از انزوا و از دست رفتن عزت نفس آن ها به شدت احساس می شود.
-1 مقدمه
سالمندی مرحله ای از زندگی است که تمام موجودات زنده از جمله انسان را در بر می گیرد
متاسفانه به دلیل رشد کم جمعیت، جامعه رو به پیریست و تا چند سال آینده عمده جمعیت کشور را سالمندان تشکیل خواهند داد. از این رو آن چه ذهن پژوهش گر را به خود اختصاص داده، افزایش سن جمعیت ایران با توجه به سرشماری و افزایش روز افزون تعداد بازنشسته ها بوده است. علاوه بر آن نه تنها تا کنون برنامه ریزی مناسبی برای این قشر در زمینه های مختلف صورت نگرفته بلکه ازین به بعد با بالا رفتن سن جمعیت، این مساله به بحرانی تبدیل خواهد شد که خانواده ها را تحت تاثیر قرار می دهد و احتمالا ایجاد سرخوردگی بیشتر در این قشر رو به افزایش خواهد نمود. لذا یکی از مهمترین مسائل روز، پرداختن به قشر بازنشسته و ایجاد زیرساخت های ضروری برای آن ها خواهد بود.
در واقع افزایش متوسط طول عمر و همچنین افزایش جمعیت سالمندان، شرایط، مشکلات و مسائل، نیازهای روحی و جسمی سالمندان از یک طرف و از طرف دیگر عزت و احترام سالمندان در جامعه و مسائل و مشکلات اجتماعی جدید که بر زندگی خانواده ها سایه افکنده، دست به دست هم داده اند و میطلبد که راهکارها و چاره ای برای گذراندن زندگی این قشر ارزشمند اجتماعی که روزی سوار بر مرکب زندگی بوده و چرخه اجتماعی و فرهنگی جامعه را پیش می برده اند اندیشیده شود. هم چنین از آن جا که عموما چرخ اقتصاد را جوان ها می چرخانند و کودکان و سالخوردگان در دسته مصرف کنندگان ثروت قرار می گیرد این مهم را خاطر نشان می کند که با کاهش جمعیت جوان از تعداد تولید کنندگان ثروت کاسته شده و مشکلاتی به وجود خواهد آمد. از دیگر سو اگر زمینه فعالیت مناسب برای سالمندان و بازنشستگان فراهم نباشد موجب افسردگی و افزایش مشکلات ناشی از آن در خانواده و به تبع آن در اجتماع میشود.
سوال اصلی که در این بین وجود دارد، آن است که چگونه می شود بر اساس پارامترهای مورد نیاز سالمندان و بازنشستگان، فضای معمارانه طراحی کرد؟
از راهکارهای پیشنهادی برای طراحی معمارانه خانه بازنشستگان، آن است که مکانی طراحی شود که شامل فضایی برای باغبانی، مطالعه، سالن های ورزشی درمانی، آب درمانی، درمانگاه، سالن های آزمایشگاهی، دفاتر و اتاق های ملاقات، کارگاه های آموزشی، وجود تور های مختص این افراد، صندوق های قرض الحسنه و توجه به هویت ایرانی اسلامی در معماری برای ایجاد فضایی نوستالژی و هم خوان با روحیه این قشر و ... می باشد. چهارچوب رساله در پنج فصل به شرح زیر می باشد:
- فصل اول: کلیات و چهارچوب موضوع
- فصل دوم: چهارچوب نظری تحقیق - مطالعات روانشناسی -
- فصل سوم: روش شناسی تحقیق
- فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها
- فصل پنجم: نتیجه گیری، فرایند طراحی و طراحی
در این مقاله، ابتدا به دستیابی مبانی و معیارهایی پرداخته می شود که لازم است برای طراحی فضاهای مربوط به بازنشستگان مورد استفاده قرار گیرد تا ضمن فراهم آوردن محیطی مطلوب و متناسب با توانایی های جسمی آن ها، پاسخگوی نیازهای روانی نیز بوده و امکان برقراری روابط اجتماعی و فعالیتهای سازنده را تامین نماید. بدین منظور میبایست خصوصیات جسمی و روانی سالمندان و عوامل موثر بر بهداشت روانی آنان از جنبههای زیست شناختی، روان شناختی و جامعه شناختی مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد.
"پس از شناخت خصوصیات روحی و جسمی سالمند و نیز در نظر گرفتن نیازهای آنان چنین به نظر می رسد که فراهم آوردن امکاناتی جهت حضور آنان در اجتماع ،می تواند راهگشای بسیاری از مشکلات روحی و جسمی آنان باشد. احداث مکانهایی که از امکانات متنوع فرهنگی، تفریحی، آموزشی و ورزشی متناسب با سالمند برخوردار است لازم است؛ به طوری که در این مکانها سالمند امکان عرضه تجربیات خود را دارا باشد و بتواند تواناییهای خود را به معرض نمایش بگذارد و از اینکه زنده است لذت ببرد. این امر موجب میگردد که سالمند دیگر حس نکند از جامعه طرد شده است"
یکپارچگی با جامعه و ایجاد روابط متقابل اجتماعی و برقراری تماس و رابطه نزدیک با سایرین، فعالیت و تحرک جسمی کافی و احساس مفید بودن و مورد نیاز بودن از خواستههای ضروری سالمندان است که باید مورد توجه قرار گیرد.
-2 پیشینه تحقیق و مبانی نظری
سالمندان در گذشته معمولا توسط دیر محل نگهداری می شدند. شاید بتوان گفت که دیر اولین محلی است که برای نگهداری و مراقبت سالمندان تنها و نیازمند اختصاص می یافته است. در این خانه ها با سالمندان مانند دیوانه ها رفتار می شد و از هر 10 نفر، 8 نفر به ناراحتی روانی دچار می شد و 2 نفر جان خود را از دست می داد. این آمار تکان دهنده حقیقت انکار ناپذیری است که امروزه متخصصان پیری شناسی و پیری درمانی در دنیا به آن واقف اند
در بسیاری از کشورها برای جلوگیری از عوارض روانی دوره بازنشستگی به منظور ادامه زندگی اجتماعی و حفظ خصوصیات اجتماعی و روانی افراد سالمند، باشگاه های مخصوص سالمندان تأسیس گردیده است که در آنها وسایل متعددی برای تفریح، سرگرمی و ورزش و مطالعه و غیره وجود دارد.
همچنین در بسیاری از باشگاه ها، محل هایی برای اقامت افراد سالمند در نظر گرفته شده که خانه سالمندان نامیده می شود و افراد سالمند با پرداخت مبلغی به طور ماهیانه یا سالیانه و در بعضی از مراکز ویژه که احتمالا توسط دولت ها به حمایت از سالمندان تأسیس گردیده اند، به طور رایگان و با شهریه کمی اقامت می کنند.
امروزه بیش از چند میلیون خانه سالمندان در دنیا وجود دارد که دولت ها مبالغ زیادی صرف هزینه نگهداری و بهداشت و درمان سالمندان بی کس و بی خانمان می نمایند. ولی با وجود این، خانه سالمندان همیشه »خانه سالمند« بوده و جای خالی خانواده را پر نمی کند چرا که عواطف و احساسات موجود در میان خانواده ها در این خانه ها کم است
