بخشی از مقاله
چکیده امروزه وابستگی به مواد یکی از مهمترین مشکلات مربوط به سلامت عمومی در جامعه ما به شمار می رود. مصرف مواد در کشور ما رشد روز افزونی داشته و این افزایش در بین نوجوانان روند رو به رشد بیشتری را نسبت به بزرگسالان به خودش اختصاص داده است. در این تحقیق در نظر داریم اعتیادپذیری در کلیه دانشآموزان مقطع متوسطه در شهرستان بهارستان استان تهران را با توجه به مؤلفههای هویت اجتماعی، معنویت و مهارتهای مقابلهای مورد بررسی قرار داده و میزان پیش بینی هریک از مؤلفههای ذکر شده در اعتیادپذیری دانشآموزان را مشخص نمائیم. روش پژوهش: پژوهش حاضر از نوع توصیفی و به صورت تدوین مدل معادلات ساختاری - SEM - میباشد.
جامعه آماری این تحقیق 300 نفر از بین کلیه دانشآموزان دختر و پسر مقطع متوسطه شهرستان بهارستان استان تهران در سال تحصیلی 92-93 میباشد که به صورت خوشهای انتخاب شده و در این تحقیق حضور یافتند. برای جمعآوری دادهها از پرسشنامههای هویت اجتماعی صفارینژاد، معنویت پارسیان و دونینگ، مهارتهای مقابلهای لازاروس و فولکمن و نیز مقیاس اعتیاد پذیری وید استفاده شده است.
یافتهها: نتایج پژوهش نشان داد که مولفههای معنویت و هویت اجتماعی به طور مستقیم بر اعتیادپذیری دانشآموزان تأثیر دارد. اما این مقیاسها به واسطه مهارتهای مقابلهای هیجانمدار بر اعتیادپذیری دانشآموزان فاقد رابطه معناداری بود. در این تحقیق رابطه منفی معناداری بین هویت اجتماعی، معنویت با اعتیاد پذیری دانشآموزان بدست آمد.
سوء مصرف و اعتیاد4 به مواد تغییر خلق و رفتار، یکی از بارزترین آسیب های اجتماعی است که به راحتی می تواند بنیان زندگی فردی، خانوادگی، اجتماعی و فرهنگی یک کشور را سست کند. اعتیاد در حال حاضر پس از فقر و بیکاری، سومین آسیب اجتماعی کشور محسوب میشود بر اساس آمار اعلام شده حدود 2 میلون نفر در ایران، معتاد5 به مواد مخدر هستند. بدیهی است آمار واقعی بیش از آمار و ارقام اعلام شده میباشد.
تجربه مواد در مصرف سنین نوجوانی و جوانی دلایل متعددی دارد. بعضی از این علت مربوط به دوره رشد این گروه می باشد. نوجوانان در این دوره در پی کنجکاوی و یافتن هویت شخصی، اجتماعی با مسائل متعددی در زندگی مواجه شده و با انواع مختلف مواد اعتیاد آور روبرو شده و توجهشان به این گونه مواد جلب می شود از طرفی نقش گروه همسالان نیز در این دوران بی تاثیر نبوده و ممکن است با تقویت رفتارهای مخاطره آمیز، نوجوانان به سمت مصرف دخانیات، یا انواع مختلف مواد روی می آورند.
افراد به میزان متفاوتی از هیجان طلبی برخوردارند. برخی بسیار هیجان طلبند و برخی بسیار کم و تعدادی در بین این دو گروه قرار میگیرند. بر اساس تحقیقات مختلف هیجان طلبی با مصرف موا مخدر ارتباط دارد. هرچه افراد هیجان طلبی بیشتری داشته باشند، گرایش بیشتری نسبت به مواد مخدر دارند.برای مثال زاکرمن و همکاران دریافتند که 74 درصد از دانشجویانی که هیجانطلبی بالایی داشتند یک یا بیش از یک نوع ماده مخدر مصرف کردند.
نتایج پژوهش های نیلی2 و همکاران - 2006 - نشان می دهد که در ایالات متحده %40 دانش آموزان کلاس اول دبیرستان گاهی اوقات مواد مخدر مصرف می کنند و %18 آنها در یک ماه بعدی چنین کاری را دوباره انجام می دهند. پوراسی3 و همکاران - 2007 - دریافتند که در ایران %12/7 دانش آموزان پسر پایه اول دبیرستان تاکنون الکل مصرف کرده اندو %20 آنها تاکنون مواد مخدر - سیگار و حشیش - مصرف کرده اند. نتایج بررسی ها نشان داد که در کشور ما نزدیک به نیمی از معتادان در فاصله سنی 17 تا 22 سال که همزمان با سن دبیرستان می باشد مصرف مواد را شروع می کنند.
پارگامنت - 1998 - 4 معتقد است که برای مقابله با فشار های زندگی که فرد نیاز به کمک و مشاوره دارد، حوزه معنوی به فرد کمک می کند تا در موقعیت های استرس زا معنا و مفهومی بیابند، از این مطلب برداشت می شود چون فرد در مواقع استرس و ناراحتی به مواد مخدر از جمله سیگار متوسل می شود با استفاده از معنویت می توان اراده فرد، قوی و محکم نگه داشته شود. هویت اجتماعی5 یک فرد به خصوصیات و مشخصات و تفکراتی اشاره می کند که فرد آنها را از طریق اشتراکات اجتماعی و عضویت در گروهها و مقوله های اجتماعی کسب می کند. با توجه به این تعریف هویت اجتماعی را می توان نوعی خودشناسی فرد در رابطه با دیگران دانست.
در پژوهش انجام گرفته توسط رحمتی - - 1383، %16 دانش آموزان هویت اجتماعی متوسطی را نشان دادهاند و نمره بین 40 تا 60 اخذ کردهاند، %76 هویت اجتماعی بالا و %8 هویت اجتماعی پایین گرفتهاند. در اینجا جای سوال دارد اگر این آمارها درست است پس چرا در جامعه ما اعتیادپذیری در جامعه رو به افزایش است که در این پژوهش به علت های این مقوله و رابطه هویت اجتماعی با اعتیادپذیری پرداخته میشود، و امید است که نتایج قابل قبولی بدست آید.
یکی از مؤلفههایی که تأثیر بسیار زیادی در پیشگیری از سوءمصرف مواد در بین دانشآموزان دارد مهارتهای مقابلهای و از جمله توان نه گفتن و ابراز وجود در بین نوجوانان است که در دورهی حساسی از زندگی قرار دارند. فشار روانی یک عامل مهم و شایع برای آسیبشناسی روانی در نوجوان میباشد و روشی که نوجوانان برای مقابله با فشار روانی به کار میبرند میتواند آثار فشار روانی بر آسیب شناسی روانی را تعدیل نماید. بنابراین نقش مقابله در سازگاری انسان به عنوان یک نقش مهم توصیف شده است.
مقابله قسمتی از تعامل شخص و محیط است و زمانی رخ میدهد که یک فرد، موقعیت را تنشزا ارزیابی کند. نوجوانی به عنوان دورهی گذر و رویارویی با چالشها تعریف شده است. بنابراین، تعیین تنشزاها و اینکه نوجوانان چگونه با آنها مقابله میکنند و چه ارتباطی با سلامت روانی در افراد دارد از اهمیت ویژهای برخوردار است. راهبردهای مقابلهای مجموعهای از تلاشهای شناختی و رفتاری فرد است که در جهت تعبیر و تفسیر و اصلاح یک وضعیت تنشزا به کار میرود و منجر به کاهش رنج ناشی از آن میشود.
دو راهبرد اصلی مقابله عبارتند از: راهبردهای مقابلهای هیجان مدار8 که شامل کوششهایی جهت تنظیم پیامدهای هیجانی واقعه تنشزاست و تعادل عاطفی و هیجانی را از طریق کنترل هیجانات حاصله از موقعیت تنشزا حفظ میکنند و راهبرد مقابلهای مسئله مدار1 شامل اقدامات سازنده فرد در رابطه با شرایط تنشزا است و سعی دارد تا منبع تنیدگی را حذف کرده یا تغییر دهد زرین کلک 1389 اثربخشی آموزش مؤلفههای تاب آوری را بر کاهش اعتیادپذیری و تغییر نگرش نسبت به مصرف مواد در 50 نفر 25 - نفر گروه آزمایش 25 + نفر گروه کنترل - از دانشآموزان پسر مقطع متوسطه ساکن حومه شهر تهران مورد بررسی قرار داد . نتایج به دست آمده حاکی از آن بود که این برنامه سبب نگرش منفی و کاهش سطح اعتیادپذیری در دانشآموزان میشود.
تأثیر در هر سه خرده آزمون اعتیادپذیری معنادار بود اما در بعد آمادگی اعتیاد - APS - کاهش نمرات بیشتر بود. تحقیقات انجام شده عوامل بسیاری را مورد بررسی قرر داده و رابطه آنها را با اعتیاد پذیری دانش آموزان مشخص کردهاند، پژوهشگر در این تحقیق در پی یافتن این مسئله است که سهم هر یک از عوامل هویت اجتماعی، معنویت و مهارتهای مقابلهای در اعتیادپذیری دانش آموزان مقطع متوسطه چقدر است؟ و آیا بین این متغیرها با اعتیادپذیری دانشآموزان ارتباطی وجود دارد. براین اساس و در پی پاسخ به سئوالات مذکور، محقق به دنبال ایجاد مدلی است که مولفه های مطرح شده - هویت اجتماعی، معنویت و مهارتهای مقابلهای - را در خصوص تاثیر گذاریشان براعتیادپذیری مورد سنجش قرار دهد. بر این اساس، با استفاده از مدل یابی معادلات ساختاری - SEM3 - پژوهشگر به دنبال بررسی برازش مدل نظری مطرح شده در خصوص عوامل موثر بر اعتیادپذیری است.
ابزار سنجش:
الف - مقیاس اعتیاد پذیری: این مقیاس که پانزده سوال دارد، پذیرش یا اعتراف به اعتیاد را میسنجد. مقیاس AAS4 توسط وید5 در سال 1992 برای اندازهگیری تمایل به پذیرش مشکلات مرتبط به الکل یا دارو ساخته شده است پاشاشریفی - . - 1387 ضریب پایایی این آزمون با آلفای کرونباخ %87 گزارش شده است.
ب - مقیاس مهارتهای مقابلهای: این یک پرسشنامه 66 ماده ای است که توسط لازاروس و فولکمن در سال 1987 براساس نظریه شناختی- پدیدارشناختی درباره تنیدگی، برآورد و مقابله به سنجش افکار و اعمالی که افراد برای مقابله با برخوردهای تنیدگی زای زندگی روزمره به کار می روند، این پرسشنامه دارای دو خرده مقیاس هیجان مدار و مسالهمدار است، مهارتهای مقابلهای هیجان مدار شامل کوششهایی جهت تنظیم پیامدهای هیجانی واقعه تنش زا است و تعادل هیجانی و عاطفی را از ق کنترل هیجانات از موقعیت تنشزا حذف میکند. مهارتهای مقابلهای مساله مدار شامل اقدامات سازنده فرد در رابطه با شرایط تنشزا است و سعی میکند تا منبع تنیدگی را حذف یا تغییر دهد. در تحقیق حاضر الفای مقیاس مهارتهای مقابلهای %84به دست امده است. نیزآلفای دو خرده مقیاس هیجانمدار و مسألهمدار تحقیق حاضر به ترتیب 0/73 و 0/80است.
ج - مقیاس هویت اجتماعی: این پرسشنامه دارای 20 سوال میباشد که در سال 1387 توسط مجید صفاری نیا و مریم روشن ساخته شده است. این پرسشنامه بروی 550 دانش آموز مقطع دبیرستان با میانگین 16/56 به صورت خوشهای چند مرحلهای اجرا شده و با استفاده از روش آلفای کرونباخ مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت، طبق نتایج به دست آمده آلفای پرسشنامه %74 بدست آمد که بیانگر پایایی مطلوب این پرسشنامه است و همچنین تحلیل عاملی نشان داد که این پرسشنامه تنها یک عامل دارد که %45/13 واریانس را تبیین میکند.
د - مقیاس معنویت: این پرسشنامه متشکل از 29 عبارت است که توسط پارسیان و دونینگ در سال 2009 ساخته شده است. ضریب پایایی این پرسشنامه بر روی نمونه ایران با روش آلفای کرونباخ %91گزارش شده است.
