بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر بررسی تاثیر استفاده از اینترنت بر هویت ملی در دانشآموزان مقطع متوسطه اول شهر زیدون در سال تحصیلی 1395/96 است. این تحقیق پیمایشی است و جهت سنجش متغیر مستقل و وابسته از پرسشنامه طیف لیکرت استفاده شده است. جامعه آماری را کلیه دانشآموزان مقطع متوسطه اول شهر زیدون تشکیل میدهند.
نمونه پژوهش از روش نمونهگیری طبقهبندی تصادفی، از جدول کرجسی و مورگان و برای جلوگیری از نقص پوشش، با پذیرش خطای %5 و سطح اطمینان %95 ، 300 نفر است 164 - پسر و 136 دختر - انتخاب شده است. جهت تحلیل دادهها از نرمافزار spss16 استفاده شدهاست. به طور کلی نتایج نشان میدهند که با افزایش میزان استفاده از فضای مجازی و اینترنت، میزان گرایش به هویت ملی دانشآموزان کاهش مییابد.
مقدمه
هویت از نظر لغوی به معنای هستی و ماهیت است و موجب شناسایی و تمایز هر فرد از دیگری میشود. هویت در اصطلاح علمی آن، به معنای چیستیشناسی یا کیستیشناسی است و برای نخستین بار در روانشناسی و توسط اریکسون به کار برده شد - میرمحمدی، . - 1383 در اوایل دوره نوجوانی، یک رشته تغییرات جسمانی، بینشخصی و درونشخصی آغاز میشوند. یکی از این تغییرات آغاز جستجوی فعال یک شخصیت متمایز یا هویتٌ است
پاسخ به سوال من کیستم در عرصه فردی به خودشناسی - هویت فردیٍ - ، و در عرصه جامعه به هویت اجتماعیَ میرسد. از نظر اریکسون، هویت یک فرایند بنیادی مثبت طی دوره نوجوانی است. احساس منسجم هویت به شخص کمک میکند که به تجربههایش سازمان و معنا دهد و تصمیمها و رفتارهایش را هدایت کند؛ در صورتی که احساس پراکنده و سردرگم هویت، شخص را نسبت به رویدادهای بیرونی آسیبپذیر میکند - عاملی، . - 1384 پیش از نوجوانیُ، هویت کودک مانند تکههای پارچه است که به یکدیگر دوخته نشدهاند، اما تا پایان نوجوانی این تکهها به صورت لباس چهل تکهای که منحصر برای فرد است به یکدیگر دوخته خواهند شد.
هویت مهمترین عامل در زندگی هر انسانی است. امروزه نحوه شکلگیری هویت و عوامل موثر بر شکلگیری و انواع آن - فردی، جمعی، ملی، جنسیتی، مذهبی - ، مورد توجه بسیاری از پژوهشگران علوم اجتماعی و به ویژه روانشناسان قرار گرفته است. در مورد شکلگیری هویت، برخی بر عوامل سطح کلان مانند متغیرهای محیطی، فرهنگی، میزان توسعهیافتگی و روابط بین اقوام و جوامع و برخی بر عوامل سطوح خردتر مانند عضویت گروهی، محل سکونت و احساس محرومیت تکیه میکنند
دیدگاههای معاصر هویت، هویت را امری اجتماعی دانسته که محصول تعاملات افراد با یکدیگر میباشد و بنابراین سیال، متغیر و چندگانه است
یکی از مهمترین ابعاد هویت اجتماعی، هویت ملیِ است. هویت ملی در یک کشور، لازمه و پیشنیاز همبستگی، وفاق اجتماعی و یکپارچگی ملی است. هویت در بستر تعاملات اجتماعی تعریف میشود. هویت ملی در واقع احساس تعهد و تعلق به فرهنگ، تاریخ، سرزمین، زبان و مذهب است که سبب تمایز و افتراق ملتها از یکدیگر میشود. در واقع، هویت ملی مهمترین نوع هویت است؛ زیرا نقش تعیینکنندهای بر فرهنگ، اجتماع، سیاست و حتی اقتصاد دارد
هویت ملی یک مفهوم چندبُعدی و دارای ابعاد مختلفی از جمله ابعاد اجتماعی، تاریخی، جغرافیایی، سیاسی، فرهنگی، دینی و زبانی است.
محیط معناشناختی فرد و تعامل او با محیط نقش مهمی در هویتیابی نوجوانان و جوانان ایفا میکند. یکی از مهمترین بخشهای تشکیلدهندهی این محیط معناشناسی، رسانهها هستند. پیدایش رسانههای جدید در نزدیک به دو دههی گذشته باعث تغییرات عمیقی در عرصههای مختلف زندگی روزمره گردیده است.
این تغییرات خود یک عرصه فرهنگی نوین پدید آوردهاند که با تعابیر مختلف از آن به فرهنگ الکترونیکی، فرهنگ دیجیتال، فرهنگ سایبر و فرهنگ مجازی یاد شده است. زمانی کارکرد و نقش رسانهها محدود به هدایت و راهنمایی، آموزش و خبررسانی و سرانجام تفریح و تبلیغ بود اما امروزه به مجموع این نقشها، فرهنگسازی، اثرگذاری بر نگرش به هویت نیز اضافه شده است و پیشبینی میشود که هر روز بر نقش و کارکردهای رسانههای نوین افزوده شود
برخی نویسندگان مانند ویلیامز و جوینسون نشان میدهند که در هر دوره تاریخی رسانههای نوین نگرانیهایی را در جوامع غربی ایجاد کردهاند. در ایران نیز نگرانی از تاثیرات فرهنگی و اجتماعی و سیاسی ورود رسانههای جدید مسئله جدیدی نیست
فرایند جهانیشدن به واسطه فناوریهای بسیار پیشرفته و کارامد ارتباطی و رسانههای جدید، این امکان را فراهم آورده است که زندگی اجتماعی در فضایی بسیار گستردهتر شکل بگیرد. چنانچه قبلاً مطرح شد، هویت امری اجتماعی است که از تعامل فرد با افراد و گروههای اجتماعی به دست میآید.
از بین منابع جامعهپذیری، علاوه بر خانواده و دوستان، باید از محیطهای آموزشی و رسانههای نوین ارتباطی که نهادهای همگنکننده و یکپارچهسازی ارزشها و هنجارها هستند، یاد کرد
اینترنت به عنوان یکی از این رسانهها، به دلیل ویژگیهایی مانند بیمکانی، فرا زمانی، عدم محدودیت به قوانین مدنی دولت-ملتها، برخورداری از فضاهای فرهنگی، اعتقادی، سیاسی و اقتصادی جدید و خصوصاً داشتن پویایی و آزادی عمل کاربران در استفاده از آن، توانسته است روز به روز مخاطبان بیشتری را به خود جذب کند و هر یک از مخاطبان با متناسب با ویژگیهای فردی و اجتماعی خود، استفادههای خاصی از این رسانه جدید میکنند و تحت تاثیر آن قرار میگیرند.
در سالهای اخیر استفاده از اینترنت و سایر عرصههای فضاهای مجازی توسط افراد و گروههای اجتماعی، سیاسی و . . . به ویژه در بین نوجوانان و دانشآموزان رشد شتابانی داشته و از آنجا که جوانان زودتر از بزرگسالان کارکردن با فناوریهای ارتباطی را میآموزند و به تبع آن بیشتر از این امکان بهرهبرداری میکنند، لذا بیشتر در معرض تاثیرپذیری از این رسانهها قرار میگیرند.
وجود میلیونها کاربر اینترنت در ایران نشان میدهد نوجوانان و جوانان نسل انفجار جمعیت، به خوبی خود را با شرایط روز جهان وفق دادهاند. ایرانیان در تحقیق که دانیل لرنر در حدود پنج دهه پیش انجام داده بود، در میان شش کشور خاورمیانه، رتبه آخر را در میزان استفاده از رسانهها کسب کرده بودند. ولی در حال حاضر طبق اعلام سایت رسمی Internet World State خاورمیانه 42 میلیون نفر کاربر اینترنتی دارد که در این میان ایران رتبه نخست را در میان کاربران اینترنتی کشورهای خاورمیانه دارد.
در زمینه هویت و شبکههای اجتماعی مجازی، تحقیقات متعددی صورت گرفته است. یافتههای قبلی نشان میدهند که هویت در فضای مجازی دستخوش تغییر و تحول میشود - رن و همکارانْ، 2007؛ پاپاکاریسیَ، 2009؛ شالچی، . - 1384 مطالعات پریولمن و همکارانش - 1998 - ، کلایر - 2009 - و نیز پژوهش طولی لی و همکاران - 2010 - ، در خصوص اثرگذاری رسانهها بر شکلگیری هویت نشان میدهد که تاثیرات رسانهها در رفتار و ایدئولوژی انعکاس مییابد که این به نوبه خود هویت اجتماعی افراد را تحت تاثیر قرار میدهد.
در غالب این پژوهشها، هویت به عنوان یک فرایند پویا در نظر گرفته شدهاست که تحت تاثیر رسانهها شکل خاصی به خود میگیرد - کلایر، . - 2009 مطالعه آخوندی - 1377 - ، با عنوان عوامل موثر بر هویت ملی-مذهبی جوانان در شهر مشهد نشان میدهد که شرکت جوانان و خانوادههای آنان در مراسم و برنامههای ملی-مذهبی، تماشای هر چه بیشتر برنامههای ایرانی از طریق تلویزیون موجب تقویت هویت ملی و تماشای هر چه بیشتر برنامههای خارجی از طریق تلویزیون موجب تضعیف هویت ملی جوانان میشود.
فکوهی - 1381 - ، در مطالعه الگوهای شکلگیری هویت دانشآموزان سال آخر دبیرستان و دانشجویان بومی شهرهای خرمآباد و بروجرد در ابعاد پنداشت و رفتار، دریافت که متغیرهای زبان، تعلقات تاریخی-سیاسی، مشارکت سیاسی، فرهنگی و اجتماعی، رسانههای جمعی و خانواده تاثیر بسزایی در هویتسازی جوانان دارند. نتایج تحقیق اسماعیلی و عقیلی - 1389 - ، نشان میدهد که میزان هویت اجتماعی، جغرافیایی، زبانی، فرهنگی و دینی دانش آموزان وابسته به اینترنت نسبت به دانشآموزان غیروابسته کمتر است.
نتایج مطالعه نوابخش و همکاران - 1389 - ، در خصوص آثار اینترنت و موبایل در تغییر هویت جوانان 15-29 ساله استان مازندران بیانگر آن است که گرایش جوانان به اینترنت و موبایل نقش موثری در تغییر ارزشهای اجتماعی، دینی، فرهنگی و هویت فردی و گروهی آنان دارد. نتایج مطالعه نیازی و شفایی مقدم - 1391 - ، نشان میدهد که بین میزان استفاده از تلویزیون و گرایش به هویت ملی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد
