بخشی از مقاله
چکیده
یکی از مهمترین مسائل در مدیریت امور دانشجویان، حل مسائل اجتماعی و رفاهی در خصوص آن ها به شمار می رود. هنگامی که گروه بسیار زیادی از افراد با یکدیگر در ارتباطند، به صورت های بسیار پیچیده ای بر یکدیگر تأثیر گذاشته و تأثیر میپذیرند. بنابراین مسائلی چندبعدی از قبیل مسائل اجتماعی را نمیتوان تنها با بررسی یک بعدی و از طریق رویکردهای معمول حل نمود. این در حالی است که رویکرد تحلیل شبکه اجتماعی، با در نظر گرفتن کل افراد یک جامعه و ارتباطات بین آن ها، موضوعات را در سطح کلی و به صورت جامع مورد بررسی و تحلیل قرار می دهد.
در خوابگاهها، دانشجویان با افرادی با فرهنگها و روحیه های مختلف هم اتاقی میشوند. بنابراین روابط حاکم بین آنها به طور ضمنی تشکیل یک شبکه اجتماعی را می دهد. در این مقاله، برای درک بهتر روابط حاکم بر جامعه دانشجویان و در جهت حل مسائل اجتماعی و رفاهی آنان، با استفاده از دادههای دانشجویان خوابگاههای دانشگاه صنعتی امیرکبیر و با توجه به نظریه هموفیلی، ارتباطهایی که بین دانشجویان را میتوان فرض کرد، استخراج و بر اساس آن ها شبکههای اجتماعی دانشجویان خوابگاه در طول سالیان را ایجاد شده است که در نهایت با استفاده از شبکه های بدست آمده، تجزیه و تحلیل مؤلفه های ساختاری هر کدام از شبکه های دانشجویان خوابگاه ها و تغییرات آن ها در طول زمان بیان می شود.
-1 مقدمه
خوابگاه ها به عنوان جزیی از امکانات رفاهی دانشگاه میباشند که طبق ضوابط و شرایط خاصی در اختیار دانشجویان قرار میگیرند. در حال حاضر دانشجویان شهرستانی بیش از 60 درصد کل دانشجویان کشور را تشکیل میدهند و در حدود بیش از 200 هزار دانشجو در خوابگاهها اسکان دارند که به این تعداد نیز هرساله مرتباً افزوده میشود .[1] دانشجو با ورود به خوابگاه از محیطی که سالها در آن زندگی کرده، جدا میشود و در محیط جدیدی قرار میگیرد و در نتیجه ی زندگی در همین محیط جدید و ارتباط با افرادی متفاوت از فرهنگها، قومیتها و روحیه های گوناگون، منجر به شکل گیری روابط،تجربهها و اتفاقات جدیدی میشود .
داشتن ارتباط طولانی و در واقع زندگی کردن با افرادی که به آنها هم اتاقی و هم خوابگاهی گفته میشود، سرآغاز تأثیر و تأثرهای بسیاری است. مسائل بهداشتی، بحثهای فرهنگی ، تأثیرها رفتار و گفتار اطرافیان، کمبود امکانات و عدم سازگاری هم اتاقی ها، همه و همه باعث ایجاد مسائل و مشکلات بیشماری میشود که آثار مستقیم یا غیر مستقیم بر روی رفتار دانشجو میگذارد . اداره امور خوابگاهها نیازمند مدیریتی نظاممند و با برنامهریزی دقیق بوده و میبایست روشی را برای تحلیل و بررسی بهتر در شناخت و پاسخگویی سریع به نیازهای دانشجویان در حدود امکانات دانشگاه به کار ببرد.
وجود متغیرهای بسیار زیاد دخیل در مسائل اجتماعی - فرهنگی، اقتصادی، سیاسی - و ماهیت پیچیده آنها به گونه ای است که نمی توان تنها بر اساس رویکردهای رایج حل مسائل که به صورتی انتزاعی و تک محوره به قضایا مینگرند، به حل آنها نایل شد. همچنین از آنجایی که تصمیم گیریهای مدیریتی هرگز در یک محیط ایزوله انجام نشده و همواره شبکه از تأثیرات بر آنها موثرند، در این پروژه با استفاده از رویکرد تحلیل شبکه های اجتماعی به بررسی ،آنالیز و پیش بینی مسائل حاکم بر جامعه دانشجویان خوابگاهها میتوان پرداخت.
با استفاده از تحلیل شبکه های اجتماعی و با رویکرد شبکه های کل، کل یک سیستم و روابط بین اجزای آن مورد بررسی قرار می گیرد، موضوعات نه به صورت مستقل و مجزا، بلکه بر اساس کنشکران دخیل در آن ها و روابط موجود بین آن ها تفسیر می شود .[2] در این راستا مفاهیم و شاخص هایی ارائه شده که با اعمال آنها و به کمک نرم افزارهای مرتبط، برای تحقق بخشیدن به هدف حل مسائل اجتماعی و رفاهی دانشجویان، شبکه اجتماعی دانشجویان خوابگاهی را ایجاد و خصوصیات ساختاری آن را که شامل بررسی الگو و ویژگی ها ارتباطات بین دانشجویان، یافتن افراد اثرگذارتر و قدرتمندتر در بین دانشجویان و تغییرات آن در طول زمان بررسی شده است.
داده های مورد بررسی در این مقاله در ارتباط با اسکان دانشجویان بومی و غیر بومی دانشگاه صنعتی امیرکبیر در خوابگاههای مختلف از قبل سال 1366 تا سال 1391 است که شامل رشته تحصیلی آنها، نام خوابگاه، کد اتاق، مقطع تحصیلی، استان و شهر بومی دانشجو و ترم ورودی آنان میباشد. در این مقاله، فرض گرفته شده که جامعه کل دانشجویان خوابگاهها را داده های در دسترس و دادههایی که از آنها مشتق میشود، را تشکیل میدهد که با تحلیل شبکه ای و آماری این دادهها مسائل و مشکلات مذکور مورد بررسی قرار داده شده است.
با توجه به نظریه هموفیلی - اصلی که همه ما تمایل به یکسان بودن با دوستان خود داریم یا به عبارتی، ما بیشتر با افرادی ارتباط داریم که به ما از نظر ابعاد نژادی و قومی، سنی و ویژگیهای تقرباًی قابل تقلید مانند مکان زندگی، شغل، علایق، عقاید و نظرات به هم شباهت دارند - [3] و با توجه به این که هم شهری، هم استانی، هم رشتهای، هم اتاقی، هم خوابگاهی و هم سال بودن افراد احتمال اینکه آنها با هم ارتباط داشته باشند را بالا میبرد، فرض میکنیم که روابط واقعی بین دانشجویان تنها بر اساس این روابط شکل گرفته است و برای اینکه این احتمال به واقعیت نزدیک باشد شبکه های مربوط به هر دو سال متوالی دانشجویان در نظر گرفته شده و روشها، تکنیکها و ابزارها در ارتباط با این شبکه های 2 ساله به کار بسته شده است.
ادامه مقاله با این ساختار سازمان دهی شده است: بخش دوم اشاره ای به روش های معمول که در برخورد با مسائل اجتماعی مرتبط با دانشجویان و خوابگاه ها استفاده می شود، دارد. همچنین توضیحی مختصر در مورد شبکه های اجتماعی، می دهد. در بخش سوم، مراحل فرآیند تحلیل شبکه اجتماعی در حل مسئله مذکور توضیح داده می شود. دو بخش بعدی، نتایج حاصل از بررسی آماری و تحلیل شبکه ای از داده های در دسترس و تحلیل آن ها را ارائه می دهد. بخش آخر نیز به جمع بندی و کارهای آتی می پردازد.
-2 مرور ادبیات
حل مسائل مربوط به دانشجویان و بخصوص جامعه دانشجویان خوابگاه ها هدف بسیاری از تحقیقات جامعه شناسی را در برمی گیرد. علی اصغر سعیدی و خالد اسماعیل زاده در پژوهش خود، با استفاده از روشهای آماری و پرسشنامه های جامعه شناسی به بررسی مسائل و مشکلات رفاهی خوابگاه های دانشجویان دختر در دانشگاه های دولتی شهر تهران، پرداختهاند.[1] ناهید هاجی زاده و مرضیه احمدزاده در مقاله خود با عنوان »تحلیل فاکتورهایی که بر رویکرد تحصیلی دانشجویان تأثیر میگذارد« با رویکرد داده کاوی و بر اساس نمرات دانشجویان و بازخورد آخر ترم دانشجویان از درس و استاد درس، شاخصهایی که نمایانگر مشکلات و کمبودهای محیط آموزشی است را تحلیل کردند .
[4] در این مقاله با استفاده از روشهای داده کاوی شاخصهای مهم در ارتباط با اینکه دانشجویان یک درس را دو بار نگیرند، مورد بررسی قرار گرفته است. مبنای بسیاری از این تحقیقات پرسشنامه و مصاحبه است. این در حالی است که پرسشنامهها را نمی توان به عنوان منبع اصلی اطلاعات قرار داده داد. غیر منعطف بودن آنها و اینکه در کل فرآیند دادهها، سؤالات بدون تغییر باقی میمانند، از محدودیت های این روش محسوب می شود. مشکل دیگر پرسشنامه ها درجه صحت آنهاست. بسیاری از افراد در پاسخ به سؤالات پرسشنامه ها ممکن است صداقت کامل را نداشته باشند و یا دقت بالایی را به کار نمی برند. در این تحقیق با بهره از رویکرد تحلیل شبکه اجتماعی موضوعات دانشجویان و مدیریت خوابگاه ها بررسی می شود.
برای درک بهتر این روش، لازم است مروری بر مفهوم شبکه های اجتماعی داشت: شبکه اجتماعی، ساختاری اجتماعی است که از گرههایی - که عموماً فرد یا سازمانی هستند - تشکیل شده است که توسط یک یا چند نوع خاص از وابستگی ها با یکدیگر در ارتباطند. تحلیل شبکههای اجتماعی روابط اجتماعی را با اصطلاحات رأس و یال مینگرد. رأسها کنشکران فردی شبکهها هستند و یالها روابط میان این کنشکران را بیان می کند. روابط ممکن است جهت دار، بدون جهت، وزن دار یا بدون وزن باشد. وزن میتواند نشان دهندهی تکرار، میزان یا شدت یک رابطه باشد .[5]
-3 متدولوژی
فرآیند حل مسئله با استفاده از تحلیل شبکه اجتماعی از چندین گام اساسی تشکیل می شود: - 1 مشخص کردن رویکرد تحلیل - 2تعریف ارتباطات و کنشکران در شبکه - 3 جمع آوری داده ها - 4 اندازه گیری ارتباطات - 5 تحلیل شبکه - 6 ایجاد شاخص های توصیفی - 7 ارائه داده های شبکه.[6] با توجه به موارد ذکر شده و اهداف مسئله مورد نظر، مراحلی که در این تحقیق طی میشود در شکل 1 به صورت کلی نمایش داده شده است. در ادامه نیز هر کدام از این مراحل به تشریح توضیح داده می شود.
.1 مشخص کردن رویکرد تحلیل: دو رویکرد اصلی در تحلیل شبکه های اجتماعی وجود دارد: رویکرد شبکه های فردی و رویکرد شبکه های کل .[2] با توجه به اینکه هدف اصلی در این تحقیق بررسی ساختار کل جامعه دانشجویان است و نه یک فرد خاص، رویکرد شبکه های کل، بهترین روش در پاسخگویی به این نیاز خواهد بود که با آن بتوان وضعیت کلی جامعه را مشاهده و بررسی کرد.
.2 تعریف ارتباطات و کنشکران در شبکه: فهم معیار ارتباط بین کنشکران ، کلید اصلی در درک پدیده های مختلف در یک نظام اجتماعی است. می بایست کنشگران و ارتباطاتی که بین آنها برقرار است را بر اساس هدف و مسئله مورد بررسی تعریف گردد.
شکل :1 فرآیند حل مسئله دانشجویان خوابگاه ها با استفاده از تحلیل شبکه اجتماعی
در این پروژه، هر گره نمایانگر یک دانشجوی خوابگاهی است. همچنین با توجه به انواع مختلف ارتباطات بین دانشجویان خوابگاه ها، روابط قابل تصور برای آنها در جدول 1 آمده است. لازم به ذکر است که وزنهایی که برای هر کدام از روابط انتخاب شده است، علاوه بر در نظر گرفتن شدت، قدرت یا تعدد آنها،احتمال اینکه واقعاً دو دانشجو در آن شرایط با هم در ارتباط باشند نیز در نظر گرفته شده است. هنگامی که دو گره دو یا چند نوع رابطه از روابط بالا را داشته باشند، وزن آنها با هم جمع میشود. لازم به ذکر است که ترتیب قدرت وزنهای داده شده بر اساس مصاحبه با نمونه ای از جامعه دانشجویان خوابگاهها فرض شده و همچنین مقدار وزن این روابط به صورت خطی مطابق با شدت آن ها تعیین شده است.
.3 جمع آوری داده ها: در این گام باید داده هایی که بر اساس آن می خواهیم تحلیل شبکه را انجام دهیم، جمع آوری شود. بدین منظور از داده های دانشجویان خوابگاه های دانشگاه صنعتی امیرکبیر استفاده شده است. با توجه به اینکه این داده ها در ابتدا کیفیت لازم را نداشته و دادههای با کیفیت پایین منجر به دانش دادهکاوی استخراج شده با کیفیت پایین میشود. بنابراین می بایست تکنیکهای پیشپردازش و پاکسازی داده با هدف ارتقاء کیفیت دادهها به کار بسته شود.[7]
به منظور حذف نویز و برای هموار کردن داده ها، در دادههای مربوط به رشتههای تحصیلی، تمام گرایشات یک رشته را - به خصوص مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری - با رشته اصلی جایگزین شدند. همچنین دادههای مربوط به استانها و شهرها تناقضات بسیاری داشت که برای بالا بردن دقت به صورت دستی این تناقضات و با اولویت شهر بر استان انجام شد. پس از یکپارچه سازی داده ها، به علت حجم بالای داده های گم شده و غیرعددی بودن آن ها، از روش انتساب چندگانه - Multiple - Imputation که از بهترین روشها برای پر کردن دادههای گمشده به شمار می رود استفاده شد[8] تا برهم زدن توزیع داده ها و ایجاد اریب در آن ها را به حداقل برسد. در پیاده سازی این روش از نرم افزار SPSS استفاده شده است. با توجه به غیر عددی بودن داده های گمشده، مدل تحلیل شده از کل داده ها، بر اساس رگرسیون منطقی بوده و عملیات انتساب چندگانه، با 5 انتساب انجام شده است. کارایی این روش به کار گرفته شده هنگامی که %60 داده ها گمشدهاند برابر %89 میباشد .
.4 اندازه گیری ارتباطات: بر اساس روابط تعریف شده در گام دوم و داده های جمع آوری شده، با استفاده از نرم افزار VBA در Excel، ارتباط های ممکن بین هر دو دانشجو در هر دو سال متوالی را استخراج شدند و برای هر نوع ارتباط میزان وزن آن را هم در نظر گرفته شد که در نهایت نتیجه هر کدام از آن ها در فایل متنی .csv ذخیره شدند.
برای ایجاد دادههای شبکه با فرمت csv، در اصل نیاز به ایجاد دو فایل گره و یال با این فرمت است. در فایل گره هر ردیف نمایانگر یک گره است که باید شناسه گره و ویژگیهایش را شامل شود و در فایل یالها هم باید در هر ردیف شناسه دو گره که نشاندهنده ارتباط بین دو گره است و بقیه ویژگیهای یال، مانند وزن آن را شامل شود. برای ایجاد فایل یالها باید ابتدا روابطی که بین گرهها وجود دارد که در گام دوم ذکر شد را پیدا شوند که با استفاده از نوشتن ماکرو در نرم افزار اکسل این روابط اندازه گیری شدند.
.5 تحلیل داده های شبکه: برای ترسیم و تحلیل شبکه از نرمافزارهای گفی استفاده شده است. نرم افزار گفی دادههای شبکه را با فرمتهای مختلفی از جمله فرمتهای گراف، شبکه، متنی، dl و گفی را میتواند دریافت کند. در تحقیق حاضر از فرمت متنی csv استفاده شده است. بدین صورت که با وارد کردن فایل متنی گره ها و یال ها در نرم افزار، فایل شبکه آن ها به فرمت gdf ساخته می شود و بعد از آن ، با استفاده از فایل شبکه ساخته شده، می توان به تحلیل شبکه پرداخت.
