بخشی از مقاله
چکیده
مقاله حاضر پس از نگاهی کوتاه بر تاریخچه و چگونگی پیدایش مکتب سوررئالیسم در کشور فرانسه و توضیح مختصري درباره اصول این جنبش ادبی میکوشد تا جنبههاي آشکار و چشمگیر تصاویر سوررئالیستی و کیفیت و چگونگی ساخت این تصاویر را در شعر دفاع مقدس با تکیه بر آثاري که جلوههاي سوررئالیستی در شعر آنها مشهود است، نشان دهد تا در نهایت به این نتیجه دست یابد که بسیاري از تصاویرسازيهاي شعر دفاع مقدس، با شیوههاي ساخت تصاویر اشعار سوررئالیستی از جمله: همنشینی امور انتزاعی و امور عینی ، توصیفات، تشبیهات و استعارههاي عجیب، بهره گرفتن از معانی نمادین واژهها، ترکیبات و توصیفات متناقض، تصاویر خلاف عادت و بر هم زننده نظامهاي عقلی و منطقی، تصاویر ناشناخته،اسناد مجازي و... همخوانی دارد و میتوان اینگونه تصاویرسازيها را یکی از نمودهاي مکتب سوررئال در شعر جنگ دانست.
درآمد :
سوپررئالیسم به معناي گرایش به ماوراي واقعیت یا واقعیت برتر محصول تغییرات بعد از جنگ جهانی اول و فراموشی دادائیسم بود که از سال 1920 در فرانسه در زمینه ادبیات و هنر به وجود آمد. در سورئالیسم هدف هنرمند این است که واقعیت و رویا را به هم بیامیزد و لواقعیتی برتر از واقعیتل بیافریند . نمیتوان درباره سوررئالیسم جدا از موقعیت تاریخی آن که فاجعه جنگ جهانی اول را در پشت سر دارد قضاوت کرد.
با در نظرگرفتن تأثیر جنگ جهانی اول در پایهریزي مکتب سوررئالیسم و انعکاس صدمات ناشی از جنگ در ادبیات و هنر سوررئالیستی برآن شدیم تا چگونگی ساخت تصاویر این مکتب را با تصویرسازي در شعر دفاع مقدس مقایسه نماییم و شباهتهاي احتمالی این دو گونه شعر را بیابیم. از این رهگذر دریافتیم که شاعران دفاع مقدس براي بیان مفاهیم مورد نظر خود از شیوههاي غریب و نو بهره گرفتهاند و بسیاري از تصاویر اشعار جنگ با تصاویر اشعار سوررئالیستی اروپایی از جهت شیوههاي ساخت تصویر یکسانند؛ هر چند وجود این تشابهات میان اشعار دفاع مقدس و آثار ادبی سوررئالیستی اروپایی به معناي همسانی بنیادین آنها نیست.بهره گرفتن از بیان و توصیفات و تصاویر سوررئالیستی در شعر دفاع مقدس که در بیشتر موارد ناآگاهانه و خودکار صورت گرفته است؛ به منزله تبعیت شاعران جنگ از مکتب اروپایی سوررئالیسم و به منظور جدا کردن مردم از واقعیتها نیست؛ بلکه ترسیم جهانی واقعی با زبانی فراواقعی است.
سؤالات و روش پژوهش :
در- این پژوهش به سؤالات زیر پاسخ داده میشود:
١ تصاویر سوررئالیستی چه تفاوتهایی با سایر تصاویر شعري دارند و داراي چه ویژگیهاي خاصی هستند؟-
٢ تصاویر سوررئالی در شعر دفاع مقدس چگونه بازتاب یافته است و شاعران دفاع مقدس از چه روشهایی براي ساخت تصاویر سوررئالیستی بهره گرفتهاند؟
روش پژوهش روش تحلیلی است که با مطالعه اشعار دفاع مقدس دست به گزینش آثاري که به مکتب سوررئالیسیم گرایش بیشتري دارند، زدهایم و از میان این آثار تنها اشعاري که تصاویر سوررئالیستی در آنها مشهود بوده مبناي کار قرار گرفته است. با بررسی و مطالعه دقیق اشعار، ابیات حاوي تصاویر غریب، شناسایی شده و سپس بر اساس تقسیم بندي انواع تصاویر و چگونگی ساخت تصاویر سوررئالیستی، به دستهبندي و تشریح آنها پرداختهایم.
پشینه پژوهش :
درباره سوررئالیسم و بررسی این مکتب ادبی در آثار و اشعار شاعران گذشته و معاصر پژوهشهاي ارزندهاي صورت گرفته است از جمله : تاثیر سوررئالیسم بر تفکر معاصر اثر سیدجمال موسوي شیرازي، غموض و شعر سوررئالیسیتی و سمبولیک عربی نوشته دکتر حسین ابویسانی، پیشینه مبانی سوررئالیسم در ادبیات عرفانی اثر رحمان مشتاق مهر و ویدا دستمالچی، نقد سوررئالیستی هفت پیکر از محمد امیر مشهدي، عبداله واثق عباسی و محسن عباسی، سوررئالیسم در داستان »واهمه هاي بی نام و نشان« غلام حسین ساعدي از دکتر مرتضی رزاق پور و مریم طهوري، عرفان و سوررئالیسم از منظر زمینه هاي اجتماعی نوشته رحمان مشتاق مهر و ویدا دستمالچی، سوررئالیسم در حکایت هاي صوفیانه - معرفی یک نوع روایی کهن - از علیرضا اسدي، تشابهات صوري ادبیات سوررئالیستی در تذکره الاولیاي عطار نوشته مریم خلیلی جهانتیغ و فاطمه تیموري فتحی، مطالعه تطبیقی »خرق عادت« در ادبیات عرفانی وسوررئالیستی از ناصر علیزاده و ویدا دستمالچی و مقالات دیگري درباره سبک ادبی سوررئالیسم. پژوهشهاي بسیاري نیز در خصوص شعر دفاع مقدس انجام شده است؛ اما پژوهش مستقلی با موضوع چگونگی بازتاب تصویرسازي سوررئالیستی در شعر دفاع مقدس صورت نگرفته است و همین مسئله لزوم پرداختن به این موضوع را نمایان میکند.
تاریخچه و چگونگی پیدایش سوررئالیسم :
سوررئالیسم، مکتبی است که در فاصله سال هاي 1920 تا 1930 میلادي در فرانسه در زمینه ادبیات و هنر به وجود آمد. در قرن بیستم دیدگاه تازهاي در فرانسه ظهور کرد که باعث ایجاد نگرشی جدید نسبت به ادبیات شد. در این دیدگاه زیبایی تصویرهاي شعري در اثر اجتماع عناصر ناساز به وجود میآید. این نگرش دریچه تازهاي از خلاقیت و کشف و شهود هنري را به روي ادبیات و هنر گشود.
آندره برتون بنیانگذار سوررئالیسم نخست از اعضاي گروه دادا بود اما کم کم ازشیوهي افراطی دادا فاصله گرفت و مسیري را در پیش گرفت که به سوي شناخت نهانیهاي انسان و جهان و قلمرو وسیع احساس و خیال منتهی میشد. و حرکتی بود در جهت بیان چیزهایی که به بیان درنیامده است. نخستین کسی که این اصطلاح را به کار برد، شاعر فرانسوي، گیوم آپولینر، بود. ظهور سوررئالیسم را برخی در سال 1919 و برخی در سال 1920 میدانند.
لدرباره سوررئالیسم میتوانیم بگوییم که اولین نظریه پرداز آن افلاطون بوده است. در دو رساله فایدروس و ایون با چنان عباراتی روبرو میشویم که گوئی بر قلم آندر برتون جاري شده است و حتی ادعاي غیبگو - نهانبین - بودن شاعر که هدف رمبو بود و از او به سوررئالسیتها رسید و زمینهاي براي لنگارش خودکارل شد به تفصیل در این رساله آمده استل - حسینی،. - 788:1384 لسوررئالیسم از دادائیسم زاده شد؛ ولی ریشهاش را باید در سمبولیسم جستجو کرد زیرا لگروهی از نویسندگان در رأسشان آندره برتون به تضادي در بطن سمبولیسم پی برده بودند و آن تضاد نبوغ نا شکیبایی آرتور رمبو و نبوغ آرام و صبور مالارمه و شاگردش پل والري بود. این دو سمبولیست منشأ جنبش سوررئالیسم شدند.ل - ثروت،231:1385 و فکوهی، . - 166 :1386
سوررئالیسم،درواقع عصیانی است در برابر تمدن غرب؛ چرا که اعضاي این مکتب کسانی بودند که دوران نوجوانی آنها با جنگ جهانی اول مصادف شده بود. از نظر این افراد، تمدنی که عامل ایجاد جنگ و ویرانی است: به هیچ وجه قابل اعتماد نبود. به همبن سبب، این نوجوانان با انقلابی فکري و هنري در قالب مکتب سوررئالیسم، اعتراض خود را به این تمدن و جهان صرفا لماديل نشان دادند.حدود دو سال طول کشد تا سوررئالیسم به عنوان یک جنبش شکل بگیرد. این دوره دو ساله که از سال 1922 تا 1924 طول کشید به لدوره خفتگیل معروف شد. - رنجبر، - 102 : 1374
زمانی که دادائیسم در حال از بین رفتن بود، پیروان آن به دور آندره برتون که خود نیز زمانی از دادائیستها بود گرد آمدند و طرح مکتب جدیدي را ریختند این شیوه در سال 1922 به طور رسمی از فرانسه آغاز شد و فراواقعگرایی نامیده شد.این مکتب بازتاب نابسامانیها و آشفتگیهاي قرن بیستم است.. سوررئالیسم، مکتبی ضد عقل و ضد واقعیت بود و بسیاري از پیروان آن، پیش از پیوستن به آن، هوادار دادائیسم بودند. با این همه بعضی از منتقدان، ریشه آن را در دو مکتب قدیمیتر رمانتیسم و سمبولیسم یا نمادگرایی یافته اند. زیرا پیروان مکتب رمانتیسم به بیگانگی انسان از عالم خارج معتقد بودند و دنیاي درونی انسان را واقعیترین حقیقت میدانستند و نمادگرایان نیز به آزادي مطلق اندیشه، اعتقاد داشتند. - میرصادقی،172:1377 و . - 173
