بخشی از مقاله
چکیده:
محمدحسن شهریار، شاعر نام آشنای ادبیات معاصر، در زمره شاعرانیست که در عرصه شاعری در دو زبان فارسی و ترکی خوش درخشیده است. محبوبیت او در بین ترک زبانان کم از فارسی زبانان نیست؛ وی توانست با سرودن اشعار ترکی بخصوص منظومه حیدر بابا، جایگاه خود را به عنوان شاعری خوش فکر و نازک اندیش تثبیت کند. از طرفی آشنایی او با ظرافت ها و نازک کاری زبان فارسی و تسلط او بر گنجینه ادبیات عامه در زبان فارسی باعث شد سروده های موفق بسیاری را عرضه کند. با وجود علاقه شهریار به هر دو زبان، در ضمن سروده های او شاهد اظهارات مختلف او درباره تفاوتهای ماهوی این دو زبان و اثر گذاری آنها بر یکدیگر هستیم. وی عرفان را قله شعر فارسی می داند و قدرت شعر ترکی را در توصیفات طبیعی می ستاید. همچنین آغاز تجدد ادبی و ظهور رمانتیسم را متاثر از ادبیات آذربایجان می داند.
کلمات کلیدی: شهریار، ادبیات معاصر، ادبیات تطبیقی، شعر ترکی، شعر فارسی.
-1 بحث
در کنار آراء و نظریات مختلفی که شهریار در دیوان فارسی و ترکی خود درباره موضوعات دینی و اجتماعی و سیاسی ابراز کرده است، می توان شاهد اظهار نظرهای وی در مورد مسائل مختلف ادبی نیز بود. از جمله این موضوعات دیدگاههای وی پیرامون شعر ترکی و پیوند آن با شعر فارسی است که با توجه به تسلط وی در سرودن شعر در هر دو زبان این نظریات می تواند بسیار حائز اهمیت باشد و حتّی از دیدگاههای بسیاری از محققانی که دو زبانه نیستند صائب تر باشد. هر چند بیش از سه چهارم اشعار شهریار به زبان فارسی است با این حال هیچ گاه علاقه خود را به زبان مادری از دست نداده است:
تورکون دیلی تک، سوگلی ایستگلی دیل اولماز ئوزگه دیله قاتسان بو اصیل دیل، اصیل اولماز
فارس شاعری چوخ سوزلرینی، بیزدن آپارمیش » صابر« کیمی بیر سفره لی شاعر، پخیل اولماز
تورکون مثلی فولکلوری دنیادا تک دیر خان یورقانی کندایچره مثل دیر، میتیل اولماز - شهریار، - 61 :1385
ترجمه: زبانی دوست داشتنی تر و دلخواه تر از زبان ترکی نیست. اگر زبان بیگانه را به این زبان واردکنی، اصالت خود را از دست خواهد داد./ شاعر فارسی زبان بسیار از گفته های خود را از زبان ما گرفته است. شاعر بخشنده ای چون صابر - میرزا علی اکبر طاهرزاده، شاعر قفقازی در دوره مشروطه ایران - هیچگاه بخیل نخواهد بود. / مثل و فولکلور زبان ترکی در دنیا بی نظیر است. مثلی در روستا هست که می گویند: لحاف حتی اگر از آن خان هم باشد؛ قدر و قیمت آگنه و حشو لحاف خودت را هم ندارد.شهریار پرورش یافته محیط تبریز است و با فرهنگ و زبان آذربایجان خو گرفته است، از این رو درباره شعر و زبان ترکی و پیوند آن با زبان و ادبیات فارسی بسیار سخن گفته است که به تحلیل برخی از این دیدگاهها می پردازیم.
-2 پیشینه تحقیق:
درباره اشعار ترکی شهریار و ویژگی های زبانی شعر شهریار چند کتاب در دسترس است که از این میان سه کتاب اهمیت بیشتری دارد. مؤلفان هر سه کتاب، کمتر به اظهارات شهریار درباره زبان ترکی و مقایسه آن با زبان فارسی پرداخته اند؛ حسین منزوی در کتاب »آن ترک پارسی گوی« در چند بخش به بررسی اشعار شهریا پرداخته و بخصوص در بخش »مکتب شهریار« برخی ویژگی های شعر او را بررسی کرده است. بهروز ثروتیان نیز در کتاب »شهریار ملک سخن« در برخی صفحات توضیحاتی سربسته درباره ویژگی های شعر حیدربابا ارائه داده است و بقیه مطالب مربوط به زندگی شهریار یا ترجمه اشعار ترکی اوست. همچنین کریم مشروطه چی، یکی از بهترین مترجمان منظومه حیدربابا، در مقدمه ترجمه خود، نکات دقیق و درخور توجهی درباره ویژگی های شعر ترکی و از جمله حیدربابا یادآور شده است.
-3 آراء شهریار درباره زبان و ادبیات ترکی و پیوند آن با زبان و ادبیات فارسی شهریار اکثر اوقات عمر خود را به سرودن شعر فارسی گذرانده است، با این حال پیوسته دل در گرو زبان و شعر ترکی دارد. این دلدادگی در نیمه دوم عمر او، یعنی در دوره بازگشت وی به تبریز وآشنایی وی با شاعران ترک زبان بویژه سهند - بولود قرهچورلو - بیشتر نمایان است. از نگاه شهریار تفاوتهای اساسی بین زبان ترکی و زبان فارسی، ب ه ر کدام از اینها تشخص خاصّی بخشیده و هر یک در عرصه های خاصی توانسته اند سودمند باشند.
-1-3 تفاوتهای شعر فارسی و شعر ترکی
-1-3هجایی-1 بودن شعر ترکی، بسیط بودن کلمات آن و رهایی آن از اشباع حرف علّه و مدّ شهریار قابلیتهای زبان ترکی را بیشتراز زبان فارسی می داند و معتقد است که عرصه جولان و تکاپو و هنر نمایی در شعر ترکی بیشتراست و برای آن دلایلی بر می شمرد، از جمله : هجایی بودن شعرترکی، بسیط بودن کلمات آن واییره آن از اشباع حرف علّه و مدّ :
الحق زبان شعر دل من هم آذری است آنجا زبان رها و بیان بی تکلّف است در عین آن غرور طبیعی که در سخن ابزار شعر نرم و چکش خورده و مطیع
