بخشی از مقاله
چکیده
برخی هنجارهای اجتماعی در میان ما ایرانیان وجود دارد که از آنها به تعارفات یاد می گردد و به نوعی نشانه احترام شمرده می شود. در جامعه ایران، تعارف نقش مهمی را در نشان دادن ادب در مراودات اجتماعی ایفا می کند. گستردگی تعارفات سبب عدم درک کامل یا نوعی از ابهام در زبان می شود که این خود نیز سبب سخت شدن تمایز بین تعارفات واقعی از غیرواقعی در بافت های زبانی می گردد.
در این پژوهش، مکالمات حاوی تعارفات سخنگویان فارسی زبان جمع آوری ودر جهت نیل به هدف تشخیص تعارفات واقعی از غیر واقعی مورد تحلیل قرار گرفته است. بررسی این داده ها نشان داد که سخنگویان برای نشان دادن توجه زیاد خود به رعایت ادب و همچنین حفظ وجهه مثبت مخاطب، تمایل به استفاده از برخی کنش های گفتاری مانند قسم برای اثبات واقعی بودن تعارف دارند.
مقدمه
یکی از رسوم آداب معاشرت که جزیی از خصیصه های فرهنگی ایرانی شده است، "تعارف" است. در تعارف دلالتی بر ارتباط دو سویه وجود دارد، به این صورت که شخص تعارف کننده می کوشد با ابزارهای بیانی و کلامی و یا رفتاری و مقدم داشتن و دعوت به غذا و امور پسندیده دیگر، موقعیت احترام برانگیز تعارف شونده را ابراز دارد و نسبت به وی تکریم ویژه ای بنماید.
تعارف در فرهنگ ایرانی شامل طیف وسیعی از رفتارها در جامعهاست، مانند بازکردن درب برای یک زن توسط مرد یا ایستادن جلوی درب برای ورود همکاران. نمونههای دیگر از فرهنگ تعارف بیارزش نشان دادن قیمت جنس توسط مغازهدار - با لفظ قابلنداره - در مقابل خریدار و مذاکره برای حقوق و دستمزد بین کارگر و کارفرما است.
یا الفاظی از قبیل فدایت شوم، نوکرتم، عزیزم و از این دست عباراتی که جنبه تشریفاتی دارد و اغلب در معنای اصلی خود به کار نمی رود. متاسفانه افراط و تفریط در تعارفات روزانه بحدی است که بسیاری از افراد آگاه و نکته دان، همواره سعی در پرهیز از این تعارفات داشته اند. بررسی تعارف به عنوان یکی از مهمترین خصیصه های فرهنگ ایران و ایرانیان ضروری به نظر می رسد.
تعارف در لغت:
الف : لغت نامه دهخدا اول همدیگر را شناختن، یکدیگر را شناختن، شناختن دو نفر یکدیگر را.
دوم، خوشامد گفتن در اول ملاقات پس از ورود، اظهارآشنایی و احوال پرسی، احوالپرسی کردن از یکدیگر، در آداب ایرانی به دوست باید سلام و تعارف کرد.
سوم، تکلف و اسباب ض یافت فراهم کردن، فلان با مهمان خیلی تعارف می کند.
چهارم، کس ی را به مهمانی یا گرفتن چیزی خواندن، هرچه تعارف کردم فلان ی نخورد، دعوت کردن به ضیافتی یا گرفتن چیزی و تحفه ای.
پنجم، تحفه و هد یه که به کسی داده می شود، هدیه و پیشکش
ب: فرهنگ سخن
در این فرهنگ لغت انوری چندین معنی برای آن ذکر می کند که نزدیکی بیشتری با مفهوم اصلی تعارف دارند:
.1 خواستن از کسی، همراه با ادب معمولاً به اصرار،که پیشکش، خدمت یا دعوتی را بپذیرد .
.2 .خودداری کردن از قبول دعوتی یا چیزیمعمولاً علی رغ م میل باطنی . .
3 . بر زبان آوردن جملاتی همراه با ادب و احترام
.4 خوش آیند مخاطب یا خوش آمد گویی یا احوال پرسی رعایت کردن آداب و رسوم؛ رعایت تشریفات . .
5 .آنچه به عنوان هدیه، سوغاتی، یا رشوه به کسی می دهند
تعارف در اصطلاح:
تعارف دادن: هدیه، سوغا تی یا رشوه دادن3 تعارف کردن: با حالت ادب چیزی را جلوی کسی گرفتن تا او بردارد.
تعارف کردن به صورتی که بیش از اندازه صمیمانه، یا مبالغه آمیز باشد.5 تعارفی بودن : ویژگی آن که گرایش افراطی به تعارف دارد.6 تعارف داشتن:
صمیمی و خانه خودی نبودن . برای برخوردار ی از پذیرایی میزبان نیازمند تعارف و دعوت وی بودن7 تعارف خشک وخالی:تعارفی از سر ادب، و نه تعار فی که صم یمانه باشد .
تعارف بودن:بی تکلف و صمیمی بودن و بر ای برخورداری از مهمان نوازی میزبان نیاز به ترغیب و اصرار او نداشتن.
مردم همسفر با من، هر چه را به همراه داشتند، به من تعارف می کردند و آن ها که خیلی فقیر بودند، قطعه ای گوشت خشک و یا کمی شیر شتر به من می دادند که بو و طعم بسیار بدی دارد، اما بسیار مغذی است.
آداب و رسوم اجتماعی
برخی از اصطلاحات رایج مربوط به تعارف در میان ایرانیها:
قابل ندارد قدمت، روی چشم، قربانت بروم، چشمت روشن ، خواهش میکنم ، خونه ی خودتونه، قابلمون ندونستید، قدم رنجه فرمودین و... ما در این تحقیق و پژوهش برانیم تا بنگریم که این عبارات که به انها عنوان تعارفات اطلاق می شود ایا با سبک زندگی اسلامی هم خوانی دارد یا خیر؟ و در واقع بکاویم که ایا این عبارات در واقع چه منظوری دارند و ایا واقعا از طرف گوینده کلام این منظورات انجام و اعمال می شود یا فقط صرف یک گفته ی تشریفاتی است! و در واقع کاری صورت نمی گیرد!! و مبحث بعدی این نوشتار در خصوص این است که به طور مثال کسی که می گوید "به شما تسلیت می گویم" یا " تبریک می گویم" دقیقا می خواهد چه کار می خواهد انجام دهد و ایا اصلا کاری از وی صادر می شود یا خیر؟ و باز به طور مثال گفتن عبارت "روی چشمم" صحیح است؟ ایا واقعا انسان می خواهد کسی یا چیزی را روی چشمش بگذارد؟ و عباراتی از این قبیل که بسیار زیاد نیز یافت می شود.
مقالاتی نیز در این باره نوشته شده که با عنوان تعارف از نگاه قران نویسنده: خلیل منصوری،تعارف در فرهنگ مردم یران،
اما این سوال همچنان در هاله ابهام است که ایا اینگونه تعارفات با منابع اسلامی هم خوانی دارد و ایا سبک زندگی اسلامی همچین عباراتی را در خود جای خواهد داد که در طی این نوشتار به آن پاسخ خواهیم داد.
در زبان عرب به تعارف، مجامله گفته می شود. در فرهنگ ابجدی در باب لغت مجامله گفته شده:جامُجَلَامَلَهً- ]جمل[ هُ: با او مُجامله و خوشرفتاری کرد، به او نکویی کرد بی آنکه با وی در دوستی خالص باشدالمُج.2امَلَه- ]جمل:[ ملاطفت و خوشرویی؛قواعِدُ» المَجامَلات:« آداب معاشرت و دوستی.
در ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ القران آمده :
جَمَالیعنی حسن و زیبایی بسیار و بر دو نوع است: اوّل-آنگونه زیبائی که ویژه جان و بدن و فعل و کار انسان است. دوّم-زیبائی در سایر پدیدههای عالم غیر از انسان، و بر این وجه از پیامبر - ص - روایت شده است إنّکه:» اللّه جمیل یحبّ الجمال.«که هشدار و آگاهی است بر اینکه خیرات زیاد از خدای افاضه میشود و اللّه کسی را که باین صفت یعنی منشاء خیرات متّصف باشد دوست میدارد، خدایوید:وَتعالیلَکُمْگ فِیها حِینَجَمالٌتُرِیحُونَجَامَلْتُ4 فلانا- یعنی به نیکی با او رفتار کردم. أَجْمَلْتُ فی کذادر -آن کار مدارا و نیکویی کردم.
جَمَالَک: در أَجْمِلْمعنی- یعنی نیکی کن و باعتبار معنی زیادی و فزونی که در این فعل هست 5 حال که روشن شد معنای واژه مجامله چیست ابتدا به پاسخ این سوال می پردازیم که در منابع اسلامی این نوع رفتارها ستایش شده است یا نکوهش شده؟ و ایا اینگونه رفتارها در منابع دینی ما در برابر چه کسانی باید صورت پذیرد
