بخشی از مقاله
چکیده
»خانه مکانی است که تمام عالم را در خود جای داده است« مسکن یکی از مسائل حاد کشورهای در حال توسعه است. فقدان منابع کافی، ضعف مدیریت، نداشتن برنامه ریزی جامع مسکن و سایر نارسایی هایی که در زیر ساخت های اقتصادی این کشورها وجود دارد از یک سو و افزایش شتابان جمعیت شهرنشین از سوی دیگر، تأمین سرپناه را در این کشورها به شکل غامض و چند بعدی درآورده است.
برای دستیابی به برنامه ریزی مطلوب باید ضمن شناخت وضع موجود مسکن و تسهیلات آن روند گذشته در شئونات اقتصادی و اجتماعی موثر بر بازار مسکن و تحولات مسکونی جامعه مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد. نقش روابط اجتماعی و محله ای در مجتمع های مسکونی امروزی و ارتباط سازنده بین همسایه ها از مسایل در خور توجه بوده و امرزه بیشتر به علت شرایط زندگی و نگاه تک بعدی به معماری و توجه صرف به وجوه اقتصادی، بسیاری از ارزش های اجتماعی و گاه فرهنگی در مراحل طرح و ساخت مسکن نادیده گرفته می شوند.
بنابراین خانه مناسب و شایسته برای انسجام اجتماعی و رفاه شخصی و استقلال فردی نیازی اساسی است. "انسانها در سراسیمگی شهرهای امروز، به دنبال عرصه هایی با هویت های ویژه هستند تا علاوه بر تأمین آسایش و تعامل با همنوعان ، در بستر پویایی اجتماعی به کمال متعالی خود نائل شوند.
نقش روابط اجتماعی در افزایش قابلیت زندگی و ارتقای سطح کیفیت زندگی بسیار مهم بوده و بدین جهت این پژوهش تلاش دارد تا راهکارهای ارتقای سطح تعاملات اجتماعی را مورد آزمون قرار دهد. پایداری اجتماعی در مجتمع های مسکونی وضعیتی است که در آن، ساکنان از زندگی در خانه و مجتمع خود رضایت دارند و از همسایگی با سایر ساکنان لذت می برند. مجموعه شرایط زندگی به نحوی است که با گذشت زمان تعاملات اجتماعی بیشتر می شود و بیشتر افراد نسبت به محل زندگی خویش تعلق خاطر و دلبستگی می یابند.
مقدمه
در دهه های اخیر، توسعه شهرها، قیمت زمین و موضوعات خاص شهرنشینی موجب گرایش به زندگی در آپارتمان ها و مجتمع های مسکونی گردیده است .چرا که به دلیل گرانی زمین و افزایش جمعیت به ندرت امکان ساخت بناهای تک واحدی فراهم می گردد وناچاراً ساخت و ساز در زمینه مسکن به سمت مجتمع های مسکونی سوق پیدا کرده است .در میان مشکلات زندگی در مجتمع های آپارتمانی می توان به ضعیف شدن تعاملات اجتماعی اشاره نمود .در مجتمع های مسکونی معاصر با وجود اینکه درهای خانه ها به یکدیگر نزدیک شده اند، امابعضاً شاهد هستیم که در بسیاری مواقع همسایه ها یکدیگر را هم نمی شناسند .
حال سوال اینجاست که چه چیز باعث شده محدوده فیزیکی خانه های معاصر نسبت به خانه های درونگرای بافت سنتی ، به هم نزدیک تر شود اما تعاملات اجتماعی این چنین دستخوش تغییر قرار گیرند .به طور کلی روابط اجتماعی و فرهنگی در فضا رخ می دهند .به همین دلیل فضا عبارت است از مجموعه ای از روابط اجتماعی و فرهنگی میان گروه خاص.
از سوی دیگر این روابط مقید به زمان بوده ، بنابراین زندگی اجتماعی محدود به زمان و مکان می باشد .نوع و میزان ارتباطی که در فضا جریان می یابد به فضا معنا می بخشد .نقش اصلی فضا های عمومی ارتقاء جنبه های اجتماعی و فرهنگی بوده ، و این نشان دهنده اهمیت آنها در طراحی و برنامه ریزی های شهری می باشد . بدین سبب نیاز است فضاهای با عملکرد اجتماعی قوی طراحی گردند تا نیازهای ساکنان را در مجتمع های مسکونی در زمینه های فرهنگی و اجتماعی تأمین نموده و از این طریق راحتی و آسایش ساکنان را فراهم نمایند.
روش تحقیق
روش تحقیق در این پژوهش، ازلحاظ روش به صورت کیفی و از شیوه مطالعه توصیفی تحلیلی میباشد و بر اساس مطالعات کتابخانه ای با استفاده از مرور متون و بررسی تحقیقات انجام شده قبلی در این زمینه و در راستای دستیابی به پاسخ سؤال اصلی تحقیق که به آن اشاره شد می باشد. بنابراین ابتدا تعاریف مشخصی از این واژهها در این پژوهش صورت میگیرد. تا ابعاد مختلف تحقیق به درستی مشخص شود. در جهت تحقق این هدف تعاریف مختلف برای این پژوهش در ارتباط با تعاملات اجتماعی، طراحی مجتمع های مسکونی و مفاهیم مشابه و تحلیل آنها ارائه شده است.
یافته ها -تعامل اجتماعی چیست ؟
ساده ترین جنبه زندگی انسان ، برقراری تعاملات اجتماعی می باشد .تعامل اجتماعی طیف وسیعی از رفتارهای مطلوب است که توسط یک شخص در ارتباط با دیگران برای دستیابی به هدفی مشخص انجام میشود .انسان به صورت ذاتی نیاز دارد تا ارتباطات اجتماعی خود را توسعه دهد، بنابراین او فرصت ها را فراهم نموده و از این طریق می تواند روابط اجتماعی را تجربه کند.
روابط اجتماعی با هدف های مختلفی رخ می دهند .این روابط ، زمانی که ارتباط با دوستان ، اقوام و همسایگان را شامل می شوند جنبه احساسی پیدا میکنند، بعضی روابط نیز جنبه عقلانی پیدا نموده و آن زمانی است که ما به دنبال افزایش شانس خود برای دستیابی به هدفمان می باشیم، گاهی روابط ما بر ارزش های اجتماعی متکی هستند مانند زمان هایی که به دنبال هدف های خاص، بدون توجه به هزینه های آنها یا سنت و آداب و رسوم می باشیم.
در اهمیت نیاز انسان به برقراری تعاملات اجتماعی ، می توان به هرم مازلو اشاره نمود .در سومین سطح از سلسله مراتب مازلو نیاز به داشتن تعلق خاطر یا نیازهای اجتماعی قرار دارد، بر اساس آن تمام انسان ها به دنبال یافتن کسانی هستند که با آنها احساس خوشبختی می کنند .ما نیاز به معاشرت با دیگران و پذیرش و تأیید انها داریم .بنابراین انسان موجودی اجتماعی بوده و ارتباطات و تعاملات اجتماعی از نیازهای اساسی اوست .غالباً انسان در تعامل با دیگران است که توانایی های خود را می شناسد، به خلق معانی می پردازد و هویت خود را میسازد.
-تعاملات اجتماعی و عوامل موثر بر شکل گیری آن:
افراد بر اساس منافع خود، ارتباطات اجتماعی را شکل داده و بر اساس توقعات، هنجارها و نقش های معین خود، به آن می پردازند.بنابراین نحوه حضور فرد به همراه سایرین در مکان، عاملی قوی در تصمیم فرد برای ماندن در آن است .در این راستا حتی ممکن است افراد در جستجوی مکان هایی که در آن ، افرادی با خصوصیات مشابه آن ها به لحاظ طبقه، قوم، مذهب، گروه اقتصادی، الگوی زندگی، تحصیلات ، درآمد ، نحوه تربیت کودکان و نژاد مشابه حضور دارند، بشناسد.اما با آنکه همگن بودن افراد، مشوق ملاقات و افزایش تعامل با مکان های فیزیکی و اجتماعی و در نتیجه ارتقای دلبستگی به ان مکان است، در عین حال مکان های اجتماعی غنی و آزاد را تجربه کنند .
در واقع فضاهای عمومی با دارا بودن ظرفیت های بالقوه در مرحله نخست این فرصت برابر را جهت ایجاد و برقراری کنش های اجتماعیولو شکننده و ناپایدار در اختیار کلیه شهروندان قرار می دهند .در مرحله بعد پس از انتقاد اولیه تعامل اجتماعی، تفاوت های موجود در سطوح اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی که پدید آورنده الگوهای رفتاری متنوع است، خود زمینه ساز ایجاد روابط اجتماعی منسجم و پایدار خواهند شد
حوزه عمومی را فضایی میداند که در آن فرد به بیان خویش در ارتباط با دیگری می پردازد .او ویژگی این حوزه را جمع شدن اشخاص خصوصی گرد هم و بحث در مورد علائق عمومی توجه کرده و آن را عامل حضور مشتاقانه مردم و مشارکت آنان می داند
دو عامل کالبد و پیش بینی و خلق رویدادهای اجتماعی را از عوامل تأثیر گذار در حضور و تعامل اجتماعی افراد می داندکه در ارتقاء حس تعلق به مکان نیز موثر است
به شناخت فضا و ابعاد مختلف فضای عمومی پرداخته، بهره گیری از توان های اجتماعی آن و ارتقاء فرصت های مشارکت در حیات جمعی را در خلق یک فضای عمومی موفق موثر می داند
کیفیات کالبدی یک فضای عمومی را مدیون وجود عناصر طبیعی دانسته که منجر به افزایش هیجان و سرزندگی محیط، امکان استراحت ، تجارب خوشایند و سلامت بیشتربرای مردم می شود
عوامل تأثیر گذار در ارتقاءجنبه های کالبدی فضاهای عمومی را یادمان ها،پله ها، آب نما ها و سایر عوامل موثر در تشویق انسان ها به حضور و تعامل می داند - پاکزاد - 1384 تعیین و یکپارچگی فضا، ابعاد، تناسبات، انعطاف پذیری، فرم، هندسه، مصالح،محصوریت، بدنه ها، پیوستگی کالبدی و فضایی را بر ادراک انسان موثر می داند
PPS، نهادی است که در زمینه برنامه ریزی برای فضا های عمومی مطالعه می نماید، فرصت های کالبدی مناسب جهت نشستن، مکث و تأمل بیشتر در فضا ، فضاهای کانونی جهت تجمع افراد مثل ایستگاه اتوبوس ، زمین بازی، مکان غذا خوردن و ... ورودی های دعوت کننده و دسترسی به فضا به لحاظ بصری و کالبدی، پیش بینی عناصر عملکردی در کنار ابعاد زیبایی شناسانه آن، راه ها و ارتباطات فضایی مناسب در هدایت مردم به درون فضا ، خوانایی و وضوح فضایی،کنترل دسترسی وسایل نقلیه و امنیت پیاده، تعریف بدنه ها و هویت جداره ها پیش بینی فعالیت های جاذب را از عوامل موثر در پاسخگویی فضاهای عمومی به نحو مطلوب می داند
گهل سه نوع متفاوت از فعالیت در فضاهای خارجی را معرفی نموده است. این فعالیت ها عبارتند از : فعالیت های ضروری، فعالیت های انتخابی و فعالیت های اجتماعی، بر این اساس هر نوع از فعالیت های فیزیکی نیاز به تنظیمات فیزیکی خاصی دارند تا شرایط وقوع آنها را در فضا فراهم سازند. محیط های فیزیکی با عملکردهای فعالیتی مختلف به شکل قابل توجهی متفاوت از یکدیگر می باشند.
فعالیت های ضروری، عملکردهای کمابیش اجباری، مانند رفتن به مدرسه و یا کار ، خرید و انتظار برای اتوبوس، هستند. از آنجا که استفاده کنندگان حق انتخاب دیگری ندارند، این نوع عملکردها کمتر تحت تأثیر محیط فیزیکی قرار می گیرند. فعالیت های انتخابی در صورتی که زمان و مکان و شرایط اقلیمی و بستر محیط اجازه دهد به شکل داوطلبانه صورت می گیرد؛ مانند قدم زدن برای استفاده از هوای پاک ، تماشای رهگذران و ... . فعالیت های اجتماعی از آن دسته فعالیت هایی هستند که بیش از هر چیز وابسته به حضور دیگران در فضاهای عمومی اند.
