بخشی از مقاله
چکیده
نزدیک به نیمی از جمعیت کشورهای در حال توسعه در نواحی روستایی زندگی میکنند. بیشتر آنان را کشاورزان خرده پا تشکیل می دهند و منابع درآمد و معیشت بیشتر آنان از راه کشاورزی تأمین می شود. توسعه پایدار کشور، نیازمند اهتمام جدی به توسعه بخش کشاورزی با تشکلهای تعاونی به عنوان سازمان یافتهترین نهاد روستایی به دلیل ویژگیهایی مانند گروهی بودن، قابلیت انعطاف، مردمی بودن، تکیه بر عدالت اجتماعی، پایداری، سودآوری، ایجاد امنیت و فقر ستیزی همنوای توسعه روستایی در رویکرد جدید و یک سازوکار توانمند برای اجرای آن است.
از آنجا که توسعه روستایی و کشاورزی فرآیندی چند بعدی است که به منظور بهبود ارتقای کیفیت زندگی و رفاه جامعه روستایی، افزایش بازده کشاورزی و صنایع غذایی، تحول در مالکیت ارضی و توزیع درآمد، افزایش تحرک اجتماعی و تحول الگوهای مشارکت در تصمیم گیری و بهرهوری بیشتر برای ایجاد دگرگونی مناسب در ساختارهای ذهنی و اجتماعی روستاییان انجام می گیرد، به نظر می رسد که شرکتهای تعاونی تولید کشاورزی بتوانند در توسعه کشاورزی و در نهایت توسعه روستایی موثر باشند.
این پژوهش سعی دارد تا با بررسی گسترده و وسیع پیرامون تعاونیهای تولید کشاورزی و بهرهگیری از شواهد و تحقیقات علمی و تجربی در این حوزه ابعاد مختلف این تعاونیها را از نظر نقش و کارکردهای آنها و مسایل و مشکلات آنها را به صورت تحلیلی ترسیم نماید. نتایج نشان داد با وجود مزایای فراوان تعاونیهای تولید، این تعاونیها با مشکلاتی از قبیل وابستگی شدید به دولت و نداشتن استقلال کافی، ضعف در مدیریت آنها و بی توجهی به فعالیتهای تعاونی در اقتصاد کشور مواجه هستند. پیشنهاد میشود که با ترویج فرهنگ کارگروهی در بین کشاورزان از طریق تقویت و حمایت از تعاونیهای تولید شرایط را برای تولید انبوه محصولات فراهم کرد. علاوه بر این، در برنامهریزیها و سیاستگذاریهای توسعه کشاورزی به مدیریت مطلوب تعاونیهای تولید کشاورزی توجه ویژه شود.
.1 مقدمه
نظامهای بهره برداری یکی از اصلی ترین و مهم ترین مسائل نظام کشاورزی کشور در بعد کلان و یا ساختاری هستند که هرچه در جهت گسترش نظام های بهره برداری مناسب و بهینه با شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مناطق تلاش شود وضعیت مطلوبتری از نظر کاهش میزان اتلاف انرژی، هزینههای تولید و افزایش عملکرد تولید از لحاظ بازدهی عوامل تولید، سوددهی و بهبود وضع زندگی کشاورزان و رضایتمندی آنان و نیز امکان انجام عملیات زیربنایی، ارتقای سطح مکانیزاسیون و حفظ منابع و جلوگیری از ضایعات و در نهایت توسعه پایدار کشاورزی حاصل خواهد شد و هدف راهبردی در برنامههای توسعه یعنی تحول کیفی در ساختار کشاورزی و تبدیل کشاورزی معیشتی به کشاورزی نوین سودآور در تأمین نیازهای اساسی جامعه، کاهش وابستگی و توسعه ملی تحقق خواهد یافت.
بهره برداری مناسب از عوامل تولید برای استفاده از امکانات بالقوه، اجرای کامل قانون یکپارچه سازی اراضی، تعاونی کردن تولید با تجمیع اراضی خرد و پراکنده، ایجاد قطعات مناسب برای تولید و تجمیع سرمایههای انسانی و مادی پراکنده کشاورزان، از راهبردهای اساسی و مهمی است که با ایجاد تشکل های اقتصادی تولید کشاورزی که نمونه بارز آن شرکتهای تعاونی تولید هستند می توان آن را عملی کرده و به آن دست یافت
بخش تعاون و بخصوص تعاونی های تولید ابزار مناسبی برای بهبود وضعیت کشاورزی است. تعاونیهای تولید در باز توزیع منافع حاصل از رشد بخش کشاورزی، ایجاد اشتغال پویا و مولد، توسعه مشارکت مردمی در بخش کشاورزی، پایین آوردن ریسک سرمایه گذاری در بخش کشاورزی و استفاده بهینه از نهاده های تولیدی - آب، زمین، ماشین آلات و ... - نقش موثر و منحصر به فردی ایفا می نمایند .
گروهی از محققان معتقدند که تعاونیها به میزان زیادی در توسعه جوامع روستایی نقش داشته و ابزار مهمی برای توسعه کشاورزی و در نهایت توسعه روستایی است. زیرا تعاونیها قادرند منابع محلی را بسیج نموده و ساختار آنها طوری است که در جهت منافع جوامع روستایی عمل می نمایند. علاوه بر این استقرار تعاونیها موجب ایجاد اشتغال جدید و به تبع آن نیازهای زیرساختی جدیدی مثل جادهها، سیستم فاضلاب، آب آشامیدنی و تسهیلات رفاهی دیگر می شود.
در این راستا در میان انواع تعاونیها امروزه تعاونیهای کشاورزی قادرند نقش مهمتری را نسبت به سایر تعاونیها در توسعه مناطق روستایی ایفا نمایند. تولید محصولات کشاورزی، توزیع مواد غذایی به سود کشاورزان و مصرف کنندگان، عرضه مواد غذایی پرمصرف و نیز ایفای نقشهای چند کارکردی در راستای کشاورزی پایدار و توسعه روستایی از مهمترین آنان محسوب می-شود .
بدین منظور در طی دهههای اخیر از جمله راهبردهایی که برای توسعه بخش کشاورزی در اکثر کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه به کار گرفته شده توسعه تعاونیهای کشاورزی است. بر این مبنا ایجاد تعاونیهای کشاورزی را می توان راهکار بسیار مناسبی در جهت ارتقاء سطح دانش و آگاهی روستاییان، بهره برداری از منابع، افزایش تولید، جلوگیری از مهاجرت بی رویه روستاییان به شهرها، جذب سرمایه و افزایش فرصتهای شغلی در مناطق روستایی دانست. با تبعیت از چنین رویکردی در دهههای اخیر توسعه و ایجاد تعاونیهای کشاورزی در قالب تعاونیهای صید و صیادی، گل و گیاه، زنبورداری، دامپروری، جنگلداری و مرغداری در مناطق روستایی کشور مورد توجه برنامهریزان قرار گرفته است. به طوری که آمارهای رسمی کشور در خلال سه دهه اخیر مبین توسعه کمی تعاونیهای کشاورزی در مناطق روستایی کشور بوده است.
تجارب بدست آمده از کشورهای مختلف به ویژه کشورهای صنعتی اروپای غربی و آمریکا حکایت از آن دارد که تشکلهای فعال کشاورزان از جمله تعاونیهای تولید کشاورزی، سهم عمدهای در پیشرفت بخش کشاورزی این کشورها داشتهاند
سازمانهای بین المللی نظیر فائو، این تشکلها را به عنوان ابزاری برای دستیابی به توسعه پایدار کشاورزی و روستایی ذکر می کنند و آن را نوعی سرمایه گذاری اجتماعی قلمداد می کنند. بانک جهانی در سال 2006، تنها راه ایجاد تغییرات اساسی در وضعیت جوامع کشاورزی جهان را توجه به پایهریزی ارتباطات انسانی و ایجاد چارچوبی برای تعامل و حمایت از سازمانهای فعال روستاییان از جمله تعاونیهای تولید کشاورزی عنوان نموده است.[18] این گونه تشکلها برخواسته از اجتماعات محلی می توانند خدمات متنوعی را در راستای پیشبرد توسعه جوامع روستایی به کشاورزان ارائه نمایند.
به طور کلی می توان مهمترین کارکردهای سازمانهای مختلف کشاورزان از جمله تعاونیهای تولید کشاورزی را به قرار زیر خلاصه نمود:
- نمایندگی کشاورزان در تصمیم گیریها و سیاستگذاری مربوط به آنان؛ -کارکردهای اقتصادی؛
- بازاریابی جهت فروش محصولات کشاورزی؛
-تأمین نهادههای موردنیاز کشاورزی؛ -کارکرد اجتماعی؛ و -کارکرد آموزشی
تعاونیهای تولید کشاورزی، یکی از زیر بخش های اصلی سازنده اقتصاد بخش تعاون و نهاتاًی اقتصاد ملی کشور بوده که می تواند با تغییر مسیر از بعد معیشتی به سمت کشاورزی تجاری و بازار مدار، ضمن ایجاد اشتغال زایی و تامین نیازهای داخلی با ورود به بازارهای جهانی موجب استحکام اقتصاد ملی کشور شده و استقلال ملی و مالی کشور را به همراه داشته باشند. در تعریف دیگر تعاونی های کشاورزی به اجتماعی از اشخاص گویند که به صورت داوطلبانه گرد هم آمده اند و اهداف مشترک اقتصادی- اجتماعی داشته و با کار مؤثر، تأمین سرمایه مورد نیاز، سود و منفعت و پذیرش ریسک بر اساس اصول تعاونی کار می کنند
تعاونیهای کشاورزی در جهان سابقه زیادی دارند. اولین تعاونی در سال 1941 ایجاد شده است. تعاونی های مدرن در اروپا و دیگر کشورهای صنعتی اواخر قرن 19، به عنوان یک روش کمک به خود و مقابله با شرایط شدید فقر ایجاد شدند و نقش مهمی برای دستیابی به رشد بهتر در بخش کشاورزی ایفا کردند.
در سال 1950 تعاونی های رسمی تاسیس شدند. بر طبق آمار سال 2005، بالغ بر 48000 تعاونی در خدمت 120 میلیون نفر در ایالات متحده امریکا و بیش از 750000 تعاونی در خدمت 730 میلیون عضو در سراسر جهان که به عرضه و فراهم آوردن محصولات و خدمات متنوع از جمله خدمات مالی، تجهیزات و لوازم کشاورزی، بازاریابی کشاورزی و محصولات کشاورزی با کیفیت می پردازند. شرکت های تعاونی کشاورزی توسط یکی از اعضای خود برای تولید محصولات و خدمات مورد نیاز مردم با قیمتهای مقرون به صرفه و با کیفیت قابل قبول ایجاد شده اند.
در این شرکت ها تولید محصولات و ارائه خدمات بر اساس رقابتی، بهبود فرصت در آمد، کاهش هزینه ها و مدیریت ریسک صورت می گیرد. هدف اصلی از تشکیل تعاونی های کشاورزی، رسیدن همه افراد جامعه به بالاترین استانداردهای زندگی در آن جامعه می باشند علاوه بر این تعاونی های کشاورزی از طریق توسعه کشاورزی نقش مهمی در توسعه روستایی ایفا می کنند. تعاونی ها با اهداف تولید سود بیشتر، بدست آوردن نهاده ها و خدمات با هزینه کمتر، بازاریابی محصولات خود با قیمت بهتر در بازارهاییکه قبلاً این محصولات در دسترس نبوده است تشکیل شده اند.
- 2010 - Jin and zhou با مطالعه وضعیت تولیدات غذایی و کیفیت آن در کشور چین، دریافتند برای تقویت امنیت غذایی و استاندارد نمودن کیفیت آن باید تعاونی های کشاورزی را توسعه دهند.
- 2006 - Kuntoro بیان می کند که تعاون بزرگترین تأمین کننده منافع و مؤثرترین نظامی است که می توان در مقابل نظام عدم تحرک و جمود ارائه کرد. تعاون بر این باور و مروج آن است که دولت باید افراد انسانی را کنترل و بر آنها حکومت کند، اما این افراد انسانی می توانند و باید در زمینه تولید ثروت و رفع نیازهای اقتصادی خود مشارکت، نظارت و مراقبت داشته باشند. همچنین معتقد است که تعاونی ها فرصت هایی را به کشاورزان می دهند که واحدهای کوچک تجاری خود را بهبود ببخشند.
به عقیده - 2004 - Knudson توسعه محصولات نوآورانه و کسب و کار جدید در کشاورزی و روند رو به رشد نوآوری در محصولات، ضرورت کارآفرینی را ایجاب می کند.
