بخشی از مقاله
چکیده:
از آنجایی که بناهای تاریخی ایران ساختمان های متعدد و متنوعی به لحاظ فرم معماری و سامانه سازه ای هستند که عموما از مصالحی نظیر خشت، گل، سنگ و چوب ساخته شده اند؛ ازاینرو سه ویژگی عمده این گونه بناها که عبارتند از :فرسودگی مصالح، مقاوم - نبودن مصالح و سنگین بودن سازه باعث افزایش آسیب پذیری آن ها در برابر حوادث طبیعی نظیر زمین لرزه می شوند. لذا با توجه به شرایط فوق پدیده هایی همانند لرزه ها و تکان های شدید می توانند برای سازه بسیار مضر واقع شوند.
بنابر این بسیار مهم است که بتوان ایمنی و قابل اطمینان بودن سازه ها تحت این شرایط تضمین شود. از آنجایی که در فرآیند تهیه ی طرح مرمت و احیای یک بنای قدیمی ، بر اساس هر ایده و مبانی نظری ، بدون در نظر گرفتن ویژگی های کالبدی و یافتن پاسخ هایی برای حفظ اجزای ساختمانی و بررسی انطباق آنها با زندگی امروز و نیازهای جدید ممکن نیست ، ضرورت انجام مطالعات آسیب شناسی بنا را به موازات سایر مطالعات ساختمان ، ایجاب می کند. این مقاله سعی دارد به تشریح اهمیت و مراحل مقاوم سازی بناهای تاریخی و به خصوص مراحل مقاوم سازی مدرسه تقوی گرگان بپردازد.
.1مقدمه:
تقریبا اکثریت نقاط کشور ما در پهنه بندی با خطر بالای زلزله قرار دارد و بررسی تمامی زلزله های ثبت شده نمایانگر مصیبت های ناشی از زلزله در تاریخ می باشد.
مقابله علمی و فنی با آثار سوء ناشی از پدیده زلزله از یک سو موجب حفظ جان انسانها می گردد و از سوی دیگر باعث حفظ تمامی یا بخشی از سرمایه گذاریهای توسعه ای و زیر بنایی می شود که در معرض نابودی و ویرانی قرار دارند.
مقاوم سازی بناهای تاریخی در مقابل زلزله بستگی دارد به: زلزله های گذشته ای که بافت ها - ساختمانها - در آن قرار گرفته است و حرکت زمینی که در آینده بر ساختمان اثر می گذارد.
بدیهی است که بکار گیری مصالح جدید و متدهای طراحی نوین نیز همیشه کارساز است. به همین دلیل مرمت و مقاوم سازی آثار تاریخی با هدف حفظ و صیانت آنها بستگی به منطقه ای که آن آثار در آن جا قرار گرفته است، دارد. لذا باید مطالعات دقیق در خصوص زلزله شناسی منطقه شامل شرایط و موقعیت خاک، خصوصیات دینامیکی سازه، مقاومت و تغیر شکل مصالح به کار رفته و در ساختمان و پاسخ ساختمان به زلزله نمود.
جهت رعایت موارد اقتصادی باید مطالعات در قالب خسارت های احتمالی ساختمان - تعیین تابع خسارت - در زلزله های آینده انجام شود. سایر ویژگی های طبیعی و امکانات حدی برای اهداف رسیدن به مقاومت بالا و قبول تغییر شکل در ساختمان های تاریخی نیز بستگی به مشخصات خصوصی و نحوه بهره برداری و نگه داری از آن ها دارد.
.2اهمیت مقاوم سازی
1-2 اهمیت مقاوم سازی در بناهای تاریخی
با توجه به اینکه زلزله تبعات و نتایج زیان باری را به همراه دارد معذالک در بناهای تاریخی این فجایع مضاعف و دوچندان خواهد بود. تجربه تلخ شهرهای طبس و بم موید این مطلب است. لطمات و خساراتی که به سختی قابل جبران بوده و در موارد بسیاری غیر قابل جبران، اما می شد حداقل به پیشگیری از آن یا کاهش خسارتشان اندیشید و اقدام کرد. از این حیث توجه به مسئله مقاوم سازی بناهای تاریخی می تواند بر ایجاد حس اطمینان خاطر برای ساکنین بافت های تاریخی و تداوم حیات این بافت بدل گردد. از سوی دیگر مقاوم سازی به حفاظت مستقیم از کالبد ابنیه و بافت های ارزشمند منجر می گردد.
با توجه به گستردگی ابنیه و بافت های تاریخی کشورمان خصوصا در بخش های مسکونی و عدم انطباق آنها با آیین نامه های اجرایی، ضرورت مواجهه علمی و فنی با موضوع و لزوم اتخاذ تدابیری جدی و علمی به منظور رفع خطر و پیشگیری از وقوع حوادث دلخراش در قالب مدیریت بحران آشکار می شود.
در بند 11 منشور کراکف - اصولی برای حفاظت و مرمت میراث فرهنگی : 2000 میلادی - " ... حفاظت از میراث فرهنگی بخشی جدایی ناپذیر از برنامه ریزی و مدیریت جوامع تلقی شده است ؛ چرا که می تواند در توسعهء پایدار و مناسبات اجتماعی و اقتصادی جامعه نقش بسزایی ایفا نماید".
2-2 مداخلات فنی عملی مرمت
مداخلات فنی عملی مرمت به 7 دسته تقسیم میشود که عبارتند از :
-1 مرمت حفاظتی - استحفاظی -
منظور از حفظ و نگهداری آثار تاریخی، افزایش مدت عمر آنها است. این کار با کنترل شرایط محیطی که باعث تخریب و فرسودگی آثار میشود، انجام میپذیرد. در حوزه مرمت و حفاظت باید به یک نکته اساسی توجه کرد و آن حفظ اصالت هنری و تاریخی هر اثر با نگهداری تمامیت آن است. بنابراین کمترین مداخله همراه با کمترین کاربرد مواد شیمیایی در این امر باید صورت گیرد تا تمامیت اثر حفظ شده و سندیت تاریخی آن ماندگار بماند. در حفاظت آنچه باید در نظر گرفته شود از میان بردن یا کم کردن تاثیر عوامل ویرانگر آثار است .این عوامل میتواند درونی یا بیرونی باشد. بیشتر زمانها عوامل بیرونی سبب تشدید فرآیند تخریب میشود. به همین منظور کنترل شرایط بیرونی از هر امری در مقوله حفاظت مهمتر است.
از جمله مهمترین اقدامات حفاظتی که در مجموعههای تاریخی صورت میگیرد میتوان به موارد زیر اشاره کرد؛ کنترل شرایط دما، رطوبت و نور در مجموعه ، تعیین شرایط تماس و ارتباط حفاظتگران، مرمتگران، موزهداران و پژوهشگران با آثار؛ تهیه استانداردهای برخورد با آثار تاریخی ، بررسی و نظارت بر استاندارد جابهجایی و انتقال آثار در موزه ، نظارت بر برنامههای دورهای آفتزدایی در موزه.
-2 بازسازی سبکی - آناستیلوز -
به معنی دوباره چینی است دربنا ، بر اساس مطالعه دقیق سبکی مصالح را دوباره سوار می کنند . بیشتر دربناهایی بامصالح سنگی ودربعضی مواقع بناهای آجری صدق می کند. بدون شناخت سبک نمیتوان محل دقیق قرارگیری مصالح را دانست , مشکل دیگر قطعات مفقود شده است که برمیگردد به شناخت سبک و بعد بازسازی قطعه.
-3 پاک سازی سبکی
رویکرد اصلی پاک سازی سبکی دستیابی به سبک اولیه بنا ورسیدن به هویت بنا. ممکن میزان دخالت و تعداد عناصری یا بخشهایی که به بنای اصلی اضافه شدهاند، از طرف مرمت کننده بعدی افراطی و یا بی مورد تشخیص داده شود. در پی چنین برداشتی ، آزاد کردن بنا از عناصری که نسبت به شکل اصلی ساختمان ناهمگن و اضافی تشخیص داده شود اقدادم میگردد. حکم بر این که آن چه بعدها بر پیکره کالبدی بنا افزوده گشته یا از آن برگرفته شده و به شکل دگر با آن ترکیب شده ،و باید از میان رود ،در ادبیات مکتوب و معتبر نیم قرن اخیر ،امری بسیار بحث انگیز و مردود دانسته میشود.
-4 مرمت تکمیلی
بازسازی بخشهای از دست رفته بنای قدیمی به منظور تکمیل موجودیت کالبدی و کاربردی بنا و به خاطر شرکت دادن آن در زندگی عمومی محیط صورت میگیرد. یکی از دشوارترین بخش ها,مرمت تکمیلی است.
-5 بازنده سازی تاریخی
هدف این شیوه که بیشتر با شیوه آناستیلوز در ارتباط است حفظ موجودیت بنا با تاکید بر اسناد تاریخی است. دراین شیوه به مسائل روزوهنری وارتباط بنا با محیط اطراف کمتر توجه میشود.
-6 مرمت استحکامی
مقاوم کردن قسمت های آسیب دیده بنا. - تقویت ساختار -
این شیوه به ظاهر بنا بی توجه است وروی استخوان بندی وساختار بنا تاکید دارد.مرمت استحکامی برای تضمین استقامت بنا دربرابر عامل مخل است.
-7 باز زنده سازی جامع
ویزگی های این شیوه شناخت دقیق عوامل و متغیرها به صورت علمی استفاده از مناسبترین مصالح و وسایل تکنولوژی احترام به مفاهیم وارزش های گذشته بهره گیری از موجودیت بنا در زمان حال است. دراین نوع مرمت ما اندیشه های هنری فلسفی خاصی هم میتوانیم داشته باشیم.
