بخشی از مقاله
تعيين ترکيبات تشکيل دهنده اسانس گياه به ليمو
چکيده :
هدف از اين تحقيق ، شناسايي ترکيبات اسانس برگ هاي تازه گياه به ليمو با نام علمي Lippia citriodora در مرحله قبل از گل دهي است . اسانس به ليمو توسط دستگاه کلونجر به روش تقطير با آب استخراج شد. ميانگين راندمان استخراج ٠/٤ درصد وزني بود. اسانس حاصله به روش کروماتوگرافي گازي متصل به طيف سنجي جرمي (GC/MS) آناليز شد . در بررسي اسانس گياه به ليمو با استفاده از ضريب بازداري هر جزء تفکيک شده و مقايسه آن با استاندارد، ٥٣ ترکيب شناسايي شد که به ترتيب ٣و٧- دي متيل ٢و٦- اکتا دي انال (ژرانيال )(١٣/٤درصد)، سيترال (١٠/٨درصد)، اسپاتولنول (١٠/١ درصد )، ليمونن (٨/٥ درصد) ، آر-کورکومن (٨/٢ درصد)، اجزاي تشکيل دهنده اصلي اسانس ( مجموعا ٥١ % کل آن ) را تشکيل مي دادند.
واژه هاي کليدي: به ليمو، اسانس ، کروماتوگرافي گازي، Lippia citriodora ،کلونجر
١- مقدمه :
گياهان دارويي منابع طبيعي ارزشمندي هستند که امروزه مورد توجه کشورهاي پيشرفته جهان قرار گرفته است . ايران يکي از غني ترين منابع گياهان دارويي جهان را دارا و از تنوع بالاي شرايط زيستگاهي براي اين نوع از گياهان برخوردار مي باشد.
جنس (Verbenaceae)Lippia ، شامل حدود ٢٠٠ گونه از گياهان ، درختچه ها و درختان کوچک است . اين جنس از تنوع ژنتيکي غني برخوردار است که آن را قادر به سنتز ترکيبات اسانس هاي روغني مختلف در گياهان کشت شده در نقاط مختلف جهان مي سازد(آرگيروپلو و همکاران ،٨٣١:٢٠٠٧).
گياه به ليمو که داراي نام هاي ديگري مانند ورون يا وربن ، لويزه (به زبان عربي)، وربن ليمويي(به زبان انگليسي) نيز مي باشد، با نام علمي Lippia citriodora Kunth از خانواده شاه پسند (Verbenaceae) است (قاسمي دهکردي و همکاران ،
.(183 :1381
وربن ليمويي ١(به ليمو) بومي آمريکاي جنوبي و مرکزي، آرژانتين ، پاراگوئه ، برزيل ، اروگوئه ، بوليوي، پرو و سرزمين هاي استوايي آفريقا است و در پايان قرن هفدهم توسط اسپانيايي ها و پرتقالي ها به اروپا معرفي شد. عمدتا به دليل عطر ليمو مانند ساطع شده از برگ هاي آن کشت مي شود و براي تهيه چاي گياهي مورد استفاده قرار مي گيرد و مشهور به خواص ضد اسپاسم ٢، ضد تب ٣، آرام بخش ٤ و گوارشي است . وربن ليمويي (به ليمو) داراي سابقه اي طولاني در ميان اقوام است که از آن در درمان آسم ، اسپاسم ، سردي، تب ، نفخ ، کوليک ، اسهال ، سوءهاضمه ، بي خوابي و اضطراب استفاده مي کنند(مشکات السادات ، ٣١٩:٢٠١٠ و الحواري و همکاران ،١:٢٠١١ و آرگيوپلو،٨٣١:٢٠٠٧). امروزه به علت زيبايي و عطر دلپذير در غالب نواحي ايران پرورش مي يابد. از سايرخواص درماني آن مي توان به تقويت معده ، ضد تشنج ، رفع کننده دردهاي عصبي، درمان کننده سردردها و احساس صداي مبهم در گوش که ناشي از خستگي روحي مي باشد، رفع سوء هاضمه با منشاء عصبي، برطرف کننده تپش قلب و سرگيجه و ضد تومور اشاره کرد (جعفرنيا و همکاران ،١٣٩٠: ١٢٦). در گواتمالا به عنوان ضد آسم و ضدانگل ، در پاراگوئه براي تپش قلب و در کوبا به عنوان اکسپکتورانت و در برابر بي خوابي استفاده مي شود(راگون و همکاران ،٢٥٨:٢٠٠٧). اثرآنتي ژنوتوکسيک و محافظت در برابر آسيب هاي ژنتيکي به عصاره گياه وربن ليمويي(به ليمو) و اثر محافظت نوروني و اثر خواب آور به عصاره آبي اين گياه مربوط مي شود. از برگ هاي اين گياه به عنوان چاشني براي اضافه کردن طعم ليمويي در بسياري از اهداف آشپزي مانند مرغ ، ماهي، ماريناد٥ سبزيجات ، سس هاي سالاد، مربا، پودينگ و نوشيدني کاربرد دارد(فونس و همکاران ،٥٨٩:٢٠٠٩). اين اسانس اثر ضد باکتري نيز دارد و به خصوص روي ميکروب هاي فلور دندان و به طور انواع گرم مثبت موثر است (قاسمي دهکردي و همکاران ، ١٣٨١: ١٨٧).
وربن ليمويي (به ليمو) (شکل ١) درختچه اي چند ساله ، با شاخه هاي فرعي در حال رشد با ٣-١/٥ متر ارتفاع و برگ هاي ساده ٨ سانتي متري نوک تيز، در قاعده گره اي و عموما به صورت دسته هاي سه تايي در هر گره ، براق و کمي زبر در هنگام لمس است . شاخه هاي کوچکي با گل هايي شبيه ياس بنفش کوچک و يا گل هاي به رنگ سفيد در اواخر بهار يا اوايل تابستان پديدار مي شوند. نسبت به سرما حساس است ، در دماي زير C°٠ برگ هاي خود را از دست مي دهد، هر چند چوب آن تاC° ١٠- زنده مي ماند(ويکي پديا). گرچه L. citriodora را مي توان در هر نوع خاک کشت کرد، اما خاک هاي شور براي آن قابل تحمل نيست (الحواري و همکاران ،٢:٢٠١١ ). اين گياه دارويي حاوي اسانس بوده که اسانس در اندام هاي رويشي و زايشي آن تجمع يافته است (شاه حسيني و همکاران ،٩١:١٣٩٠). برگ ها بخش دارويي اين گياه را تشکيل مي دهند.
شکل (١) گياه به ليمو
کشت اين گياه در مصر(الحواري وهمکاران ،٢٠١١)، مراکش (بلاخدار و همکاران ، ١٩٩٣) ، و فرانسه (توتين ،١٩٨١)، آفريقاي شمالي (فونس و همکاران ، ٥٨٩:٢٠٠٩) ، اسپانيا ، هندوستان و چين (پاسکال و همکاران ، ٢٠١:٢٠٠١) و نواحي مديترانه اي (کوارنتيس – پاين و همکاران ، ٥٣٩١:٢٠٠٩) نيزگزارش شده است .در ايران هم نمونه هايي از آن آورده شده و در استان هاي شمالي و باغ ها کشت داده اند، ولي بومي ايران نيست (قاسمي دهکردي و همکاران ، ١٣٨١: ١٨٥). اين گونه گياهي حاوي چندين فلاونوئيد، اسيدهاي فنوليک (والنتائو و همکاران ،١٣٢٧-١٣٢٤ : ٢٠٠٢)، فنيل پروپانوئيد(الحواري و همکاران ،١:٢٠١١) ورباسکوزيد و مولکول هاي نزديک به آن و مشتقات لوتئولين (بيليا و همکاران ،٤٦٣:٢٠٠٨) است (فونس وهمکاران ،
٥٨٩:٢٠٠٩ ) و علت بسياري از فعاليت هاي دارويي اين گياه نظير اثرضد درد١ ، ضد التهابي ٢ و آنتي اکسيداني هستند(الحواري و همکاران ،١:٢٠١١).
با توجه به اين که اين گياه امروزه در شمال کشور (استان گلستان ) به طور گسترده در حال کشت است ، اين مطالعه جهت شناسايي ترکيبات تشکيل دهنده برگ گياه به ليمو کشت شده در استان گلستان انجام شد.
٢- مواد و روش ها:
٢-١- نمونه برداري : نمونه گيري در قالب طرح کاملا تصادفي از برگ هاي تازه گياه به ليمو در طول فصل رويش قبل از مرحله گل دهي اين گياه (اواخر خرداد ماه ) انجام شد. حجم نمونه جهت آزمون معادل ٥ کيلوگرم و به طور تصادفي از برگ هاي تازه گياه به ليمو برداشت شد و پس از انتقال به آزمايشگاه ابتدا تميز شده و دور از نور نگهداري شد.
٢-٢- اسانس گيري: ٣٦٠ گرم از برگ تازه گياه به ليمو در آب مقطر به نسبت ١ به ١٠(وزني- حجمي)ريخته شده و به روش تقطير در آب ١ توسط دستگاه کلونجر(مدل جايمند- رضايي) به مدت ٦ ساعت مورد اسانس گيري قرار گرفت . اسانس روغني حاصله در معرض سولفات سديم بدون آب خشک و تا زمان انجام آزمايش در فريزر در دماي ١٨- درجه سلسيوس نگهداري شد. آزمون فوق ٧ بار تکرار گرديد. راندمان اسانس گيري به طور متوسط ٠/٤ درصد بود.
٢-٣- شناسايي ترکيبات : جهت شناسايي اجزاي اسانس ، از دستگاه کروماتو گرافي گازي Agilent مجهز به ستوني به طول ٣٠ متر، قطر داخلي ٢٥٠ ميکرومتر و ضخامت لايه ٠/٢٥ ميکرومتر از نوع MS٥-HP استفاده شد. برنامه ي دمايي نيز بدين ترتيب بود: دماي آون ٥٠ درجه سلسيوس و توقف در اين دما به مدت ٢ دقيقه ، افزايش دما تا ٢٨٠ درجه سلسيوس به مدت ١٢ دقيقه با شيب دمايي ٥ درجه سلسيوس بردقيقه ، دماي محفظه تزريق ٢٨٠ درجه سلسيوس ، از گاز هليم با سرعت جريان ٣ ميلي ليتر بر دقيقه و فشار٧/٦٥٢٢ Psi به عنوان گاز حامل ، انرژي يونيزاسيون ٧٠ الکترون ولت و از شيوه شکافته به نسبت ٥٠:١ در مدت زماني ٦٠ دقيقه استفاده شد. درصد ترکيبات با استفاده از مساحت پيک حاصل از آشکارساز محاسبه شد
. شناسايي پيک ها به کمک ضرايب بازداري هر جزء تفکيک شده و مقايسه آن ها با مقاديري که در منابع مختلف منتشر شده نيز با استفاده از اطلاعات موجود در کتابخانه رايانه اي GC/MS، انجام و اجزاي تشکيل دهنده اسانس شناسايي شد.
٣- نتايج :
نمودار حاصل از دستگاه GC/MS در شکل (٢) و درصد اجزاي تشکيل دهنده ي اسانس به ليمو در جدول (٣) گزارش شد.
اين آزمون در دو تکرار انجام شد. در بررسي اسانس گياه به ليمو، ٥٣ ماده شناسايي شد که ٥ ترکيب به ترتيب ٣و٧- دي متيل ٢و٦- اکتا دي انال (ژرانيال )(١٣/٤ درصد)، سيترال (١٠/٨ درصد)، اسپاتولنول (١٠/١ درصد )، ليمونن (٨/٥ درصد) ، آر- کورکومن (٨/٢ درصد)، ايزو کريوفيلن (٤/٧٤ درصد) اجزاي تشکيل دهنده عمده و اصلي اسانس ( مجموعا ٥١ % کل آن ) را تشکيل مي دهند.
شکل (٢) کروماتوگرام حاصل از آناليزGC/MS اسانس به ليمو
انواع و درصد ترکيبات مختلف موجود در اسانس به ليمو در جدول شماره (٤) نشان داده شده است .
