بخشی از مقاله
چکیده
رفتار شهروند سازمانی، رفتارهای فرانقشی و خودجوش است که کارکنان را در وضعیتی قرار میدهد که به صورت داوطلبانه فراتر از انتظارات، وظیفه و شرح شغل خود عمل کنند. هدف اصلی این تحقیق، بررسی و شناسایی ارتباط میان شخصیت و رفتار شهروند سازمانی در بین پرستاران بیمارستان امام خمینی - ره - در جیرفت است. روش تحقیق حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش گردآوری دادههای توصیفی، از نوع همبستگی است.
جامعه اماری این مطالعه را کلیه پرستاران بیمارستان امام خمینی - ره - جیرفت تشکیل میدهند که به صورت تصادفی و با استفاده از جدول مورگان 150 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار گردآوری دادههای این پژوهش دو پرسشنامه ویژگیهای شخصیتی نئو و رفتار شهروندی لیوا مارکوزی و کاترین زین - 2004 - میباشد. نتایج نشان داد رابطه شخصیت و ابعاد پنجگانه آن با رفتار شهروندی معنی دار است. از بین ابعاد شخصیت، بعد تجربهپذیری رابطه معکوس و معنیدار و بقیه ابعاد رابطه مثبت و معنیداری با رفتار شهروندی سازمانی داشتند.
مقدمه
مطالعه رفتار افراد در محیط کاری از دیرباز مورد توجه اندیشمندان علوم مدیریت بوده است و با ظهور رشته رفتار سازمانی درسال های نخست دهه 1960در این امر جدیت بیشتری به عمل آمد. بسیاری از مطالعات صورت گرفته سعی در تقسیمبندی رفتارها و علل بروز آنها داشتهاند مباحثی نظیر ادراک، انگیزش، نگرش های شغلی و... از جمله مواردی هستند که به بررسی ریشهی بسیاری از رفتارهای آدمی در محیط کار میپردازند - مباحثی که در دو دهه مطرح شده است و علاوه بر رفتارشناسان، توجه روانشناسان اجتماعی و جامعه شناسان را نیز به خود جلب کرده است، رفتار شهروندی سازمانی است
پژوهشگران سازمانی به تلاشهایی که فراتر از وظایف تعریف شده کارکنان باشد رفتار شهروندی سازمانی می گویند
اورگان - 1998 - 1 آن را به طور کلاسیک این گونه تعریف کرده است: رفتار شهروندی سازمانی رفتاری اختیاری و فرا وظیفهای است که در افزایش عملکرد اثربخش سازمان موثر است و به طور مستقیم و یا غیرمستقیم پاداش رسمی، سازمان مورد تقدیر قرار نمیگیرد
پودساکف بر این باور است که شهروندی خوب، تفکری است که تنوعی از رفتارهای کارکنان را شامل میشود که برخی از مصداق های آن عبارتند از: انجام وظایف جانبی، کمک رسانی داوطلبانه به دیگر افراد در کارشان، توسعه حرفهای در زمینه کاری خود، اطاعت از مقررات سازمانی حتی در مواردی که کسی بر او نظارت ندارد، نلاش در جهت ارتقای سازمان و کمک به حفظ نگرشی مثبت و تحمل ناملایمات در کار.
اهمیت این گونه رفتارها برای سازمان به حدی است که برخی از محققان این حیطه از جمله بولینو - 1999 - 3 را بر آن داشته تا به دنبال شناخت محرکهای آن باشند. وی دو محرک اصلی برای - OCB4رفتار شهروندی سازمانی - معرفی کرده است:
-1 نگرش کارکنان در محیط کار که از آن به عنوان محرک موقعیتی یاد میشود و ریشه در عدالت سازمانی دارد
-2 ویژگیهای شخصیتی و فردی کارکنان،
اورگان و رایان - 1995 - 5 در این باره اذعان میدارند که متغیرهای شخصیتی به تعداد زیادی از متغیرهای سازمانی مرتبطاند و رفتار شهروندی سازمانی نیز از این قاعده مستثنا نیست.
فاندر - 1997 - 6 در تعریفی معاصر از شخصیت از آن به عنوان الگویی از تفکر، احساس و رفتار ناشی از ویژگیهای فردی همراه با ساز و کارهای روانی پنهان یا آشکار که در پس آن الگوها قرارد دارد بیان میکند . یکی از بهترین مدلهای شخصیتی که به صورت فرافرهنگی مطرح است و مطالعات اولیه نشان از عمومیت زیاد آن در استفاده برای توصیف شخصیت دارند. مدل پنج عاملی شخصیت است
عوامل پنجگانه شخصیت عبارتند از:
-1 برونگرایی: بیانگر آسایش و راحتی فرد در روابط با دیگران است. برونگراها، اجتماعی، جسور و معاشرتیاند
-2 پذیرنده بودن: به گرایش افراد برای پذیرش دیگران برمیگردد. افراد پذیرنده، همکار، خونگرم و خوش بیناند؛
-3 وجدان: قابل اعتماد بودن افراد است. فرد با وجدان، مسئولیت پذیر، منظم قابل اطمینان و با استقامت است.
-4 روانرنجوری: بیانگر عدم توانایی تحمل در برابر استرس است. آنهایی که این ویژگی را دارند عصبی، مضطرب، افسرده و نامطمئن اند؛
-5 استقبال از تجربه: بیانگر میزان علاقه فرد به تازگی و موارد جدید است. این افراد تا حد زیادی پذیرای تجربه، خلاق، کنجکاو و حساساند
با توجه به مطالب ذکر شده هدف از تحقیق حاضر بررسی رابطه بین ویژگیهای شخصیت و رفتار شهروندی سازمانی در بین پرستاران بیمارستان امام خمینی - ره - جیرفت است.
-1-1بیان مساله
در مکاتب اولیه مدیریت، افراد با رفتارهایی ارزیابی میشدند که طبق شرح شغل، از شاغل انتظار میرفت؛ ولی امروزه سازمان ها، رفتارهایی فراتر از نقشهای موظف را مد نظر قرار میدهند. به عبارت دیگر، در گذشته محققان در مطالعات خود برای بررسی رابطه میان رفتارهای شغلی و اثربخشی سازمانی، بیشتر به عملکرد درون نقشی کارکنان توجه میکردند.
عملکرد درون نقشی به آن گونه از رفتارهای شغلی کارکنان اطلاق میشود که در شرح وظایف و نقشهای رسمی سازمان بیان شده، توسط سیستم رسمی شناسایی شده و به آنها پاداش تعلق میگیرد. در حالی که عملکرد فرانقشی رفتارهای شغلی، فراتر از نقشهای رسمی کارکنان است. این رفتارها اختیاریاند و معمولا در سیستم پاداش رسمی سازمان در نظر گرفته نمیشوند. رفتارهای فرانقشی که بدان ها رفتار شهروندی سازمانی نیز اطلاق میشود، ابعادی چون کمک به دیگران، احترام به حقوق دیگران، روحیه جوانمردی، وظیفه شناسی و فضیلت شهروندی را شامل میشوند
از طرف دیگر، عملکرد افراد، تحت تاثیر متغیرهای زیادی قرار دارد. یکی از مهمترین این متغیرها، شخصیت و ویژگی شخصیتی افراد است. ویژگی شخصیتی بر رفتار یک فرد تاثیر میگذارند. بنابراین، پاسخ افراد به هر نوع موقعیتی، بسته به شخصیت شان متفاوت خواهد بود
نتایج حاصل از بررسی خصوصیات شخصیتی افراد حاکی از آن است که رفتار افراد به منش و خصوصیات شخصیتی آنها بستگی دارد. بنابراین، ویژگیهای شخصیتی افراد زمینه ساز رفتارهای آنان است. شرایط کاملا متحول و حاکم بر سازمانها و افزایش رقابت و لزوم اثربخشی آنها در چنین شرایطی، نیاز انها را به نسل ارزشمندی از کارکنان؛ بیش از پیش آشکار کرده است؛ نسلی که از آنها به عنوان سربازان سازمانی یاد میشود. این کارکنان بیتردید وجه ممیز سازمانهای اثربخش هستند. سازمان را وطن خود میدانند و برای تحقق اهداف آن، بیهیچ چشم داشتی افزون بر نقش رسمی خود عمل کرده و از هیچ تلاشی دریغ نمیکنند.
امروزه از تلاشهای فراتر از حد انتظار، داوطلبانه و سودمند، تحت عنوان رفتارهای افزون بر نقش یا رفتارهای شهروندی سازمانی یاد میکنند. اکثر مدیران نیز خواهان کارکنانی هستند که بیش از وظایف شرح شغل خود فعالیت میکنند. آنها به دنبال کارکنانی هستند که به فراسوی انتظارات میروند، به میل و خواست خود به رفتارهایی دست میزنند که جزء وظایف رسمی شغلیشان نیست و به طور کلی، رفتار شهروندی سازمانی بالایی دارند. چنین رفتارهایی - نقشی و فرانقشی - بر اساس ادارک از واقعیت شکل میگیرد نه خود واقعیت. بنابراین شناسایی ابعاد شخصیتی افراد و نقشی که آنها میتوانند در رفتارهای فرانقشی یا رفتارهای شهروندی سازمانی بروز داشته باشند، حائز اهمیت است
در این تحقیق به دنبال پاسخ به این سوال هستیم که ایا بین ویژگیهای شخصیتی و رفتار شهروندی سازمانی رابطه وجود دارد.
-2-1اهمیت و ضرورت تحقیق
فعالیتهای پرستاران دربیمارستان بابیماران - مشتریان - درارتباط است. بیمارستانهاومراکزارایه دهنده خدمات درمانی ازنظرکیفیت خدمات بسیارحایزاهمیت هستند.ازمهمترین عواملی که می توان درفتارها،نگرشهاوتعاملات پرستاران رادرجهت ارایه هرچه بهترکیفیت خدمات،به ویژه دربیمارستانهای نظامی به-کارگیرد،رفتار شهروندی امدنی سازمانی - OCB - است.مفهوم رفتارشهروندی سازمانی وعوامل مرتبط باآنب اوجوداهمیت زیاد،دررشته پرستاری، کمتر مورد توجه قرار گرفته اند
با توجه به تعریف رفتار شهروندی. شناسایی عوامل پیش بینی کننده در بروز رفتار شهروندی سازمانی برای بیمارستانهایی که به دنبال ارضای نیازهای بیماران خود هستند امری ضروری است چراکه بیمارستانهای حساس نسبت به بیمار و حقوق او دارای کارکنانی هستند که از خود، رفتار شهروندی سازمانی نشان میدهند و برای ارضای نیازهای بیماران خارج از حیطه احتیاجات و وظایف شغلی خود عمل میکنند ، یکی از این عوامل میتواند ویژگیهای شخصیتی افراد باشد که هدف این مطالعه را شکل میدهد. بنابراین نتایج این تحقیق میتواند به بیمارستان در جذب، استخدام و شناسایی پرستارانی که از لحاظ شخصیتی تمایل به بروز رفتار شهروندی سازمانی در محیط کار دارند کمک نماید.
