بخشی از مقاله
چکیده
به علت رشد صنعت الکترونیک و کاهش عمرمفید قطعات الکترونیکی، ضایعات تجهیزات الکترونیکی روز بهروز درحال افزایش است. استفاده از روشهای برنامهریزی راهبردی میتواند درجهت اتخاذ تصمیمات صحیح مدیریتی برای کنترل، کاهش و یا حذف معضلات زیست محیطی اینگونه پسماندها در چارچوب هر سازمانی لحاظ شود. در این پژوهش، بهمنظور دستیابی به راهبردهای بهینه مدیریت پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی در شرکت پیراحفاری ایران از ماتریس QSPM استفاده شد. تعامل با سازمانهای ذیربط جهت تعمیر و اهداء تجهیزات معیوب الکتریکی و الکترونیکی و جداسازی اجزای خطرناک آنها پیش از دفع نهایی با 8/8 امتیاز بهعنوان استراتژی برتر در این بررسی مشخص شد.
.1 مقدمه و هدف
تولید ضایعات الکترونیکی بهعنوان بخشی از مواد زائد جامد تولیدی در جوامع امروزی بهسرعت در حال رشد است. عمر کوتاه تجهیزات کامپیوتری [11] از یک طرف و تنوع طلبی مردم به استفاده از تجهیزات الکترونیکی جدید سبب شده که رفته رفته بحث مواد زائد جامد الکترونیکی به مشکل بزرگ دنیا تبدیل شود. براساس گزارش سازمان ملل، بین 20 تا 50 میلیون زباله الکترونیکی در سال در دنیا دفع شده و کشور آمریکا بزرگترین تولید کننده این زبالهها در جهان محسوب میشود
مواد زائد الکترونیکی حاوی بیش از 60 نوع ترکیب شیمیایی، فلز و شبه فلزند که بعضی خطرناک، بعضی ارزشمند و بعضی مشمول هر دو میشوند. به سبب وجود عناصر خطرناک، بازیافت این زائدات، علاوه بر پیگردهای قانونی، مشکلات زیست محیطی نیز در پی خواهد داشت .[8] بنابراین باید در این زمینه، با یک مدیریت مناسب و برنامه کارآمد، فعالیت نمود. عوامل متعددی در طراحی یک راهکار مؤثر و مطلوب برای مدیریت زبالههای الکترونیکی تأثیرگذار هستند. این راهکارها باید از نظر اقتصادی پایدار، امکان سنجی شده و از حمایت اجتماعی برخوردار باشند در این میان، سهم صنایع و ادارات و شرکت-های صنعتی در تولید اینگونه پسماندها قابلتوجه میباشد.
شرکت پیراحفاری ایران که از شرکتهای تابعه تازه تأسیس شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب بوده رسماًو فعالیت خود را از اسفند ماه سال 1382 آغاز کرده است نیز از این قاعده مستثنی نمیباشد. در این شرکت نیز همانند سایر ادارات سالانه حجمی از پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی تولید میگردد.
درصورتیکه بتوان به نحوی برنامه ای مدون جهت مدیریت زیست محیطی اینگونه پسماندها در شرکت پیراحفاری ایران ارائه داد، میتوان تا حدودی این معضل را کاهش داده و گامی درجهت تعمیم شیوههای مدیریتی همسو با دستورالعملهای بینالمللی مربوطه به سایر نقاط کشور برداشت.
استفاده از روش های تجزیه و تحلیل و برنامهریزی راهبردی میتواند درجهت شناخت هرچه بهتر نقاط ضعف و قوت و فرصتها و تهدیدهای احتمالی در محیط کار بهمنظور اتخاذ تصمیمات صحیح مدیریتی برای کنترل، کاهش و یا حذف معضلات زیست محیطی اینگونه پسماندها در چارچوب هر سازمانی بهکار گرفته شود.
در صنعت نفت و شرکتهای تابعه بهعلت گستردگی، حجم وسیعی از وسایل الکتریکی و الکترونیکی مورد استفاده قرار می-گیرند که سالانه درصد چشمگیری از آنها از کار افتاده شده و اغلب همراه دیگر پسماندها جمعآوری شده، اهدا شده، سوزانده یا دفن میشوند و یا اینکه توسط افردای که وسایل دست دوم را خریداری میکنند جمع آوری شده و پس از تعمیر دوباره به فروش میرسند و یا قطعات سالم آنها جدا شده و مورد استفاده قرار میگیرند.
بنابراین میتوان گفت برنامه مدونی برای بازیافت زبالههای الکتریکی و الکترونیکی در این صنعت وجود ندارد. از اینرو، اتخاذ تدابیر ویژه جهت مدیریت ضایعات الکتریکی و الکترونیکی امری است که ضرورت رسیدگی به آن هرچه بیشتر آشکار میگردد.
هدف از انجام این بررسی تعیین استراتژیهای برتر مدیریت زیست محیطی پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی در شرکت پیراحفاری ایران از آنالیز SWOT و ماتریس QSPM می باشد.
.2 تئوری و پیشینه تحقیق
استفاده از روشهای تجزیه و تحلیل و برنامهریزی راهبردی می تواند درجهت شناخت هرچه بهتر نقاط ضعف و قوت و فرصتها و تهدیدهای احتمالی در محیط کار بهمنظور اتخاذ تصمیمات صحیح مدیریتی برای کنترل، کاهش و یا حذف معضلات زیست محیطی پسماندهای الکتری کی و الکترونیکی در چارچوب هر سازمانی بهکار گرفته شود. لذا در این پژوهش، بهمنظور ارزیابی نحوه مدیریت و نیز دستیابی به راهبردهای بهینه مدیریت پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی در شرکت پیراحفاری ایران از آنالیز SWOT و ماتریس QSPM استفاده شده است.
کاربرد این روش در ارزیابی مدیریت پسماند، آزمون شده و محققان زیادی از این روش جهت ارزیابی نحوه مدیریت پسماند استفاده نمودهاند؛ برای مثال، عمرانی و همکاران نیز در سال 1389 به تدوین استراتژیهای بهینه سیستم مدیریت پسماند شهری با استفاده از روش SWOT و QSPM برای شهر ساری پرداختند .
خورزنی - 1386 - در مقالهای تحت عنوان »برنامه ریزی استراتژیک در مدیریت اجرایی پسماند« از ماتریس SWOT استفاده نموده است .[ 3] همچنین در دیگر نقاط دنیا نیز از این روش جهت مدیریت پسماند استفاده شده است. پوسادا در سال 2010 مطالعهای را با هدف آنالیز راهبردی گزینههای مدیریت پسماند در کلمبیا انجام داده است و در این مطالعه از آنالیز SWOT جهت تعیین راهبردها استفاده نموده است
اناچ نیز در همان سال مقالهای را با عنوان »آنالیز SWOT درخصوص مشکلات مدیریت پسماند در کشور رومانی« به انجام رسانده است و در این مقاله به بررسی مهمترین نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدها پرداخته شده است
درخصوص معضل پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی نیز مطالعات و بررسیهای زیادی در ایران و در سایر نقاط دنیا انجام شده است، که نشان از اهمیت موضوع دارد. در سال 1384، عبدلی و دریابیگیزند مطالعهای را با عنوان »تحلیلی بر پسماندهای رایانهای« انجام دادند. در این مطالعه، محققان پیشنهاد دادند که سازمانها و ارگانهای ذیربط ازجمله سازمان حفاظت محیط زیست از هم اکنون برای ایجاد قوانین و ساختارهای لازم مدیریت زبالههای رایانهای در کشور اقدام کنند
در سال 1391، فروتن و مشهدی مطالعهای را با محوریت چالشهای حقوقی مدیریت پسماند الکترونیک در ایران با نگاهی به اسناد بینالمللی انجام دادند. فرض اساسی این مقاله بر این امر استوار بود که باتوجه به افزایش فزاینده این قبیل پسماندها و نقل و انتقال آنها در جهان، قواعد حقوق بینالملل و حقوق ملی نیازمند تحول و توجه ویژه به مدیریت حقوقی این قبیل پسماندها به دلایل بهداشتی و زیست محیطی است
صدیقی و همکاران نیز در سال 1390 به بررسی اثرات زیست محیطی پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی پرداختند .[5] لیو و همکاران در سال 2006 مطالعهای را با عنوان » مدیریت پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی در چین: پیشرفتها و موانع برای تفوق « انجام دادند
یلاملا و همکاران در سال 2014 اجرای دستورالعمل پسماندهای تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی در فنلاند و ارزیابی شبکه جمعآوری و چالش های مدیریت مؤثر پسماندهای تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی را بررسی نمودند
تورتا و همکاران در سال 2013 مدیریت پسماندهای تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی را در دو کشور اتحادیه اروپا، ایتالیا و رومانی با استفاده از آنالیز نقاط ضعف و قوت انجام دادند مورد مقایسه قرار دادند .[19] این مطالعات، اکثراً با معرفی مشکل پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی و چالشهای مدیریتی این نوع پسماندها همراه بوده و به نقش آموزش و رسانهها در مدیریت بهتر آنها اشاره نموده و در پایان بهترین راهبردهای مقابله با این معضل را مورد بحث قرار داده اند.
.3 مواد و روشها
تحقیق حاضر از نوع کاربردی و عملی میباشد. اطلاعات پایه جهت انجام این پژوهش، با استفاده از روش کتابخانهای و بررسیهای میدانی گردآوری شدند. جهت جمعآوری اطلاعات درخصوص پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی شرکت پیراحفاری ایران و نحوه مدیریت آنها، از تعدادی از کارشناسان بخش HSE شرکت پیراحفاری ایران و نیز مسئول جمعآوری این پسماندها مصاحبه بهعمل آمده و اسناد و مدارک مربوطه جهت تعیین کلیه عوامل مهم و تأثیرگذار راهبردی مورد بررسی قرار گرفتند. بهمنظور دستیابی به استراتژی های برتر درخصوص مدیریت پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی در شرکت پیراحفاری ایران، پس از امتیازدهی به عوامل داخلی و خارجی، از ماتریس QSPM استفاده گردید. ماتریس QSPM از اطلاعات به دست آمده در مراحل مختلف مدیریت و برنامهریزی استراتژیک استفاده نموده و مانند سایر روشهای استراتژیک نیازمند قضاوت خوب، خبرگی و آگاهی است
در ستون اول این ماتریس، فهرست عوامل استراتژیک برون سازمان شامل کلیه تهدیدها و فرصتها و عوامل استراتژیک درون سازمانی شامل کلیه ضعفها و قوتها آورده میشود. در ستون دوم، امتیاز وزندار هر عامل استراتژیک درج میگردد. در ستونهای بعدی، انواع استراتژیهایی که از ماتریس SWOT بهدست آمده و شامل استراتژیهای چهارگانه SO، WO، ST و WT میباشد، آورده میشود. هر یک از ستونهای مربوط به انواع استراتژی ها به دو زیر ستون تقسیم میشود. یکی زیرستون AS و دیگری زیرستون .TAS در ستون AS، امتیاز جذابیت داده میشود. بدین ترتیب که هر عامل استراتژیک را با استراتژی موردنظر میسنجند و به آن امتیاز میدهند. امتیازهای جذابیت بهصورت زیر است:
امتیاز =1 جذاب نمیباشد؛ امتیاز =2 تا حدودی جذاب میباشد؛ امتیاز = 3 در حد قابل قبول جذاب است؛ امتیاز =4 جذابیت بالایی دارد.
امتیازات ستون دوم را در امتیاز جذابیت ضرب نموده و امتیاز کل جذابیت یا نمره جذابیت موزون در ستون TAS درج شده و نشاندهنده جذابیت نسبی هر یک از عوامل بر استراتژی موردنظر می باشد. جمع امتیازات TAS در ردیف پایین جدول محاسبه میشود، این عدد همان امتیاز اولویت استراتژی میباشد. بدین ترتیب گزینههای مختلف استراتژی یک سازمان با مقدار عددی تعیین اولویت شده و با یکدیگر قابل مقایسه خواهد بود. نمونه ای از ماتریس QSPM در جدول - 1 - ارائه شده است.
جدول : - 1 - ماتریس خام برنامهریزی استراتژیک کمی QSPM
