بخشی از مقاله
چکیده
اهمیت برنامهریزی استراتژیک در راستای شناسایی ارزشها، چشمانداز و اهداف سازمانی، ما را بر آن داشت تا پژوهش حاضر را به منظور تدوین و توسعه استراتژی در شرکت مادر تخصصی فرودگاههای کشور انجام دهیم. در این راستا، تحقیق حاضر میکوشد تا با تکیه بر نظر 23 نفر از مدیران و صاحبنظران شرکت فرودگاهها، ابتدا یه شناسایی عوامل داخلی و خارجی موثر بر فرایند برنامهریزی استراتژیک پرداخته و سپس بهترین استراتژیهای ممکن را توسعه بخشد.
روش جمعآوری دادههای اولیه، مصاحبههای عمیق و در پی آن پرسشنامه دلفی میباشد که به موازات مطالعات کتابخانهای صورت پذیرفته است. عوامل خارجی - فرصتها و تهدیدهای محیطی - و عوامل داخلی - قوتها و ضعفها - در قالب 36 عامل، توسط ماتریس SWOT تحلیل گردیدند . نتیجه تحلیل ماتریس مذکور، سازمان را در ناحیه استراتژیک تدافعی - WT - قرار داد که ماتریس SPACE نیز این وضعیت را تایید نمود. بررسی آن ناحیه به انضمام برخی استراتژیهای تهاجمی به استناد قابلیتهای سازمان، منجر به پیشنهاد استراتژی گردید.
استراتژیهای تدوین یافته جهت تعیین جذابیت آنها وارد ماتریس برنامهریزی کمی شدند. در نهایت این 6 استراتژی به ترتیب زیر اولویتبندی گردیدند: ایجاد سیستم جامع مدیریت فرودگاهی و ساماندهی ذینفعان داخلی و خارجی و حذف مراکز متعدد تصمیم گیری. توسعه زیر ساخت ها برای به حداکثر رساندن درآمد پروازهای عبوری. توسعه فرودگاه های بزرگ و توسعه دانشگاه های هواپیمایی جهت ارتقاء سطح کیفی نیروهای متخصص. توجه به نیاز کارکنان و ارتقای شغلی و ایجاد مدیریت دانش جهت افزایش دانش تخصصی. تغییر ساختار شرکت و حرکت به سوی کوچک شدن. تأسیس ایرلاین وابسته به شرکت فرودگاه ها جهت وصول مطالبات از طریق دریافت خدمات از سایر ایرلاین ها.
واژکان کلیدی: برنامهریزی استراتژیک، تحلیل سوات، ماتریس QSPM، شرکت مادر تخصصی فرودگاههای کشور
مقدمه
محیط امروز سازمانها، به محیط رپلکسٌ یعنی محیطی مملو از پویایی و پیچیدگی معروف است. آهنگ تغییرات محیط، روشهای برنامهریزی مرسوم و سنتی سازمانها را به چالش کشیده است. بیشتر سازمانها فاقد آمادگی جهت رویارویی با دنیای متلاطم جدید هستند. چرا که از سه دسته ضعف رنج میبرند. دسته اول مربوط به فقدان ارزشهای مشترک است. دسته دوم ناشی از فقدان تفکر پایهای استراتژیک و دسته سوم، نشاندهنده ضعف در پیادهسازی تفکر استراتژیک در عمل است .به عبارت دیگر توجه به ویژگی هایی مانند افزایشِ پیچیدگی، شتاب گرفتن تحولات و افزایش رقابت در دوران جدید، مطالعه قاعدهمند آینده را بیش از پیش ضرورت میبخشد.
مفهوم استراتژی زائیده فضای رقابتی و محدودیت منابع است .از آنجایی که سازمان ها همواره با محدودیت های منابع مالی، زمان و محدودیت قوای فکری مواجه هستند صرف منابع محدود سازمان برای موضوعات کم اهمیت به معنی واگذاری میدان رقابتی به رقبایی است که منابع - محدود - خود را بر روی موضوعات اصلی محیطی متمرکز کرده اند. رویکرد استراتژی این امکان را ایجاد می کند که سازمانها با شناخت موضوعات اصلی و تمرکز منابع - محدود - برای تحقق آنها به بالاترین منافع ممکن در مقابل رقبا دست یابند.
در سال های اخیر تمرکز زیادی بر موضوع برنامه ریزی استراتژیک شده است. وضعیت استراتژیک رویاروی سازمان، منحصر به فرد، گنگ و متناقض و بیانگر سطوح مختلفی از بیثباتی وابسته به محیط است. در یک محیط باثبات و قابل پیشبینی یک رویکرد تحلیلی و همگرا به تفکر استراتژیک در چارچوب مدیریت استراتژیک امکانپذیر است. سطوح بالاتری از بیثباتی، مدیران را در فعالیتهای روزمره خود با این چالش روبرو میکند که باید تصمیم بگیرند از چارچوبها، آداب، قواعد و رویههای شرکت خود که به وضعیتهای استراتژیک اشاره دارند، چه موقع استفاده کنند و چه زمان دوری گزینند. در این زمان لازم است که تفکر استراتژیک رویکردی خلاق، واگرا و شهودی شبیه آنچهعموماً در هنرها دیده میشود، داشته باشد و این شرط لازم برای برنامهریزی استراتژیک است .
در واقع برنامهریزی باید به موازات متدولوژی و فرایندهای گام به گام، بر اقدامات شناختی و فهم قواعد کسب و کار تاکید داشته و در این راستا از الگوهای مفهومی و توصیه های تفکر استراتژیک بهره جوید. از آنجاییکه، سازمانها از برنامهریزی استراتژیک به منظور درک بهتر فرصتها و انتخابها استفاده میکنند، مقاله حاضر سعی دارد تا با بهره گیری از رویکرد تحلیل سوات به شناسایی عوامل خارجی و داخلی موثر بر شکلگیری استراتژیهای شرکت مادر تخصصی فرودگاههای کشور بپردازد تا از این رهگذر نتایج آن توسط مدیران شرکت مزبور و شرکت های مشابهِ فعال در زمینه صنایع هوایی در برنامه ریزی های بلند مدت، ترسیم چشم انداز و هدفگذاریها مورد استفاده قرار گیرد.
چالشهای صنایع هوایی
حمل و نقل هوایی علیرغم ماهیت الزامآور و جذابیتهای فراوان آن، به دلیل نوسانات سوخت، تغییرات نرخ ارز و تغییرات نرخ بهره یکی از پرمخاطرهترین و پرنوسانترین تجارتهای خلق شده در جهان است . همچنین هزینههای بسیار گزاف مالکیت پرنده، سوخت، خدمه پروازی و غیره این تجارت را به یک تجارت هزینه محور تبدیل کرده است. در این میان محدودیتها و قوانین دولتی وتاثیرپذیری زیاد از روابط سیاسی بین المللی نیز بر پیچیدگیهای فراوان این تجارت اقزوده است و در نهایت موجب شده تا خلق ثروت در آن بسیار مشکل و تا حدودی ناممکن گردد.
بطوریکه حاشیه سود بسیار پایین متوسط صنعت حمل و نقل هوایی - بین 2 تا 3 درصد در بهترین موارد - در بازه زمانی 10 سال گذشته در جهان نشان میدهد تعداد بسیار زیادی از شرکتهای حمل و نقل هوایی در جهان در حال زیان دهی میباشند .بدیهی است مشکلات این صنعت، صنایع و سازمانهایی را که به طور مستقیم و غیر مستقیم با آن در ارتباط هستند با چالشهایی مواجه میکند. یکی از این سازمانها شرکت مادر تخصصی فرودگاههای کشور است.
شرکت مادر تخصصی فرودگاه های کشور در جهت تحقق اهداف دولت جمهوری اسلامی ایران در زمینه اصلاح ساختار دستگاههای دولتی و تفکیک وظایف حاکمیتی و تصدی گری در سال 1370 تأسیس شد . بر اساس مصوبه شورای عالی اداری، تمامی وظایف مربوط به نگهداری، توسعه، تجهیز و بهره برداری از تکنولوژی و اداره امور فرودگاههای کشور و مدیریت آنها از سازمان هواپیمایی کشوری به شرکت فرودگاههای کشور منتقل شد.
راهبری، مدیریت، نگهداری و توسعه فرودگاهها، سامانه های هوانوردی کشور و مدیریت ترافیک هوایی کشور بر اساس معیارها و مقررات بین المللی حاکم بر استمرار خدمت رسانی مطلوب، ایمن و مطمئن در صنعت هوانوردی و حمل و نقل هوایی به عنوان مهمترین ارکان زیرساختی این صنعت در جمهوری اسلامی ایران بر عهده شرکت مادر تخصصی فرودگاههای کشور است.
90 راه هوایی به طول حدود 57 هزار و 747 کیلومتر در فضای کشور، مرکز مجهز مدیریت و کنترل ترافیک هوایی، 25 ایستگاه تسهیل ارتباط هواپیماها با مرکز مدیریت کنترل پروازهای کشور فرودگاه آماده خدمت شامل 20 فرودگاه داخلی، 26 فرودگاه مرز هوایی و 8 فرودگاه بین المللی با حدود 16 میلیون مترمربع فضای ترمینالی، باند و سطوح پروازی، ساختمان های مختلف فرودگاهی و حدود 9 میلیون مترمربع معابر، فضای سبز، پارکینگ و سایر فضاها، 59 دستگاه NDB، 46 دستگاه DVOR، VOR، 74 دستگاه DME، 18 دستگاه ILS و 22 دستگاه رادار اولیه و ثانویه و صدها دستگاه کمک ناوبری، ارتباطی، بازرسی و کنترلی و تجهیزات ترمینالی، دیگر مانند دستگاههای ایسک ری، تسمه نقاله، ماشین های ایمنی زمینی و ... به همراه نیروی انسانی متخصص و ماهر منابع زیر ساختی مهم و حیاتی حمل و نقل هوایی کشور است که از طریق این شرکت ساماندهی و هدایت می شود.
استراتژی
واژه استراتژی ریشه یونانی دارد و به معنای رهبر است. بطوریکه AGO به معنی ارتش و STRATOS به معنای فرمانده ارتش است استراتژی مفهومی ذهنی است. یعنی تمام استراتژیها انتزاعی هستند و تنها در ذهن افراد وجود دارند. هر استراتژی نوعی نوآوری است و به آینده توجه دارد، مبنای آن بینش مدیران است و نتیجه آن زمانی مشخص میشود که به انجام رسیده باشد. به عقیده آنسوف، استراتژی مجموعهای از اهداف اصلی و سیاستها و برنامههای کلی به منظور نیل به اهداف سازمان است، به طوریکه قادر به تبیین این موضوعات باشد که در چه نوع کسب و کار و در چه نوع سازمانی فعالیت میکنیم یا میخواهیم فعالیت کنیم از مجموع تعاریف فوق به تعریفی اجمالی اما جامع از مینتزبرگ میرسیم استراتژی الگویی در یک جریان از تصمیمیات است.
تفکر استراتژیک و برنامهریزی استراتژیک
استراتژی با طیفی که یک سوی آن برنامه ریزی استراتژیک و در سوی دیگر تفکر استراتژیک قرار دارد شناخته می شود. در واقع این دو رویکرد، نماینده دو مکتب متفاوت هستند؛ برنامه ریزی استراتژیک به مکتب طرح ریزی تعلق دارد که در آن تدوین استراتژی یک فرایند رسمی و سیستماتیک به شمار می آید و رویکرد تفکر استراتژیک بر مکتب یادگیری که در آن شکل گیری استراتژی یک روند تکوین در حین اجرا دانسته می شود استوار است.
در برنامه ریزی استراتژیک بر توسعه متدولوژی ها و ابزار موثرتر برنامه ریزی تاکید می شود و در تفکر استراتژیک توسعه بصیرت استراتژیست محور اصلی کار است. در برنامه ریزی استراتژیک، کار ساختار یافته است و گام به گام برنامه ریز را در راستای دستیابی به مناسب ترین استراتژی ممکن هدایت می کند، در حالی که کار در تفکر استراتژیک فرایند ساختار یافته ای ندارد وصرفاً با مجموعه ای از توصیه ها و الگوهای مفهومی پشتیبانی می شود.
