بخشی از مقاله
چكيده
امروزه شاهد انواع جديدي از قراردادهاي انجام كار هستيم كه هركدام از اين قراردادها داراي شاخصهاي خاصيبراي انتخاب پيمانكار مناسب ميباشد. در اين پژوهشبا كمك مطالعات كتابخانهايو تحقيقات ميداني معيارهاو عوامل موثر در انتخاب پيمانكاران سه عاملي در دو نوع پروژهي مسكن سازيو راه سازي شناساييو امتيازدهي شده است. شناسايي فاكتورهاي موثر بر عملكرد پيمانكاراناز اين حيث حائز اهميت است كه ميتوان با يك وزن بندي مناسبو استفاده از اين فاكتورها در سيستم ارزيابي مقدماتي، در ورود پيمانكاران با صلاحيت به پروژههاو به تبع آن بهبود عملكرد پروژهها نقش موثري ايفا نمود.
-1 مقدمه
طرحهاي عمراني معمولا در سه مرحلهي طراحي، ساخت و بهرهبرداري تعريف ميشوند. در اغلب طرحهاي عمراني، طراحي توسط مهندس مشاور و مرحله ساخت توسط پيمانكار انجام ميگيرد. و انتخاب پيمانكار در مرحلهاي به نام مناقصه صورت ميگيرد. در شرايط حاضر معمولا واگذاري طرح به پيمانكاران، بر اساس انتخاب پايينترين قيمت پيشنهادي از بين پيمانكاران واجد شرايط ميباشد. دليل اين انتخاب اين است كه پيمانكاراني كه در مرحله اول واجد شرايط اعلام ميشوند . در مرحله دوم اين ارزيابي معمولا از نظر كارفرما همگي يكسان فرض شده و تنها با يك معيار باقي مانده - قيمت پيشنهادي - با هم مقايسه ميشوند . البته به تازگي در بعضي از موارد، معدودي از كارفرمايان با استفاده از نمره صلاحيتهاي فني و مالي قيمت پيشنهادي را تراز مينمايند. ولي در واقع اين روش، تضميني براي آنكه پيمانكار واجد شرايط با كمترين قيمت پيشنهادي براي انجام پروژه، مناسبترين گزينه است، وجود ندارد
-2 . تاريخچه تحقيق
آقاي هارپ3 در سال 1988 نشان ميدهد كه سيستم انتخاب پيمانكار از سال 1847 در ايالت نيويورك بكار گرفته شده است. كاربرد اصلي اين روش نيز در مناقصات بزرگراهها و پلها در اين ايالت بوده است.[1] ايدهي اصلي اين روش بر اين پايه استوار بود كه سيستم تعيين برنده مناقصه با كمترين قيمت پيشنهادي، بخش عمومي را از افراط، فساد، و ساير رفتارهاي ناشايستي كه ممكن بود به وقوع بپيوندد، محافظت ميكند . تابع اوليه نياز به اين سيستم نيز براي اطمينان كارفرمايان از رسيدن به بهرهبرداري و دريافت سود پروژه، با كمترين هزينهاي كه ميتواند اجرا شود، بود .[2] مهمترين فردي كه در اين زمينه فعاليتهاي زيادي كرده است آقاي راسل1 ميباشد.
وي با همكارانش در سال 1990 يك برنامه رايانهاي به نام Qualifier-1 تهيه كردند كه بر اساس يك مدل خطي از فاكتورهاي وزني معقول تهيه شده توسط كاربر، اجرا ميگردد. اين برنامه پس از اجرا نسبت وزني مربوط به هر پيمانكار را محاسبه كرده و رتبه هر پيمانكار را محاسبه ميكند. بدليل ساختار سيستماتيك برنامه ميتوان گفت كه اين برنامه ابزار مناسبي در اختيار كاربر ميباشد تا بر اساس شرايط موجود مدل خود را تهيه نمايد.[3] اسكيت2 مور و ميلز يك متدلوژي نيازمندي محور را براي طبقه بندي پيمانكاران با توجه به تواناييهاي آنها، جهت ارضاء نيازمنديهاي كارفرمايان ارائه كردند. [4]آقاي پرچمي در سال 1385 به بررسي معيارها و پارامترهاي موثر در انتخاب پيمانكاران پروژههاي سه عاملي پرداختهاند.
[ 5]همچنين، در تحقيقي آقاي رزمي و ديگران در سال 1386يك مدل چند معياره اوليه ارائه دادهاند كه بتواند با در نظر گرفتن همهي عوامل كيفي و كمي موثر در ارزيابي پيمانكاران، بهترين پيمانكار را براي اجراي پروژه انتخاب نمايد.[6]آقاي رجائي و همكاران، در سال 1387 در مقالهاي براي ارزيابي وضعيت پيمانكاران بر اساس عبارات توصيفي از اعداد فازي مثلثي و ذوزنقهاي استفاده كردهاند و يك سيستم تصميمگيري چند معياره بر مبناي تئوري مجموعه فازي براي رتبهبندي پيمانكاران، پيشنهاد دادهاند. در مدل پيشنهادي، ايشان به وزندهي فازي معيارها با استفاده از روش مجموع ساده وزين فازي براي رتبه بندي، پرداخته است.[7]
-3 روش و سوالات پژوهشي تحقيق
اين تحقيق از نوع تحقيقهاي كاربردي بوده و با توجه به اينكه در اين پژوهش معيارهاي موثر بر انتخاب پيمانكارانDBB مورد شناسايي قرار گرفته، عمدتاً حالت اكتشافي و تحليلي دارد، بدين معنا كه ابتدا عوامل مورد نظر، شناسايي شده و سپس با طراحي پرسشنامهاي و با استفاده از آناليز كمي و مدلهاي 3MADM، وزن و اولويت عوامل تعيين و مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته است . در طراحي پرسشنامه از پاسخ دهندگان خواسته شده تا عوامل موثر در گزينش پيمانكاران واجد صلاحيت در قراردادهاي سه عاملي براي هر تيپ پروژه اي مشخص كنند .پاسخ دهندگان از جامعه آماري مديران ارشد، صاحبنظران و كارشناسان فني به صورت تصادفي انتخاب شدندو تعداد 120 پرسشنامه توزيع شده است.
سوالاتي كه در اين پژوهش سعي شده به انها پاسخ داده شود عبارتند از:
عوامل - معيارهاي - موثر در ارزيابي و انتخاب پيمانكار در قراردادهاي سه عاملي كداماند؟
وزن و رتبهي هر يك از عوامل - معيارهاي - موثر در ارزيابي و انتخاب پيمانكاران در قراردادهاي سه عاملي، چگونه است
-4 تحليل سلسله مراتبي AHP
يكي از كارآمدترين تكنيكهاي تصميمگيري، فرايند تحليل سلسله مراتبي - AHP - ميباشد كه اولين بار توسط توماس ال ساعتي در 1980 مطرح شد كه بر اساس مقايسههاي زوجي بنا نهاده شده استAHP .[8] روشي منعطف، قوي و ساده ميباشد كه براي تصميمگيري در شرايطي كه معيار هاي تصميم گيري متضاد انتخاب بين گزينهها را با مشكل مواجه كرده، كاربرد دارد. اين مدل با شناسايي و اولويت بندي عناصر تصميمگيري شروع ميشود. اين عناصر شامل اهداف، معيارها و زيرمعيارها ميباشد.
فرآيند شناسايي اين عناصر و ارتباط بين آنها در نهايت منجر به ايجاد يك ساختار سلسله مراتبي ميشود. در مدل AHP معيارها بر اساس هدف و زيرمعيارها بر اساس معيارها به صورت زوجي و در يك ماتريس مقايسه شده و از 1 تا 9 بر اساس ميزان اثرگذاري ضريب ميگيرند و در نهايت ضريب نهايي زير معيارها محاسبه ميشود. محاسبات در اين مدل به صورت خطي بوده و بدون در نظر گرفتن وابستگي بين معيارها و زير معيارها است. موراليدارو همكاران در سال 1990 به بررسي و پشتيباني از اين روش پرداختهاند و ثابت كردند كه روش AHP به طور خاص براي تصميم گيري چند معياري مناسب ميباشد.[9 ] آقاي ني ديك در سال 1992 از اين روش مربوطه و عملكردي كه گزينهها در مورد هر معيار دارند انجام ميشود.
در اين روش قيمت پيشنهادي نيز به عنوان يكي از معيارها ديده مي شود. فرآيند تصميم گيري در بسياري از تصميم گيريهاي مديريتي و پروژههاي ساخت و ساز به كار برده شد.[10] علاوه بر اين در انتخاب پيمانكار، انتخاب بهترين پيشنهاد قيمت - مزايده - انتخاب روش ساخت و ساز ارزيابي تكنولوژي پيشرفته ساخت و ... نيز كاربرد دارد .[39] سه گام اساسي در استفاده كرد، در اين روش قضاوت بر اساس معيارها، وزنهاي استفاده از AHP وجود دارد:
-1 ساختار سلسله مراتبي
-2 مراحل اولويت بندي
-3 محاسبه نتايج
-5 روش هاي قراردادي و نحوه ي واگذاري آن
نحوهي واگذاري كار به پيمانكاران و انتخاب نوع قرارداد براي اجراي پروژهها همواره يكي از سوالاتي است كه مديران پروژهها بايد به آن پاسخ دهند. لازمهي تصميمگيري در خصوص روش برون سپاري، شناخت انواع قراردادها و شرايط آنها ميباشد. بديهي است كه اين تصميمگيري بايد بر اساس شرايط منحصر به فرد هر پروژه و با بررسي ميزان اهميت عوامل مختلف براي كارفرما صورت گيرد. به همين دليل كارفرمايان در طول دورههاي مختلف و با توجه به شرايط مختلف موجود، هميشه به دنبال بهترين روش براي اجراي پروژههاي خود بودند. عواملي مانند كاهش زمان و هزينه و به طور كل بهينه سازي اجراي پروژهها موجب گشته، در طول دورانهاي مختلف روشهاي متفاوتي در سيستم اجراي پروژهها بوجود آيد، اما
