بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر بررسی تعیین قدرت پیش بینی کنندگی الگوهای ارتباطی خانواده بر قضاوت اخلاقی دانش آموزان بود. جامعه آماری این پژوهش را تمامی دانش آموزان شهر دزفول و نمونه آن شامل 200 نفر از این دانش آموزان بود که به روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای انتخاب شدند. ابزار مورد استفاده در این پژوهش شامل مقیاس الگوهای ارتباطی خانواده - ریچی و فیتزپاتریک، - 1994 و قضاوت اخلاقی - لیند، - 2006 می باشد.
طرح پژوهش از نوع همبستگی است. به منظور تجزیه و تحلیل دادهها از روش های آماری همبستگی پیرسون و رگرسیون همزمان استفاده شده است. نتایج نشان داد که بین الگوهای ارتباطی خانواده با قضاوت اخلاقی رابطه معناداری - - p<0/001 وجود دارد. همچنین نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد که بعد گفت و شنود پیش بینی کننده مثبت و همنوایی پیش بینی کننده منفی قضاوت اخلاقی می باشد .
مقدمه
خانواده اولین بافت مهم جهت اجتماعی کردن اخلاقیات بوده و یکی از مهمترین منابع مؤثر درتحول اخلاقی نوجوان می باشد - زرن، . - 1996 خانواده را سیستمی قانونگذار تعریف می کنند که اعضای آن به طور مداوم در حال تعریف و تجدیدنظر در تعریف ماهیت روابط خود بر مبنا الگوی ارتباطاتشان هستند. شناخت این الگوها به شناخت بعضی از جنبه های عملکرد خانواده کمک می کند. در واقع، شناخت انواع مختلف الگوها و سبکهای ارتباطات خانوادگی علاوه بر توصیف، به پیش بینی و توضیح عملکرد خانواده و توصیه ها و تجویزهای مربوط به آن هم کمک می کند. محققان سعی کرده اند الگوهای ارتباطی خانواده2 را بشناسند و طبقه بندی کنند.
فیتزپاتریک و ریچی - 1994 - 3 دو بعد زیربنایی جهت گیری گفت و شنود4 و جهت گیری همنوایی5 را در الگوهای ارتباطی خانواده شناسایی کردند. کوئرنر و فیتزپاتریک - 1994 - 6 جهت گیری گفت و شنود را میزان تحقق شرایطی در خانواده می دانند که در آن، همه اعضای خانواده به شرکت آزادانه و راحت در تعامل و بحث و تبادل نظر درباره طیف وسیعی از موضوعات تشویق می شوند، و جهت گیری همنوایی را نیز میزان تأکید بر همسانی نگرش ها، ارزش ها و عقاید اعضای خانواده تعریف می کنند. ترکیب این دو بعد، چهار طرحواره ارتباطی خانواده را شکل می دهد که الگوهای ارتباطی خانواده خوانده می شود.
هر الگو نوع خاصی از خانواده ها را توصیف می کند. این چهار نوع الگو یا چهار نوع خانواده از ترکیب وضعیت های زیاد یا کم بر روی پیوستارهای دو بعد جهت گیری گفت و شنود و جهت گیری همنوایی حاصل می شوند و عبارتند از: خانواده توافق کننده7، خانواده کثرت گرا8، خانواده حمایت گر1، و خانواده بی قید - 2جوکار و رحیمی، 1386؛ کشتکاران، . - 1388 *هزینه این پژوهش از محل اعتبارات معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول تامین شده است.
خانواده های توافق کننده، گفت و شنود و همنوایی بالایی دارند. در چنین خانواده ها یی از یک سو علاقه به ارتباطات باز و کشف عقاید تازه و از سوی دیگر حفظ سلسله مراتب موجود، اهمیت دارد. والدین ضمن علاقه وافر به فرزندان و اظهار نظراتشان، خودشان تصمیم گیرنده نهایی خانواده محسوب می شوند. خانواده های کثرت گرا، گفت و شنود بالا و همنوایی کم دارند. موضوعات به صورت باز و سرگشاده مطرح می شوند و همه اعضای خانواده در گفتگوها شرکت دارند. والدین ضرورتی برای کنترل فرزندان یا تصمیم گیری در مورد آنها نمی بینند، تمایل به پذیرش عقاید فرزندان خود دارند و اجازه می دهند به طور برابر در تصمیم گیری های خانواده شرکت داشته باشند.
خانواده های حمایت گر، گفت و شنود کم و همنوایی بالایی دارند. در این خانواده ها بر اطاعت از مرجعیت و صاحب اختیاری والدین تأکید می شود و به تفکر، تعقل و ارتباطات باز اهمیت چندانی داده نمی شود. والدین معتقدند آنها باید برای خانواده و فرزندانشان تصمیم بگیرند و دلیلی نمی بینند در مورد تصمیمات خود توضیحی به فرزندانشان بدهند. خانواده های بی قید، گفت و شنود و همنوایی پایینی دارند. میزان تعاملات بین اعضای خانواده کم است معمولاً تنها تعداد محدودی از موضوعات مورد بحث و تبادل نظر قرار می گیرد. والدین معتقدند تمام اعضای خانواده باید قادر به تصمیم گیری باشند، اما بر خلاف خانواده های کثرت گرا به تصمیمات فرزندان خود و برقراری ارتباط و محاوره با آنها علاقه ای نشان نمی دهند.
در پژوهشی که به منظور تبیین نقش والدین با تحول شناختی بالا و تأثیر آن بر تحول قضاوت اخلاقی کودکان توسط والکر و تایلر - 1991 - 3 صورت پذیرفت، نتایج حاکی از آن بود که تعاملات حمایتی4 والدین و استدلال های اخلاقی سطح بالای آنان باعث تحول قضاوت های اخلاقی کودکان در سطوح بالاتر می شود. لاوسکی - 1997 - در پژوهشی دیگر به این نتیجه رسید که تحول اخلاقی کودکان وابسته به سال آغازین زندگی کودک و تعاملات اولیه میان کودک و والدین است.
به اعتقاد وی کودکان تیزهوش برای تحول مهارت های اخلاقی شان، به مراتب نیازمند تحریک و توجه بیشتر از سوی والدین و بکار گیری آنان در زمینه های مختلف می باشند. هرچند این مراقبت ها گاهی برای والدین کودکان تیزهوش هزینه بر و مشکل ساز می شود. هیراگا - 1996 - 5 در پژوهشی نشان داد که فرایندهای خانواده بر تحول اخلاقی نوجوان تأثیر بسزایی دارد و از میان این فرایندها شیوهی فرزندپروری به طور معناداری قادر به پیشبینی تحول اخلاق نوجوانان میباشد.
همچنین پرات، هانسبرگر، پانسر و الیسات - 2003 - 6 در پژوهشی دریافتند بین شیوههای فرزندپروری خانواده و پاسخهای اخلاقی و غیراخلاقی نوجوانان رابطهی معناداری وجود دارد و بین سخت گیری والدین و خود ایدهآل اخلاقی به طور غیرمستقیم رابطه وجود دارد که این رابطه به دلیل تأکید زیاد والدین و دوستان بر ارزشهای اخلاقی حاصل میشود. با توجه به مطالب بالا هدف از پژوهش حاضر بررسی رابطه الگوهای ارتباطی خانواده با قضاوت اخلاقی دانش آموزان بود.
.2 مواد و روشها جامعه، نمونه و روش نمونه گیری: این پژوهش توصیفی از نوع همبستگی می باشد. جامعه آماری پژوهش شامل تمامی دانش آموزان شهر دزفول و نمونه آن شامل 200 نفر از این دانش آموزان بود که به روش نمونه گیری خوشه ای انتخاب شدند. مقیاس الگوهای ارتباطی خانواده: در این پژوهش به منظور سنجش الگوهای ارتباطی خانواده از پرسشنامه تجدیده نظر شده الگوهای ارتباطی خانواده ریچی و فیتزپاتریک - - 1994 استفاده شد. این ابزار یک مقیاس خودسنجی است که درجه موافقت یا عدم موافقت پاسخ دهنده را در دامنه ای پنج درجه ای درباره 26 گزاره که در زمینه ارتباطات خانوادگی او هستند، می سنجد.
نمره چهار معادل"کاملاً موافقم" و نمره صفر معادلکاملاً" مخالفم" می باشد. این ابزار ابعاد گفت و شنود و همنوایی را می سنجد، بدین صورت که 15 گزاره اول مربوط به بعد گفت و شنود و 11 گزاره بعد مربوط به بعد همنوایی است. کوئرنر و فیتزپاتریک - 2002 - روایی محتو ایی و سازه و پایایی - آلفای کرونباخ و بازآزمایی - این مقیاس را مطلوب گزارش کرده اند - کشتکاران، . - 1388 در پژوهش کوروش نیا - 1385 - آلفای کرنباخ این مقیاس برای بعد گفت و شنود 0/87 و برای بعد همنوایی 0/81 بوده است.
مقیاس کفایت اخلاقی: این آزمون اولین بار توسط جرج لیند - 1977 - 1 به منظور سنجش قضاوت های اخلاقی تهیه گردید و با گذشت زمان توسط سازنده آن مورد بازبینی، تجدید نظر و اصلاح قرار گرفت. در پژوهش حاضر از جدیدترین نسخه تجدید نظر شده این آزمون که در سال 2006 مورد بازبینی قرار گرفته است استفاده شده است. این آزمون برای گروه های سنی بالاتر از 10 سال قابل اجرا می باشد. در این آزمون، آزمودنی در معرض دو معمای اخلاقی2 قرار می گیرد.
برای هر معما شش گویه موافق و شش گویه مخالف به آزمودنی ارایه می شود که وی باید میزان موافقت یا مخالفت خود با گویه ها را در یک مقیاس لیکرتی 9 گزینه ای -4 - تا 4 - +از کاملاً موافقم تا کاملاً مخالفم مشخص نماید که این نمره دامنه ای بین 1 تا 100 را شامل می شود. لی - 2005 - 3 ضریب آلفای 0/73 و ضریب پایایی بازآزمایی 0/61 را گزارش کرده است. در پژوهش حاضر، ضریب آلفای کرونباخ برای آزمون ، برابر با 0/59 محاسبه گردیده است.
.4 بحث و نتیجه گیری
نتایج نشان داد که رابطه مثبت و معناداری بین بعد گفت و شنود وجود دارد در حالیکه بین بعد همنوایی با قضاوت اخلاقی رابطه منفی و معناداری وجود دارد. همچنین نتایج نشان دارد که بعد گفت و شنود بطور مثبت و بعد همنوایی بطور منفی قادر به پیش بینی قضاوت اخلاقی می باشند این یافته ها با نتایج هیراگا - - 1996 و پرات و همکاران - - 2003 هماهنگ و همسو می باشد. در تبیین این یافته ها می توان گفت که بنظر می رسد افراد با سطح قضاوت اخلاقی بالا بیشتر متعلق به خانواده هایی هستند که بعد گفت و شنود در آنها به میزان بالا وجود دارد. ارتباط باز و تعاملات در خانواده و بها دادن به تصمیم گیری در بعد گفت و شنود باعث بالا رفتن سطح قضاوت اخلاقی می شود.
