بخشی از مقاله
بررسی رابطه بین سبک رهبری اخلاقی مدیران و تعهد شغلی دبیران دوره دوم متوسطه ناحیه یک شهر خرم آباد
چکیده
هدف پژوهش ، بررسی رابطه بین سبک رهبری اخلاقی مدیران و تعهد شغلی دبیران دوره دوم متوسطه ناحیه یک شهرخرم آباد بود. جامعه آماری پژوهش ، کلیه مدیران و دبیران آموزش پرورش ناحیه یک شهر خرم آباد به تعداد 800 نفر بودند.ونمونه آماری در پژوهش 260 نفر، که از این تعداد ،110 نفر مرد و150 زن به عنوان نمونه آماری به روش تصادفی ساده انتخاب شدند. ابزار پژوهش شامل دو پرسشنامه (پرسشنامه سبک رهبری اخلاقی براون و همکاران (2005) و پرسشنامه تعهد شغلی بلاو در نظر گرفته شد ، اعتبار یابی پرسشنامه سبک رهبری اخلاقی با آلفای کرونباخ ، 0/80 ؛ و برای پرسشنامه تعهد شغلی بلاو 0/75 گزارش شده است . به منظور تجزیه و تحلیل داده ها در این تحقیق از روشهای آماری ( توصیفی ) توزیع فراوانی و درصد و نمودار ستونی، میانگین و انحرافمعیار و با روش استنباطی ،رگرسیون دو متغییری و ضریب همبستگی است که برای تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده از نرم افزار «SPSS» با سطح معنا داری =0/05 مورد استفاده قرار گرفت . یافته ها نشان دادند که همبستگی مثبت و معنیداری بین توجه انسانی، اخلاقی و منصفانه و تعهد شغلی(sig>0/01، (r=0/173، پیش برد امور بر مبنای اخلاقیات و تعهد شغلی(sig>0/05، (r=0/159، برخورد با خاطیان استانداردهای اخلاقی و تعهد شغلی(sig>0/01، (r=0/277، اعتماد پذیری و تعهد شغلی(sig>0/01، (r=0/222 و گفتگو در مورد ارزشهای اخلاقی و تعهد شغلی(sig>0/01، (r=0/269وجود دارد. ضرایب رگرسیونی بتا((β، نشان دادند که تنها سبک برخورد با خاطیان استاندارد های اخلاقی مدیران از قابلیت پیشبینی نمرات تعهد شغلی دبیران برخوردار است(sig >0/01 ، (β=0/277 و سایر متغیرهای پیشبین از این قابلیت برخوردار نسیتند(. (sig<0/05 نتیجه گیری این که با با افزایش نمرات سبکهای رهبری اخلاقی مدیران، نمرات تعهد شغلی دبیران نیز افزایش مییابد و به ازای یک انحراف معیار تغییر در نمرات سبک برخورد با خاطیان استاندارد های اخلاقی مدیران ، نمرات تعهد شغلی دبیران به اندازهی 0/28 انحراف معیار افزایش مییابد.
واژه های کلیدی: سبک رهبری اخلاقی ، تعهد شغلی ، مدیران ، دبیران ، شهر خرم آباد.
-1 مقدمه :
تعهد سازمانی1 به عنوان یک متغیر مهم و اساسی از سوی رهبران و پژوهشگران سازمانی در نظر گرفته می شود. در دو دهه گذشته، اصطلاح "رهبری استراتژیک منابع انسانی" به طور گسترده در آموزشگاهها و انجمن های علمی مورد توجه و بهرهبرداری قرار گرفته است. این اصطلاح کارکنان و معلمان را به منزله شرکایی در نظر میگیرد که از طریق عملکرد مطلوب، ضریب موفقیت برنامههای سازمان را برای دستیابی به موفقیت ارتقا میدهند( آلن ، . (2007
بر اساس این رویکرد، عملکرد مطلوب نیروهای انسانی تحت تأثیر دامنهای گسترده از متغیرهایی مانند چگونگی سازماندهی، روش تصمیمگیری، ارزیابی عملکرد، فرهنگ سازمانی و سبک رهبری قرار دارد( باکر ، هانت و اندروس2 ؛ .(2006 صاحب نظرانی که به طور افراطی از جایگزینی رهبری با رهبری طرفداری میکنند، معتقدند که اتکا به روشهای بوروکراتیک برای اداره سازمانهای آموزشی، نشانه نوعی خطا در ادراک مختصات و الزامات زمانه است( باگلرا ، سومچ3 ، .(2004 محیط سازمانی از جمله عوامل تاثیرگذار بر رفتار و نگرش کارکنان در محیط کار می باشد به همین علت با افزایش اهمیت اخلاق در کسب وکار امروزه توجه به عوامل ایجاد کننده فضای اخلاقی در سازمان از اهمیت به سزایی برخوردار است .مطالعات گذشته نشان می دهند که رهبران نقشی حیاتی را در ارائه چارچوبی اخلاقی برای اعضای سازمان بازی می کنند( آرمسترانگ، .(1385
علاقه بند (، (1384 رهبری را با بعد شخصی و رهبری را با بعد هنجاری مرتبط میداند. او در جای دیگری میگوید که فرد با انتصاب به سمت رهبری آموزشی، نقش رسمی رهبری را به عهده میگیرد، ولی در عمل رهبری را از طریق پیشرفتهای مثبت در کار کسب میکند( نورشاهی، یمنی، .(1385
رئوفی (1382)، برای تعیین تفاوت میان رهبری و رهبری اخلاقی، رهبری را انتخابی، رشد دهنده، وابسته به ساختار غیر رسمی، و تعیین کننده مسیرها میداند و در مقابل رهبری را انتصابی، کنترل کننده، وابسته به ساختار رسمی سازمان و پیروی کننده مسیرها
2
میداند. نوع رهبری در هر سازمانی اثرات مستقیمی بر تعهد شغلی کارکنان می تواند داشته باشد و در این بین بعد رهبری اخلاقی رهبری به خاطر نفوذ رهبر بر رفتار کارکنان مهم است. رهبر اخلاقی نقش الگو در یک سازمان را دارد و رفتار اخلاقی را در میان زیر دستانشان به پیش می برند (برون و تروینو، .(2005نظریه پردازان مختلفی نیز تاکنون رهبری اخلاقی را توضیح و تفسیر نموده اند برخی این شکل از رهبری را از دیگاه یادگیری اجتماعی ، رهبر ی مبتنی بر قواعد و ارزش های هنجاری که از طریق اعمال ، اقدامات و تصمم گیری ها و شیوه های اجرائی تشویق و تنبیه رفتارهای اخلاقی و غیر اخلاقی در فضای سازمانی نمود می یابد ، تعریف کرده اند در واقع رهبری اخلاقی تلاش می کند تصمیمات منصفانه بگیرند و مراقب احساسات زیر دستان باشند و تلاش می کنند که محیط کاری عادلانه ایجاد کنند .مطالعات متعددی نشان می دهند که بین رهبری اخلاقی با تعهد شغلی رابطه مثبت وجود دارد و یک رهبر اخلاق مدار با در پیش گرفتن رفتار منصفانه می تواند زمینه کاهش تنش و فشار در حوزه های مربوط به نقش ، مسئولیت و اختیارات ، تضاد ها و تعارضات را تا اندازه ی زیادی بهبود ببخشد( تلا ، آینی ، پوپلا 1، .(2007
تعهد یکی از ویژگی های انسانی است که به نظر می رسد از ویژگی های فطری انسانها باشد . تعهدعاملی برای برقراری روابط اجتماعی است . در واقع روابط انسانها با یکدیگر بر پایه تعهد استوار شده است . بدون تعهد رفتار های انسانی معنی و مفهوم خود را از دست می دهند . هر رفتاری که در موقعیتی خاص در قبال دیگری صورت می گیرد ، نشانگر تعهدی است که فرد در قبال دیگران دارد
. تفکر عقلانی و منطقی نیز همان است که انسان باید حقوق خویش را بشناسد و حقوق دیگران را نیز رعایت نماید( امامی فرشاد ، . ( 1384
تعهد یک مفهوم ذهنی ، عقلانی و منطقی است که انسانها برای عملی کردن اهدافشان و حفظ تعادل ، حیات و دوام نظام اجتماعی بر پایه نیروی خود دوستی ساخته و پرداخته کرده اند.شکوفایی استعداد تعهد موجب گردیده است که انسان برای حفظ و پرورش آن هنجار هایی را با توجه به موقعیت های مختلف ابداع نماید ( امامی فرشاد، . ( 1384 تعهد حرفه ای را میتوان رضایت قلبی و التزام عملی نسبت به وظایف تعیین شده برای انسان تعریف کرد. با این شرط که بدون هرگونه سیستم نظارتی ، شخص وظایف خود را به بهترین نحو ممکن به انجام رساند. روش و اصول رهبری پیامبر اسلام حضرت محمد (ص) در زمان تصدی ایشان بر امت اسلامی الگویی پر بار برای رهبران ما می باشد و در نهج البلاغه نیز در فرمان تاریخی امیرالمومنین امام علی (ع) به مالک اشتر نخعی، اصول رهبری اسلامی را به ایشان گوشزد نموده که اگر بر اساس تفکرات رهبریی در عصر حاضر به نامه امام (ع) به مالک اشتر نخعی نگاهی بیندازیم می توان آنرا به حق جامعترین دستور و منشور برای سیاست و رهبری و ترسیم اصول اساسی و ویژگیهای رهبری اسلامی دانست .یکی از مهمترین نکاتی که تقریباً در تمام اصول بالا نهفته میباشد توجه به اصول اخلاقی و انسانی است که این اصول را بعنوان اصول اساسی در رهبری اسلامی مطرح می کند( باقری ، تولایی ، .(1389 برای موثر بودن، کارا بودن و متعالی بودن، میبایستی چهار عنصر رهبری اخلاقی درک شده و بهبود یافته باشد( واستی2 ، .(2010
این عناصر عبارتند از: هدف، دانش، اقتدار و اعتماد. رابطه میان این چهار عنصر همانطور که در شکل((1 نشان داده شده است، میتواند به صورت اجزایی به هم وابسته نمایش داده شود.
شکل 1
هدف: موضوعاتی هستند نظیر اقدامات و نتایج بررسیهای انجام شده توسط رهبر اخلاقی که در ارتباط با اهداف سازمانی، در ذهن اوست. ذهن رهبر، زمینه را برای تمرکز و ثبات نسبت به اقدامات و تصمیمات سازمان فراهم میسازد.
دانش: رهبر اخلاقی، دارای دانش لازم برای تحقیق، تشخیص و عمل است. این دانش به واسطه سازمان و محیط آن یافت میشود، اما باید آن را توسط افرادی که آن را حفظ میکنند، با سازمانی که میخواهد یاد بگیرد زمینه لازم را برای کارکنانی که میخواهند زنده بمانند به وجود آورد و به اشتراک بگذارد.
اقتدار: رهبر اخلاقی، دارای قدرت طرح سوال، تصمیمگیری و اقدام است، اما این را هم میداند که تمامی اینها با هم در ارتباط هستند و بر روی هم اثر میگذارند. لذا باید از اقتدار لازم برای هدایت آنها به سمت تحقق اهداف سازمانی برخوردار باشد.
اعتماد: رهبر اخلاقی، اعتماد و بهرهبرداری از آن را از طریق سازمان و محیط آن القا میکند. بدون سه عامل اعتماد، دانش و هدف، افراد از به کاربردن اقتدار خود واهمه دارند.
تمام موضوعات مربوط به اخلاقیات، و خط مشی و اصول اخلاقی، از چهار مفهومی که ریشه در اصول اخلاقی کاربردی دارند، نشات گرفته و توسط آنها توضیح داده میشوند. این چهار مقوله عبارتند از: هدف مشترک، انتخاب مشخص، مسئولیت، یادگیری و رشد.اولین اصل در میان این چهار مفهوم به عنوان اصلی راهنما، هدف مشترک است. رقابت برای اصول اخلاقی کاربردی، در واقع یکپارچه کردن اصول اخلاقی، تئوری خط مشی و کاربرد آن با موضوعاتی است که با آن سازگاری دارد.آیا این آسان است که اساس تمام اصول اخلاقی کاربردی را بر مبنای این چهار مفهوم استوار بدانیم؟ ما فکر میکنیم که خیر زیرا این چهار مفهوم، منعکس کننده مشترکاتی شکل گرفتهاند که بین طبیعت ما انسانها یافت میشود و بیانگر نیروهایی است که ما را به عمل وادار میسازند. مثلاً، بررسی کنیم که چرا اغلب هر فردی به صداقت بها میدهد یا اصرار داریم که افراد بیش از آنچه که صادق نیستند، صادق باشند( واستی ، .(2010
هدف و صداقت: هدف، به چشمانداز ما در مورد زندگی مطلوب، معنا میبخشد. اگر ما با افرادی که با خود و دیگران صادق نیستند سروکار داشته باشیم، هرگز نمیتوانیم مطمئن باشیم که اهداف ما به اشتراک گذاشته شده است. اگر اهداف، مشترک نباشند در اکثر مواقع به این نتیجه خواهیم رسید که ما بر مبنای سوءتفاهمها کار میکنیم و تمام تلاشهایمان هیچ و بیارزش است. واقعاً هر تصمیم و عملی میتواند توسط پرسشهای ساده، بدرستی هدایت شود؟ اگر این کار را انجام دهیم، آیا در به دست آوردن هدف یا اهدافمان مشارکت خواهیم داشت؟
انتخاب و صداقت: انتخاب، فعالیتی است که مشخصکننده ما به عنوان یک انسان است. اگر با افرادی که با خودشان و دیگران صادق نباشند سروکار داشته باشیم، ممکن است انتخابهایی براساس اطلاعات نادرست داشته باشیم و یا حتی بدتر، انتخابهای ما ممکن است براساس بیصداقتی دیگران انجام شده باشد. یکی از موارد ناخوشایندی که باعث به دست آوردن هدف یک فرد میشود، جایی است که کارفرمایان در دستیابی به تصورات مشخص اساساً صادق نیستند.
مسئولیتپذیری و صداقت: منظور از مسئولیتپذیری برخورداری از اختیار، علت یا فرصت در قبال انجام چیزی است. ما اختیاردار زندگی خودمان هستیم و دارای نهایت اقتدار در آن هستیم. اگر ما اختیاردار زندگی خودمان هستیم پس مسبب کارهایی که انجام میدهیم نیز هستیم و در واقع، باید پاسخگوی آنها باشیم. اگر با افرادی که با خودشان و دیگران صادق نیستند سروکار داشته باشیم، آنها قادر نخواهند بود از اقتدارشان عاقلانه استفاده کرده و ما نیز قادر نخواهیم بود کارها و نتایج آنها را که بر ما اثر میگذارند، با مسئولیتپذیری هماهنگ کنیم. در جایی که از اقتدار، عاقلانه استفاده نشود و ما هم قادر نباشیم مسئولیتها را مشخص کنیم، خودمان را در دنیای نامعلوم خواهیم یافت که نه میتوانیم بر افراد و نه بر جوامعی که داشتن این حس اقتدار میتواند ما را در آنجا به انسانی کامل تبدیل کند، حساب کنیم( واستی ، .(2010
4
یادگیری، رشد و صداقت: یادگیری و رشد، عواملی هستند که نشان میدهند دنیا چقدر تحول یافته است. در واقع، پیشرفت و پیچیدگی زندگی به انسان اجازه میدهد تا رشد و تکامل یابد. اگر با افرادی که با خودشان و دیگران صادق نیستند سروکار داشته باشیم، آنها نمیتوانند حس درستی داشته باشند که وادارشان به عمل کند زیرا واقعیت با تصورات آنان از یک زندگی خوب، به طوری ناراحتکننده تفاوت دارد. گرچه آنها نمیتوانند حس درستی از مسئولیتپذیری در قبال عملکرد انسانی داشته باشند. بدون چنین درک صحیحی از واقعیت، دیگران نمیتوانند در موقعیتی که آنها را به سمت تنوع و یکپارچگی هدایت میکند، یاد بگیرند و رشد کنند و نیز نمیتوانند خود را با دنیایی مملو از تغییر و پیچیدگی تطبیق دهند و تعادل و هماهنگی لازم را ایجاد کنند( واستی ، .(2010
نتایج تحقیق یوسفیان و خاوری ( ( 1383 نشان می دهد که در معلمان مرد و زن رضایت شغلی با تعهد سازمانی ارتباط مثبت و معنی داری دارد. و تعهد سازمانی معلمان مرد نسبت به معلمان زن در سطح پایینتری قرار دارد. نتایج تحقیق حاضر نیز مطابق یافته های تحقیق مذکور می باشد .
بولگرا و سومچ ، (2004) نتیجه گرفتند که بین دونوع تعهد حرفه ای و سازمانی بهجای یک رابطه تعارضی یا سازگار، رابطه مکمل وجود دارد.نتایج ارائه شده در این مطالعه، نشان میدهد که بین تعهد کارکنان به حرفه و تعهد به سازمان ، تعارضی وجود ندارد.
میثاقی و سالاری ( (1390 در پژوهشی با عنوان رهبری تحولی سبکی اثربخش برای بهبود عملکرد و تعهد شغلی معلمان انجام دادندکه یافتهها نشان دادند که سبک رهبری مدیران مدارس نمونه تحقیق به جز در یکی از شاخصها با رفتارهای این سبک رهبری تفاوت معنادار دارند عباسیان (1392) در پژوهشی با موضوع نقش سبک رهبری اخﻻقی مدیران بر عملکرد شغلی معلمان نتایج بدست آمده از پژوهش حاضر
،حاکی از آن است که سبک رهبری اخلاقی رابطه معنادار با عملکرد شغلی معلمان دارد. رهبری اخلاقی ارتباط مثبت و معنادار با تعهد سازمانی و هوش هیجانی نیز دارد.
زکی (1388) در بررسی تعهد سازمانی معلمان و بررسی عوامل مؤثر بر آن ، نشان داد که تفاوت معناداری در تعهدسازمانی معلمان به نفع معلمان مرد وجود دارد.
صمدی و مهدوی خو ( (1388 به بررسی تاثیر اخلاق مدیریتی بر تعهد سازمانی کارکنان اداره مالیاتی استان همدان ( مطالعه موردی ) پرداختند نتایج نشان داد که در سطوح مختلف اخلاق مدیریتی ،هر سه بعد مختلف تعهد سازمانی یعنی تعهد تکلیفی، تعهد عاطفی و تعهد مستمرواجد ارتباط معنادار هستند گل پرور ، جوادیان و حسین زاده ( (1390 به بررسی الگوی ساختاری قرار داد روانی ، عدالت سازمانی ، رهبری اخلاقی ، مبادله رهبر –
عضو و حمایت سازمانی پرداختند، نتایج نشان دا د که از طریق تقویت عدالت سازمانی ، رهبری اخلاقی ، مبادله رهبر – عضو و حمایت سازمانی می توان قرار داد روانی را تقویت کرد.
ان گانی و همکارانش (2006) در تحقیقی که در مدارس تانزانیا انجام دادند به این نتیجه رسیدند که رهبری اخلاقی بر رضایت شغلی، تعهد سازمانی و رفتار شهروندی معلمان کاملاً مؤثر استل فراتحلیل باس روی تحقیقاتی که ظرف دو دهه 2001 و 2002 انجام شده است، نشان داد که به کارگیری رفتارهای رهبری اخلاقی در محیطهای بازرگانی، صنعتی و آموزشی اثربخشتر از رهبری تبادلی بوده است ( سلطانی ، .(1390
کو 1و همکارانش (2003) در تحقیقی که در مدارس سنگاپور انجام دادند، به بررسی تأثیر سبک رهبری اخلاقی مدیر مدرسه بر تعهد سازمانی، رفتار شهروندی سازمانی، رضایت معلمان از مدیر و عملکرد تحصیلی دانشآموزان پرداختند. آنان دریافتند که رهبری اخلاقی بیش از رهبری تبادلی تعهد سازمانی، رفتار شهروندی سازمانی و رضایت معلمان را پیشبینی میکند. بنابراین پژوهش حاضر در نظردارد به بررسی رابطه رهبری اخلاقی مدیران با تعهد شغلی دبیران بپردازد و در راستای بررسی این موضوع به سئوالات زیر پاسخ دهد:
(1 آیا بین سبک رهبری اخلاقی رهبران (توجه انسانی ، اخلاقی و منصفانه - پیش برد امور بر مبنای اخلاقیات - برخورد با خاطیان استاندارد های اخلاقی - اعتماد پذیری و گفتگو در مورد ارزشهای اخلاقی) با تعهد شغلی دبیران رابطه وجود دارد؟
(2 آیا بین سبک رهبری اخلاقی رهبران (توجه انسانی ، اخلاقی و منصفانه - پیش برد امور بر مبنای اخلاقیات - برخورد با خاطیان استاندارد های اخلاقی - اعتماد پذیری و گفتگو در مورد ارزشهای اخلاقی) با وابستگی حرفه ای دبیران رابطه وجود دارد؟
(3 آیا بین سبک رهبری اخلاقی رهبران (توجه انسانی ، اخلاقی و منصفانه - پیش برد امور بر مبنای اخلاقیات - برخورد با خاطیان استاندارد های اخلاقی - اعتماد پذیری و گفتگو در مورد ارزشهای اخلاقی) با وابستگی سازمانی دبیران رابطه وجود دارد؟
(4 آیا بین سبک رهبری اخلاقی رهبران (توجه انسانی ، اخلاقی و منصفانه - پیش برد امور بر مبنای اخلاقیات - برخورد با خاطیان استاندارد های اخلاقی - اعتماد پذیری و گفتگو در مورد ارزشهای اخلاقی) با پایبندی به ارزش های کاری دبیران رابطه وجود دارد؟
-2روش تحقیق
روش تحقیق از نوع توصیفی- همبستگی است. -3 جامعه آماری
شامل کلیه مدیران و دبیران آموزش پرورش ناحیه یک شهر خرم آباد به تعداد 800 نفر بودند.
-4نمونه آماری
نمونه آماری برای پژوهش 260 نفر که از این تعداد ،110 نفر مرد و150 زن به عنوان نمونه آماری به روش تصادفی ساده انتخاب شدند .
-5روش نمونهگیری
155 نفر نمونه آماری به روش تصادفی ساده انتخاب شد وپرسشنامه سبک رهبری خلاقی و همچنـین پرسشـنامه تعهـد شـغلی بطـور همزمان در اختیار آنها قرار گرفت و آزمودنی ها در چند نوبت به آنها پاسخ دادند.
-6ابزار
برای جمع آوری داده های مورد نیاز این تحقیق و به منظور اندازه گیری متغیرهای مورد مطالعه، از دو ابزار استفاده شد: در پژوهش حاضر از دو نوع ابزار برای گردآوری اطلاعات استفاده می شود :
-1-6 پرسشنامه سبک رهبری اخلاقی
پرسشنامه سبک رهبری اخلاقی براون و همکاران (2005) ، دارای 41 سئوال است و بـا مقیـاس پاسـخگویی پـنج درجـه ای لیکـرت ( کاملا مخالف 1 ، تا کاملا موافق ( 5 به ارزیابی می پردازد ، زیر مقیاس های آن : (توجه انسـانی و اخلاقـی مـدیران ، پیشـبرد امـورد بـر مبنای اخلاق ، برخورد با خاطیان استاندارد های اخلاقی ، اعتماد پذیری وگفتگو در مورد ارزشهای اخلاقـی) ، اسـت . بـراون و همکـاران ( ( 2005 طی هفت مطالعه از طریق روش های آماری و بررسی محتوای سئوالات توسط متخصصان عرصه رهبری اخلاقی ، روایی محتـوایی و سازه این پرسشنامه را مستند ساختند و در مورد اعتبار یابی آن الفـای کرونبـاخ 0/90 را بـرای ایـن پرسشـنامه گـزارش دادنـد . ایـن پرسشنامه نیز توسط دسته ای از دانشجویان دانشگاه ازاد خوراسگان اعتبار یابی شد و آلفای کرونباخ 0/90را نیز برای آن گزارش دادند.
-2-6 پرسشنامه تعهد شغلی بلاو :
پرسشنامه حاضر به سنجش تعهد شغلی معلمان می پردازد
