بخشی از مقاله
چکیده زمینه: یادگیری خود تنظیمی شامل راهبردهایی است که دانش آموزان به کار میبرند تا شناخت هایشان را تنظیم کنند و همچنین راهبردهای مدیریتی است که آنها برای کنترل یادگیریشان به کار میگیرند. هدف: هدف از پژوهش حاضر، بررسی تأثیر آموزش راهبردهای یادگیری خود تنظیمی بر اشتیاق تحصیلی و تاب آوری تحصیلی دانش آموزان شاهد و ایثارگر مقطع متوسطه بود. مواد و روش: روش پژوهش حاضر آزمایشی - پیش آزمون-پس آزمون-پیگیری با گروه کنتر ل - بود. این پژوهش بر روی سی نفر از دختران شاهد و ایثارگر مقطع متوسطه صورت گرفت که به صورت تصادفی انتخاب و سپس در گروه آموزش راهبرهای یادگیری خودتنظیمی و کنترل به صورت تصادفی جایگزین شدند.
ابزار پژوهش شامل پرسشنامههای تاب آوری تحصیلی - ساموئلز، - 2004 و اشتیاق تحصیلی - محقق ساخته - بود. داده ها با استفاده از تحلیل واریانس با اندازه گیری مکرر و نرم افزار SPSS تجزیه و تحلیل شد. یافته ها: میانگین نمرات تابآوری تحصیلی - مهارت ارتباطی، جهت گیری آینده، مسئله محور و مثبت نگر - و اشتیاق تحصیلی - شناختی و رفتاری - در گروه آموزش خودتنظیمی در پس آزمون و پیگیری نسبت به پیش آزمون و در مقایسه با گروه شاهد افزایش یافت - P < 0/01 - ؛ ولی بعد اشتیاق عاطفی بین دو گروه تفاوت معنادار نداشت. نتیجه گیری: یافته ها از اثربخشی آموزش راهبردهای یادگیری خود تنظیمی بر افزایش اشتیاق و تاب آوری تحصیلی در دختران شاهد و ایثارگر حمایت میکند و تلویحات مهمی در توجه به آموزش-های مبتنی بر خود تنظیمی در بهبود پیشرفت تحصیلی و کاهش مشکلات تحصیلی دانش آموزان دارد.
واژههای کلیدی: یادگیری خود تنظیمی، اشتیاق تحصیلی، تاب آوری تحصیلی، فرزندان شاهد و ایثارگر
مقدمه
زندگی تحصیلی، یکی از مهمترین ابعاد زندگی اشخاص است که بر سایر ابعاد زندگی تاثیر فراوان دارد. در این بین یکی از مسایل و مشکلات اساسی زندگی تحصیلی افراد و نظام آموزشی هر کشور، مسالهی افت تحصیلی و پایین بودن سطح عملکرد تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان آن کشور است. این پدیده، علاوه بر زیانهای هنگفت اقتصادی، سلامت روانی فراگیرندگان را مخدوش مینماید - زهراکار، . - 1386 منظور از افت تحصیلی، کاهش عملکرد تحصیلی درسی فراگیرنده از سطح رضایتبخش به سطح نامطلوب است. عوامل مختلفی بر عملکرد تحصیلی افراد تاثیر میگذارند که متخصصان آنها را به چهار دسته شامل عوامل فردی، عوامل آموزشگاهی، عوامل خانوادگی و عوامل اجتماعی تقسیم کردهاند - پارکر و همکاران1، . - 2004 در بین عوامل فردی، یکی از عوامل تاثیر گذار بر عملکرد تحصیلی افراد اشتیاق تحصیلی2 دانش آموزان است - فردریکز و همکاران3، . - 2004
اشتیاق تحصیلی یا میزانی که دانشآموزان در برنامههای درسی و دیگر فعالیتهای مدرسه متعهد شده و شرکت میکنند، نقش مهمی در پیشرفت و موفقیتهای مدرسه بازی میکند - نیمومن، ولاج و لمبرن4،. - 1992 مفهوم اشتیاق تحصیلی از آن جهت که با عملکرد تحصیلی دانشآموزان و نیز رشد شخصیتی آنها ارتباط تنگاتنگی دارد توجه زیادی را به خود معطوف داشته است. اهمیت اشتیاق تحصیلی تا بدان جاست که فردریکز و همکاران - 2004 - از آن به عنوان پادزهر کاهش انگیزه و پیشرفت تحصیلی یاد میکنند. متخصصان معتقدند که دانشآموزانی که فعالانه در تجارب مدرسه شرکت میکنند و از آن لذت می برند بیشتر موفقیتهای تحصیلی را تجربه میکنند - هرمن و توکر5، - 2000 ، و نبود اشتیاق نسبت به تحصیل با کاهش تجارب مثبت کلاسی و از بین رفتن رضایت و انگیزش تحصیلی - نیومن و دیویس6، - 2005 همراه است. همچنین پژوهشها نشان داده اند که فقدان اشتیاق تحصیلی با نتایجی از قبیل شکست تحصیلی - هادلی و همکاران7، - 2002، غیبتهای مکرر از مدرسه و نگرش منفی نسبت به مدرسه - فردریکز، بلامنفلد و همکاران، - 2004، ترک مدرسه و کاهش سطح پیشرفت تحصیلی - رد، بروکز و مک گاروی8، - 2001 در دانشآموزان همراه است.
از دیگر عوامل مهم در عملکرد و موفقیت تحصیلی دانشآموزان، تابآوری9 تحصیلی در آنها است. تابآوری به صورت کلی، به عنوان فرایند، ظرفیت یا نتیجه سازگاری موفقیتآمیز علیرغم چالشها یا شرایط تهدیدآمیز تعریف شده است - هووارد و جانسون10،. - 2000 وولین و وولین، از جمله اولین محققانی بودند که واژه تابآور در زمینه تحصیلی را بجای واژگانی همچون آسیبناپذیر، شکستناپذیر و سرسخت پیشنهاد دادند. آنها معتقد بودند که، تابآوری تحصیلی به توانایی دانش آموزان برای موفقیت تحصیلی با وجود عاملهای که برای آنها مشکلاتی را ایجاد کرده اشاره دارد - نقل از بل11،. - 2010 کلوز و سولبرگ - 2007 - تابآوری تحصیلی را توانایی موفقیت در مدرسه، علیرغم شرایط سخت تعریف میکنند که در برگیرنده شایستگی هایی از قبیل اعتماد، بهزیستی، انگیزش، جهت گزینی، ارتباط قوی و مدیریت فشار روانی است. به عبارت دیگر تاب آوری تحصیلی را میتوان اینگونه تعریف کرد: کسب موفقیت و سطح بهینه عملکرد در مدرسه علیرغم موانع و مشکلات که گروه کثیری از دانشآموزان با شرایط مشابه را از پیشرفت باز میدارد - مورالز12، . - 2008 در این راستا، نتایج مطالعات بیانگر رابطه مثبت تابآوری تحصیلی با موفقیت تحصیلی - کلوز و سولبرگ13، - 2008 و خودکارآمدی تحصیلی - چان و همکاران14، - 2007 است. شارکی، یو و شوبلن - 2009 - 15 در پژوهشی به بررسی رابطه بین تاب آوری و اشتیاق تحصیلی دانشآموز دارای مشکل خانوادگی پرداختند و بیان داشتند بین تابآوری تحصیلی با اشتیاق تحصیلی دانشآموزان رابطه مثبت و معنادار وجود داشت.
امروزه از روش های مختلفی جهت افزایش اشتیاق و تاب آوری تحصیلی دانش آموزان استفاده می شود که از آن جمله می توان به مداخلات چند بعدی شناختی - رفتاری مارتین - شوشتری و همکاران، - 1391، آموزش تکنیک های شناختی - فریدونی و همکاران، - 1391، درمان های مبتنی بر کاهش اضطراب مدرسه - مارتین، - 2011 اشاره نمود. از جمله روش-هایی که کمتر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته، راهبردهای یادگیری خودتنظیمی1 است.
پینتریچ - 1999 - 2 بیان میکند که، یادگیری خود تنظیمی شامل راهبردهایی است که دانشآموزان به کار میبرند تا شناختهایشان را تنظیم کنند و همچنین راهبردهای مدیریتی است که آنها برای کنترل یادگیریشان به کار میگیرند. همچنین، پنتریچ و دیگروت - 1990 - 3 راهبردهای یادگیری خودتنظیمی را عبارت از راهبردهای شناختی و فراشناختی میدانند. آنها سه اصل مهم در خصوص کارایی راهبردهای یادگیری خودتنظیمی در محیطهای آموزشی و مدارس بیان می کنند که عبارتند از: اول، راهبردهای فراشناختی که دانشآموزان برای طرحریزی کردن، نظارت کردن و اصلاح شناخت خود به کار میبرند؛ دوم، تدبیر و تلاش تحصیلی توسط دانشآموزان و کنترل تلاشهایشان در زمینه این تکالیف؛ و سوم، راهبردهای شناختی که دانشآموزان برای یادگیری، یادآوری و درک مطلب درس از آنها استفاده میکنند. این راهبردهای شناختی انواع مختلفی از قبیل راهبردهای مرور ذهنی، بسط دهی و سازماندهی را در بر میگیرد که اشتیاق شناختی فعال در یادگیری و در نتیجه ورود به سطوح بالاتر عملکرد تحصیلی را باعث میشود. در واقع، راهبردهای شناختی اشاره به چارهاندیشی که دانشآموز برای یادگیری، به خاطر سپاری، یادآوری و درک مطالب از آنها استفاده میکند دارد و منظور از راهبردهای فراشناختی نیز، مهارت دانشآموز برای طراحی، کنترل و هدایت فرآیند یادگیری است. در این زمینه، زیمرمن و مارتینز- پونز - 1990 - معتقدند که نظریه یادگیری خودتنظیمی بر این اصل استوار است که دانشآموزان چگونه از نظر فراشناختی، انگیزشی و رفتاری، یادگیری را در خود سامان میبخشند.
نتایج پژوهشها موکد آن است که راهبردهای یادگیری خودتنظیمی، بر پیشرفت تحصیلی - محمد یاری، - 1382، انگیزه یادگیری - اومنچی4، - 2006، خودکارآمدی تحصیلی - فولادچنگ، - 1382، و تفکر مفهومی - عمادی، - 1386 اثر گذار بوده
است. نوتا، سورسی و زیمرمن - 2004 - نیز در پژوهشی اثربخشی راهکارهای خود تنظیمی بر تاب آوری تحصیلی دانشآموزان را گزارش کردند.
از دیگر عوامل اثرگذار بر کاهش عملکرد تحصیلی، مسائل و مشکلات خانوادگی است. از گروههای در معرض این خطر میتوان به فرزندان خانوادههای شاهد و ایثارگر اشاره نمود. بسیاری از خانوادههای شاهد و ایثارگر درگیر پیامدهای فقدان سرپرست خانواده یا حضور ناکار آمد او به دلیل معلولیت جسمی یا روانی و تنیدگی حاصل از بی ثباتی شرایط خانوادگی هستند. از جمله اعضای مهم خانواده پدر است که به طور مستقیم و غیر مستقیم نقش حساسی در زندگی فرزند داشته و عدم حضور او با اختلال در جنبههای مختلف تحول روانشناختی، شناختی، هیجانی، اخلاقی و جنسی فرزند همراه است. بسیاری از تحقیقات انجام شده نشان دهنده مشکلات روانی و پیامدهای حاصل از آن، از جمله مشکلات تحصیلی است که برای فرزندان خانوادههای شاهد و ایثارگر به وجود میآید - مرادی و همکاران، . - 1389 برای مثال یافتههای پژوهش زلفی - 1382 - حاکی از این است که بین پیشرفت تحصیلی و سلامت روانی دانشآموزان شاهد و غیر شاهد تفاوت وجود دارد.
همچنین طالبی - 1384 - در پژوهشی روی دانشآموزان شاهد و ایثارگر شهرهای استان اصفهان دریافت که بین سلامت روانی و پیشرفت تحصیلی این دانشآموزان نسبت به دانش آموزان عادی تفاوت معنادار وجود دارد. لذا، دانشآموزان
شاهد و ایثارگر به دلیل شرایط خاصی که بر آنها و خانواده حاکم است، در معرض خطر افت تحصیلی بیشتر هستند. از این
